سخنان آغازین
امام جواد علیه‌السلام در روز سوم میلادش؛ لب به سخن گشود و بعد از حمد و ستایش خداوند متعال، به پیامبر اکرم و خاندان عترت علیهم‌السلام درود فرستاد.
از حکیمه دختر موسی بن جعفر علیه‌السلام، آن بانوی متدیّن و شایسته، که سرپرستی امور تولّد امام جواد علیه‌السلام را به عهده داشت، نقل شده است که گفت:
... امام جواد علیه‌السلام بعد از تولّد، فرمود: «اشهد ان لا اله الاّ اللّه و انّ محمّداً رسول اللّه.»
و در روز سوم بعد از میلادش فرمود: «الحمد للّه و صلّی اللّه علی محمّد و علی الائمّه الرّاشدین.»
و نیز افزود: در روز سوم تولّدش، چشمانش را گشود و به سوی آسمان چشم دوخت و سپس به سمت راست و چپ نگاه کرد. آنگاه فرمود: «أشهد ان لا اله الاّ اللّه، و أشهد انّ محمّداً رسول اللّه»؛ از دیدن حالت‌های وی تعجب کردم و هنوز در عالم شگفتی فرو رفته بودم که پدرش امام رضا علیه‌السلام آمد. به آن حضرت گفتم: از چیزهایی که از این کودک شنیدم، به شگفت آمده‌ام! پرسید: چه چیز شنیده‌ای؟ آنچه دیده و شنیده بودم، برایش تعریف کردم. حضرت فرمود:
«یا حکیمه! ماترون من عجائبه اکثر؛ ای حکیمه! شگفتی‌هایی که بعد از این، از او خواهید دید؛ بیشتر از آنچه تاکنون دیده‌اید، خواهد بود.»1
القاب، کنیه و نقش انگشتر
برای پیشوای نهم، القاب متعدّدی ذکر کرده‌اند؛ مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
جواد؛ تقی؛ مرتضی؛ قانں رضی؛ مختار؛ باب المراد؛ زکی؛ متوکّل؛ منتجب 2.
کنیه آن حضرت «ابوجعفر» می‌باشد که معمولاً در روایات تاریخی به «ابوجعفرثانی» معروف است تا با «ابوجعفر اوّل»، یعنی امام باقر علیه‌السلام اشتباه نشود.
نقش انگشتر آن امام همام، «العزّه للّه» بود.3
مراسم ولادت
حضرت رضا علیه‌السلام پیشاپیش خبر ولادت فرزندش امام جواد علیه‌السلام را به اطرافیان داده بود، از جمله: شبی خواهرش حکیمه خاتون را احضار نمود و فرمود: «ای حکیمه! امشب فرزند با برکت خیزران متولد می‌شود که تو باید در نزد او حاضر باشی.» آنگاه فرمود: «فَاِذا هِیَ وَلَدَتْ فَاَلْزِمیها سَبْعَهَ ایّامٍ؛ (4) هرگاه او (خیزران) زایمان نمود، هفت روز همراه او باش.»
حکیمه خاتون می‌گوید: پاسی از شب گذشت تا اینکه نوزاد رضا علیه‌السلام در حالی که پرده نازک نورانی بر او پوشیده بود، به دنیا آمد و نوری از او ساطع بود که تمام حجره را روشن نمود؛ به گونه‌ای که از نور چراغ بی‌نیاز شدیم. آن نوزاد نورانی را در دامن خود گذاشتم و پرده را از خورشید جمالش کنار زدم. (5) حکیمه اضافه می‌کند: در لحظه‌ای که امام جواد به دنیا آمد، فرمود: «اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاّ اللّه وَاَنَّ مُحَمَّدا رَسُولُ اللّه (6)؛ گواهی می‌دهم که خدایی غیر از خدای یگانه نیست، و به راستی محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله رسول خدا است.»
و در روز سوم ولادتش وقتی عطسه کرد، فرمود: «اَلْحَمْدُ للّه وَصَلّی اللّه عَلی مُحَمَّدٍ وَعَلَی الاَئِمّهِ الرّاشِدین (7)؛ ستایش مخصوص خداست و درود خدا بر محمد و امامان هدایتگر باد.»
حکیمه وقتی این جملات را از امام جواد علیه‌السلام شنید با شتاب نزد امام رضا علیه‌السلام رفت و عرض کرد از این طفل عجایبی دیدم. حضرت فرمود: آن عجایب چیست؟ حکیمه جملات لحظه ولادت و هنگام عطسه حضرت را بیان نمود. حضرت رضا فرمود: «یا حَکیمهُ، ماتَرَوْنَ مِنْ عَجائِبِه اَکْثَر (8)؛ ای حکیمه! [در آینده] عجایب بیشتری از او خواهید دید.»
از نگاه دانشمندان اهل سنّت
سیمای پرفروغ و عالمتاب امام جواد علیه‌السلام نه تنها شیعیان را شیدای جمال و جلال خویش ساخته، که دانشمندان اهل سنّت را نیز از سکوت و خاموشی رهانیده است. آنان در منابع تاریخی و حدیثی خویش، به قدر ایمان و معرفت خود، زبان به حقیقت گشوده‌اند و شخصیت آسمانی پیشوای نهم شیعیان را چنین به تصویر کشیده‌اند:
1. سبط ابن جوزی حنفی (متوفّای 654 ق) :
«و محمد، الامام ابوجعفر الثانی کان علی منهاج أبیه فی العلم و التقی و الزهد و الجود... و کان یلقّب بالمرتضی والقانع...».9
2. کمال الدین محمد بن طلحه شافعی (متوفّای 652 ق) : «... و ان کان صغیر السّنّ فهو کبیرالقدر، رفیع الذّکر...».10
3. شمس الدّین ذهبی (748 ق) :
«کان محمّد یلقّب بالجواد و بالقانع والمرتضی، و کان من سروات آل بیت النبی صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم ... و کان أحد الموصوفین بالسّخاء فلذلک لقّب الجواد...».11
4. ابن صبّاغ مالکی (متوفّای 855 ق) :
«و هو الامام التّاسع... عرف بأبی جعفرالثانی، و ان کان صغیرالسّنّ فهو کبیر القدر، رفیع الذّکر، القائم بالامامه بعد علیّ بن موسی الرّضا... للنصّ علیه والاشاره له بها من أبیه کما أخبر بذلک جماعه من الثّقات العدول».12
5. عبداللّه بن محمّد بن عامر شبراوی شافعی (متوفّای 1154 ق) :
«... و کراماته رضی‌اللّه عنه کثیره و مناقبه شهیره، ثمّ ذکر بعض مناقبه و ختم حدیثه بقوله: و هذا من بعض کراماته الجلیله و مناقبه الجمیله».13
اصحاب و شاگردان
امام جواد علیه‌السلام با توجّه به اینکه در سنّ جوانی به شهادت رسیدند، در عمر کوتاه و با برکت خویش علاوه بر انجام وظایف سنگین رهبری امّت، به تربیت شاگردانی که بتوانند پیام آسمانی خاندان نبوّت و امامت را به نسل‌های بعد منتقل سازند، توجّه خاص داشت.
دانشمندان علم رجال و تراجم، تعداد یاران و شاگردان امام جواد علیه‌السلام را 110 نفر ذکر کرده‌اند.14
اسامی برخی از آن چهره‌های تابناک، بدین قرار است:
«حسین بن سعید اهوازی، حسن بن سعید اهوازی، محمد بن اسماعیل بن بزیع، احمد بن أبی‌عبداللّه برقی، علی بن مهزیار، صفوان بن یحیی، عبداللّه بن صلت، علی بن اسباط، ابراهیم بن أبی محمود خراسانی، ابراهیم بن محمد همدانی، احمد بن محمد بن أبی نصر بزنطی کوفی، احمد بن معافی، جعفر بن محمد بن یونس احول، حسین بن بشار مداینی، حکم بن علیاء اسدی، حمزه بن یعلی اشعری قمی، داود بن قاسم بن اسحاق بن عبداللّه بن جعفر بن ابی‌طالب، صالح بن محمد همدانی، عبدالجبّار بن مبارک نهاوندی، زکریّا بن آدم، عبدالعظیم بن عبداللّه بن علی بن الحسن بن زید بن الحسن بن علی بن أبی‌طالب، عثمان بن سعید عمری، علی بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین، علی بن بلال بغدادی، فضل بن شاذان بن خلیل ابومحمّد ازدی نیشابوری، محمد بن عبدالجبّار، ابوعلی محمد بن عیسی بن عبداللّه بن سعد بن مالک اشعری، نوح بن شعیب بغدادی، یعقوب بن اسحاق سکیت (ابویوسف)، ابویوسف الکاتب یعقوب بن یزید بن حمّاد انباری، ابوالحصین بن الحضین الحضینی».15
پی نوشت ها :
1. اعلام الهدایه، مجمع جهانی اهل بیت، ج 11، ص 28، به نقل از مستدرک عوالم العلوم، ج 23، ص 151 و 152؛ مناقب، ج 4، ص 394.
2. همان
3. همان
4.منتهی الامال، ج 1، ص 218؛ و نیز ر. ک: اعلام الهدایه، المجمع الهاشمی لاهل البیت، ج 11، ص 28.
5. منتهی الامال، ص 218.
6. اعلام الهدایه، ص 28.
7. همان.
8. همان، ج 11، ص 28 و ر. ک: مستدرک العوالم، ج 23، ص 151 152.
9. اصول کافی، ج 1، ص 353؛ بحارالانوار، ج 50، ص 68.
10. مطالب السّۆول، ابن طلحه شافعی، ص 239؛ الفصول المهمّه، ص 252.
11. الوافی بالوفیات، ج 4، ص 105.
12. الفصول المهمّه، ص 251.
13. الاتحاف به حبّ الاشراف، ص 168.
14. رجال شیخ طوسی، ص 397 409.
15. اعلام الهدایه، ج 11، ص 198 209؛ ر. ک: رجال کشّی، طبع مشهد، ص 275، 502، 503، 548، 550، 551 و 552؛ رجال نجاشی، ص 149، 190 و 253؛ حیاه الامام محمد الجواد (ع)، ص 139، 141، 156، 159 و 164؛ رجال شیخ طوسی، ص 405؛ فهرست شیخ طوسی، ص 58؛ جامع الرّواه، ج 1، ص 554.
فرآوری : زهرا اجلال
بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان
منابع :
سایت سبطین
کتاب منتهی الامال
سایت حوزه
