عوامل معنوی افزایش و کاهش روزی

در دنیا همیشه بین مردم دارا و ندار شکافی عظیم بوده است در هر جامعه ای اعم از دینی و غیر دینی عده ای در ناز و نعمت هستند و عده ای هم در نقمت و رنج ، ما بر اساس بینش دینی مان فلسفه بسیاری از این بالا و پایین ها را می دانیم ، میدانیم که خیلی از داده ها و نداده های خدواند متعال به ما بر اساس مصلحت ماست،برخی دیگر امتحان هایی است برای آزمودن میزان بندگیمان ،و قسمتی دیگر کار انسان هاست که حق دیگران را گرفته و خود انبار می کنند .

اما حقیقت امر این است که هر کسی به نحوی دارد معیشت می کند و خدواند متعال روزی رسان اوست ، حال سۆال این است که به جز تلاش و کوشش راهی هست که مقدرات خداوند متعال را تغییر داد و در آن روزی در نظر گرفته شده گشایشی حاصل شود؟ چگونه می توان روزی مقدّر را زیاد کرد؟ یا چه می شود که گاه همان روزی نمی رسد و معیشتمان تنگ می شود ؟

در این مجال بر آنیم که با برخی از عوامل معنوی کاهش و افزایش روزی آشنا شویم  :

عوامل معنوی رکود در زندگی اقتصادی

گناهان و نافرمانی‌ها، موجب رکود و سلب برکت از مال و عمر و زندگی است. در آیه‌ای آمده است:

{وَ لکنْ کذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما کانُوا یکسِبُون‏} (اعراف: 96)

آنان [یعنی قوم هود، صالح، شعیب، نوح و لوط آیات الهی و پیامبران را] تکذیب کردند و ما هم آنها را به کیفر اعمال زشت خویش رساندیم.

در بیان این آیه، مرحوم طبرسی می‌نویسد:

آنان مردمی بودند که مرتکب گناه شدند و پیامبران را تکذیب کردند. خداوند هم درهای برکت آسمانی خود را به روی آنان بست و به خاطر کردار بدشان آنان را گرفتار تنگدستی و مجازات نمود.( مجمع البیان، طبرسی، ج 2، ص 453)

ترک نماز، از عوامل معنوی رکود در زندگی اقتصادی است.

حضرت زهرا ( علیه السلام ) درباره انسان بی‌نماز، می‌فرماید: « یرْفَعُ اللهُ الْبَرَکةَ مِنْ عُمْرِهِ وَیرْفَعُ اللهُ الْبَرَکةَ مِنْ رِزْقِه » (بحارالانوار، ج 80، ص 21.)؛ « خداوند برکت را از عمر و مالش برمی‌دارد ».

هرگاه کم فروشی میان مردم رواج یابد، خداوند آنان را به خشک‌سالی و قحطی دچار می‌سازد. حضرت علی (علیه السلام ) درباره زیان‌های کم‌فروشی می‌فرماید: « إذا طُفِّفَتِ الْمَکاییلُ، اَخَذَهُمُ اللهُ بِالسِّنِینَ وَالنَّقْصِ » (همان، ج 100، ص 107)؛ « خودداری از پرداخت زکات، از موانع نزول برکت است ».

امیر مۆمنان ( علیه السلام ) می‌فرماید:

إذا مَنَعوُا الزَّکاةَ، مَنَعَتِ الاَرْضُ بَرَکاتِها مِنَ الزَّرْعِ و الثِّمارِ وَالْمَعادِنِ.( همان)

هرگاه مردم زکات خود را نپردازند، زمین برکت خود را از زراعت و میوه‌ها و معدن‌ها دریغ می‌دارد.

ترک امر به معروف و نهی از منکر، عاملِِ دیگر رکود معنوی در زندگی اقتصادی است؛ همان‌گونه که پیامبر ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) می‌فرماید:

تا زمانی که مردم امر به معروف و نهی از منکر کنند و بر کارهای خیر به یکدیگر یاری رسانند، نعمت‌ها و خیرات از آنها

رخت برنمی‌بندد، اما اگر این دو را ترک کنند، برکات از آنها گرفته خواهد شد.( بحارالانوار، ج 97، ص 94)

همچنین از دیدگاه امام علی ( علیه السلام ) خیانت، از عوامل معنوی رکود اقتصادی است: « إذا ظَهَرَتِ الْخِیاناتُ، اِرْتَفَعَتِ الْبَرَکاتُ » (وسائل الشیعه، ج 12، ص 53)؛ «زمانی که خیانت‌ها آشکار شود، برکات از بین خواهد رفت ».

در حقیقت، گناهان اخلاقی و اقتصادی و اجتماعی، فاجعه‌های دردناک و هستی سوز جامعه بشری است که باعث خشم خداوند می‌شود.

رسول گرامی اسلام ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) در هشداری می‌فرماید:

هرگاه خداوند بر امتی خشمگین شود و آنگاه بر آنان عذاب نازل نگرداند، نرخ‌های آنان را بالا می‌برد، عمرهای آنها را کوتاه می‌کند، تجارتشان را به سود نمی‌رساند، میوه‌های درختانشان را سالم و بی‌آفت نمی‌کند، چشمه‌ها و نهرهای آنها را پر آب نمی‌گرداند و باران را از آنان دریغ می‌دارد

.( من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 333)

رباخواری، رشوه‌خواری و دیگر درآمدهای نامشروع، عامل دیگر بی‌برکتی شمرده می‌شود؛ چنان که امام موسی بن جعفر ( علیه السلام ) می‌فرماید: « به درستی که حرام برکت ندارد و اگر نشو و نمای ظاهری هم داشته

باشد، برکتی در آن نیست ».( وسائل الشیعه، ج 12، ص 53.)

نکته مهم این است که شرط دستیابی به برکت‌های آسمانی و زمینی، داشتن ایمان و تقوای بالاست و در پرتو تقرب الهی و اطاعت و فرمان‌برداری از تعالیم انسانساز اسلامی و دوری از کجروی‌ها و سرکشی‌ها است که خداوند خیرات و برکات خویش را به بندگان هدیه می‌کند.

عوامل معنوی توسعه در زندگی اقتصادی

طبیعت و عالم هستی را نظام علت و معلول و عالم سبب و مسبب دانسته‌اند. در پیدایش و استمرار برکت، نیت‌ها و کردار آدمی نقش به سزایی دارد.

خداوند متعال در قرآن به زیبایی به این اصل اشاره می‌کند:

{وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُری‏ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْض‏} (اعراف: 96)

و اگر مردم شهرها ایمان آورده و به تقوا گراییده بودند، قطعا برکاتی از آسمان و زمین بر ایشان می‌گشودیم.

علامه طبرسی در تفسیر این آیه می‌نویسد:

خداوند می‌فرماید: از شرک و گناهان بپرهیزید تا ما، درهای برکات و خیرات تکامل بخش را، از آسمان به وسیله آمدن

باران و از زمین با روییدن گیاهان و به وجود آمدن میوه‌ها نازل گردانیم؛ همان گونه که حضرت نوح ( علیه السلام ) به امت خویش وعده داد و گفت: {یرْسِلِ السَّماءَ عَلَیکمْ مِدْرارا} (نوح: 11) البته برکات آسمان به « دعا » و برکات زمین به « آسان انجام شدن حوائج و نیازمندی » هم تفسیر شده است.( مجمع البیان، ج 2، ص 452.)

اگر اعمال بندگان بر اساس معیارهای الهی شکل گیرد، رضایت خداوند را همراه خواهد داشت و برکت‌های بی‌پایان الهی نصیبشان خواهد شد.

امام رضا ( علیه السلام ) می‌فرماید:

خداوند متعال به یکی از پیامبران وحی نمود که: هرگاه من اطاعت شوم، راضی می‌گردم و آن گاه که رضایت داشتم، برکت می‌دهم و برکت من هم بی‌پایان است.( اصول کافی، ج 2، ص 275)

گفتنی است در سایه اجرای عدالت، جامعه به کمال معنوی می‌رسد و در این صورت، عنایت الهی شامل حال افراد جامعه می‌گردد و پس از آن، بارش برکات را شاهد خواهند بود؛ چنان که حضرت علی ( علیه السلام ) اشاره می‌کند: « بِالْعَدْلِ تَتَضاعَفُ الْبَرَکاتُ » (مستدرک الوسائل، ج 11، ص 320)؛ « به سبب عدل، برکات چند برابر می‌شود ».

از این سخنان بر می‌آید که در برکت، جنبه الهی و معنوی نیز بسیار تأثیرگذار است و این به فزونی، تعالی و ماندگاری نعمت کمک می‌کند و در نهایت، انسان را به سلامت دنیوی و سعادت اخروی نزدیک می‌سازد.

قناعت و پرهیز از زیاده‌طلبی

قناعت، از ویژگی‌های زیبای انسان‌های خدامحور و مۆمن است. افراد با ایمان در پرتو بهره‌مندی از روحیه قناعت، عزت می‌یابند. بدین ترتیب هیچ‌گاه چشم طمع به دارایی دیگران نمی‌دوزند و برای کسب مال و مقام دنیا، شخصیت والای خویش را پایمال نمی‌سازند. بزرگان اخلاق، « قناعت » را نقطه مقابل حرص و طمع می‌دانند و در تعریف آن می‌گویند:

قناعت، ملکه‌ای است برای نفس که از مال به قدر حاجت و ضرورت بسنده می‌کند، بدون اینکه فرد در زیاده‌خواهی بکوشد و خود را به رنج و سختی بیفکند.( جامع السعادة، ج 2، ص 101)

پیامبر گرامی اسلام ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) می‌فرماید: « طُوبی لِمَنْ اَسْلَمَ وَکانَ عَیشُه کفاف » (اصول کافی، ج 2، ص 147)؛ « خوشا به سعادت کسی که مسلمان است و زندگی او در حد کفاف می‌گذرد ».

امیر مۆمنان علی ( علیه السلام ) در هشداری می‌فرماید:

ای فرزند آدم! اگر از دنیا به اندازه کفایت بخواهی، اندکی از آن، تو را بس است و اگر به هیچ اندازه از دنیا کفایت نکنی، در این صورت همه دنیا تو را کافی نخواهد بود.( اصول کافی، ج 2، ص 146)

امام محمد باقر ( علیه السلام ) در نکوهش حرص و طمع می‌فرماید:

حریص به دنیا، چون کرم ابریشم است؛ هر چه بیشتر به دور

خود تار می‌پیچد، راه خلاص او مشکل‌تر می‌شود تا از غصه بمیرد.( اصول کافی، ج 2، ص 319)

کاسه چشم حریصان پر نشد

تا صدف قانع نشد و پر دُر نشد

شکر نعمت

سپاسگزاری از نعمت های خداوند یکی از راه های افزایش و وسعت روزی است، که این سپاس و شکر هم شکر زبانی را شامل می شود و هم شکر عملی را که منظور از آن عدم استفاده نعمت های خداوند در راه معصیت خدواند روزی رسان مهربان است.

تدبیر در خرج کردن

بسیاری از ما نمی دانیم که چگونه باید از درآمدمان استفاده کنیم و ناخواسته حاصل زحماتمان را به باد فنا می سپاریم ، باید بنشینیم یک برنامه دقیق بنویسم مخارج خود را با درآمدمان تطبیق دهیم و هزینه های اضافی و بی مورد را فاکتور بگیریم ،این نکته از دو جهت اهمیت دارد که  علاوه بر استفاده بهینه از دارایی خود می توانیم از اسراف که مهمترین عامل فقر و مورد نفرت خداوند متعال هم هست پیشگیری کنیم .

علاوه بر این موارد در روایات نسبت به سحر خیزی،تلاوت سوره واقعه در هر شب، زیاد دعا کردن برای افزایش روزی از دیگر عوامل معنوی مۆثر در برای گشایش و وسعت روزی بر شمرده شده اند .

                                                                                                                                         فرآوری : محمدی

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منبع : کتاب سرمه سعادت ، جوان و باید و نبایدهای اخلاقی ،  سید حسین اسحاقی