آلرژی بینی، عوامل بروز و راه های پیشگیری

واکنش های ناشی از ازدیاد حساسیت که به واکنش های " آلرژیک" موسومند، بیش از صد و پنجاه سال است که شناخته شده اند. بیماریهای آلرژیک از جمله آلرژی بینی در نتیجه پاسخ بیش از حد دستگاه ایمنی بدن به عوامل خارجی ایجاد می شود. آلرژی می تواند بر اندامهای مختلف اثر بگذارد، اما بینی از شایع ترین مکان های بروز آلرژی است. در این نوشتار ضمن بیان چگونگی پیدایش آلرژی بینی و علل ایجاد کننده آن، به راه های پیشگیری از این بیماری اشاره می شود.

آلرژی بینی چگونه ایجاد می شود؟

آلرژی بینی حالتی است که در آن مخاط پوشاننده درون حفرات بینی در اثر عوامل حساسیت زای خارجی( آلرژن ها) دچار التهاب می شود که نتیجه آن بروز علایمی مانند آبریزش، عطسه مکرر، گرفتگی و خارش بینی است.

دستگاه ایمنی بدن انسان مسئولیت دفاع بدن را بر عهده دارد. این دستگاه دائماً عوامل خارجی را شناسایی کرده و علیه آنها واکنش مناسب نشان می دهد. یکی از واکنش های دستگاه ایمنی در برابر عوامل خارجی تولید و ترشح موادی به نام " ایموتوگلوبولین ها" است که از یاخته هایی به نام " لنفوسیت نوع ب" تولید می شوند. آلرژی بینی در واقع نوعی واکنش بیش از حد دستگاه ایمنی در برابر عوامل محرک خارجی است که با واسطه نوعی از ایمونوگلوبولین به نام " ایمونوگلوبولینE" صورت میگیرد.

هنگامی که فرد مستعد به آلرژی در معرض یک عامل حساسیت زا( آلرژن) قرار می گیرد، ابتدا "ایمونوگلوبولینE" از لنفوسیت های ب آزاد می شود، اگر این افراد مجدداً در معرض همان عامل خارجی حساسیت زا قرار گیرد، ایمونوگلوبولینE به گیرنده های موجود در غشاء سلولی به نام سلول "ماست" (Mast cell) می چسبد و پس از اتصال، موادی از سلول"ماست" آزاد می شود که به آنها "مواد واسطه" می گویند. یکی از این مواد هیستامین نام دارد . هیستامین و سایر مواد واسطه آزاد شده بر روی مخاط بینی اثر گذارده و تغییراتی در آن ایجاد می کنند و از این رو علایم آلرژی بینی پدیدار می شود.

چه کسانی بیشتر به آلرژی بینی دچار می شوند؟

آلرژی بینی در افراد مذکر بیش از افراد مونث دیده می شود و اوج بروز آن در سنین جوانی است. در زنان مبتلا به آلرژی بینی، نشانه های بیماری در زمان بارداری ، دوران عادت ماهانه  دوره یائسگی شدت می یابد. برای آنکه فردی به آلرژی بینی دچار شود، نوعی استعداد ژنتیکی لازم است، به طوری که در یک بررسی نشان داده اند که حدود نیمی از کسانی که به آلرژی بینی دچارند، در افراد خانواده خود سابقه آلرژی داشته اند و این امر نشان می دهد که برای ابتلا به آلرژی، نوعی استعداد ژنتیکی لازم است.

در بررسی ها نشان داده اند که اگر هر دو والدین به آلرژی دچار باشند، احتمال بروز آلرژی در فرزندان آنها 75 درصد و اگر یکی از والدین به آلرژی مبتلا باشد، میزان بروز بیماری در فرزندان پنجاه درصد است.

اهمیت بیماری

اگرچه این بیماری خطرناک نیست، اما فردی که بدان دچار است ،کیفیت زندگیش تا حدی تغییر می کند و آلرژی بینی سبب ناراحتی او می شود.

آلرژی بینی سبب تشدید التهاب گوش میانی، التهاب سینوسهای مجاور بینی و بیماری آسم می شود. مثلاً نشان داده اند که بروز آسم در کسانی که به آلرژی بینی دچارند، چهار برابر بیش از افراد عادی است.

نشانه های آلرژی بینی

عمده ترین نشانه های آن عبارتند از:

- آبریزش بینی

- عطسه های مکرر صبحگاهی( معمولاً هر بار بین 10 تا 50 عطسه)

- احساس گرفتگی بینی

- خارش بینی که ممکن است با خارش چشم، گلو و سقف دهان همراه باشد.

در کودکانی که به آلرژی بینی دچارند، خارش سبب می شود که کودک مرتباً با کف دست ، نوک بینی خود را مالش دهد. همچنین زیر چشم ها خطوط سیاهرنگی ایجاد می شود.

علل ایجاد کننده آلرژی بینی

معمولاً آلرژی بینی را به دو دسته تقسیم می کنند:

الف) آلرژی فصلی بینی ( که به تب یونجه نیز مشهور است) آلرژی فصلی بینی ممکن است با علایم دیگری مانند قرمزی چشم و در برخی موارد با آسم و کهیر پوستی همراه است.

عمده ترین عامل ایجاد کننده آلرژی فصلی بینی، گرده گیاهان است، اما کپک ها نیز می توانند آن را ایجاد نمایند.

گرده گیاهان؛ بر دو نوع اند:

- گرده های بزرگ که حشرات آنها را توزیع می کنند و گرده های کوچک که باد آنها را پراکنده می سازد. آلرژی بینی در اثر حساسیت به گرده های کوچک که به دستگاه تنفس فرد وارد می شوند، ایجاد می گردد. هر گیاه یک بیلیون گرده ایجاد می کند. تعداد گرده گیاهان در سطح زمین هنگام غروب و شب ها بیشتر است.

- کپک ها نیز می توانند آلرژی فصلی یا دایمی بینی ایجاد کنند. در واقع هاگ( اسپور) کپک ها باعث آلرژی می شود. هاگ ها در اواخر تابستان و اوایل پاییز در هوا پراکنده می شوند.

ب) آلرژی دایمی بینی: در این نوع بروز علایم به فصل ویژه ای محدود نیست . شایعترین علت مولد آلرژی دائمی بینی موجودی میکروسکوپی به نام "مایت" است که در گرد و غبار منزل وجود دارد. اندازه آن حدود نیم میلی متر است و با چشم غیر مسلح دیده نمی شود.

گرد وغبار منزل از ذرات مختلف پارچه، روانداز( لحاف، پتو ملافه)، بخش سازنده درون مبلها، ذرات آلی و غیرآلی و بالاخره "مایت" تشکیل می شود. دمای بیست تا بیست و پنج درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی بین شصت تا هفتاد درصد بهترین محیط را برای رشد "مایت" فراهم می سازد. "مایت " از پوسته های کنده شده پوست انسان و حیوان تغذیه می کند. از این رو اتاق خواب محل مناسبی برای رشد" مایت "محسوب می شود. زیرا در تشک ها به وفور غذای مطلوب مایت یعنی شوره سر یافت می شود.

"مایت" در رواندازها، بالش ها، لباس خواب، قالی ها، پرده ها و مبل ها به آسانی رشد می کند. علت ایجاد آلرژی توسط "مایت"، آنزیم های موجود دردستگاه گوارش این موجود میکروسکوپی است که از راه مدفوع آن دفع می شود.

در کسانی که به "مایت" موجود در گرد وغبار منزل حساسیت دارند، هنگام مرتب کردن تختخواب، تمیز کردن منزل و خوابیدن در محیط های نمناک، علایم آلرژی افزایش می یابد.

"مایت" علاوه بر آنکه می تواند آلرژی بینی ایجاد کند ، ممکن است سبب ایجاد آسم و اگزمای پوستی نیز گردد.

سایر علل مولد آلرژی بینی

علاوه بر گرده گیاهان و گرد و غبار منزل به موارد زیر نیز می توان اشاره کرد:

1- حیوانات و حشرات:

بزاق و سایر ترشحات بدن جانورانی مانند گربه، خرگوش، موش صحرایی و اسب می تواند سبب ایجاد آلرژی در انسان شود، نوعی عامل آلرژی زا را در گربه شناخته اند و نشان داده اند که این عامل پروتئینی است که در بزاق جانور موجود است و پس از خشک شدن بزاق چسبیده به موهای گربه، به صورت ذراتی در می آید که اندازه آن کمتر از پنج میکرون است و در هوا پراکنده می شوند. این ذرات در انسان آلرژی ایجاد می کنند.

اخیراً در بررسی ها به نقش سوسک در بروز آلرژی پی برده اند.

2- شغل افراد و ارتباط آن با آلرژی

در برخی از حرفه ها امکان بروز آلرژی بیشتر است. تا کنون بیش از سیصد عامل آلرژی زای شغلی را شناسایی کرده اند که تماس با آنها در فرد مستعد می تواند سبب آلرژی بینی، اگزمای پوست و آسم شود.

آرد، حیوانات آزمایشگاهی، ذرات چوب( مانند چوب درخت سدر قرمز) و آنزیم های موجود در پودرهای شوینده از جمله موادی هستند که افراد را در محیط های کاری دچار آلرژی می سازد.

3- نقش غذا

اگر چه عمده موارد ایجاد کننده آلرژی بینی ناشی از استنشاق عوامل محرک است، اما گاهی برخی غذاها نیز می توانند سبب بروز آلرژی شوند.

گاهی آلرژی غذایی به علت مواد افزودنی و محافظی است که به مواد غذایی اضافه می کنند مانند سولفیت ها، بنزوات ها و تارتارازین. برخی از غذاها نیز حاوی هیستامین هستند که سبب بروز واکنش های کاذب آلرژیک شامل برافروختگی ، سردرد و آلرژی بینی می شوند. برای نمونه اگر پنیر و ماهی را درست نگهداری نکنیم می توانند این حالات را ایجاد کنند.

آلرژی بینی ناشی از مصرف برخی از غذاها به ویژه نزد کودکان شایع است. مواد غذایی مانند شیر، تخم مرغ و پنیر را می توان نام برد.

در افراد بزرگسال نیز آجیل، ماهی و برخی مرکبات می تواند در اشخاص مستعد، آلرژی ایجاد کند.

4- داروها

برخی از افراد به آسپیرین حساسیت دارند و مصرف آن می تواند درآنها سبب بروز آلرژی شدید بینی شود.

بعضی داروهای ضد فشار خون مانند" پروپانولول" نیز می توانند سبب گرفتگی بینی و آبریزش شوند.

5- آلودگی هوا و مواد شیمیایی

اگر چه نقش آلودگی هوا در بروز آلرژی بینی مورد بحث و جدل است، اما بی تردید آلودگی هوا می تواند درافراد مستعد سبب تحریک یا تشدید علایم آلرژی بینی شود.

عطرها، اسپری، دود سیگار، دود اتومبیل ها و مواد سفید کننده نیز می توانند آلرژی ایجاد کنند.