انوار هدایت تقوی
در منابع تشیّع و تسنّن، از امام جواد علیه‌السلام حدود 250 گوهر ماندگار در زمینه‌های مختلف فقهی، اخلاقی و اجتماعی به ما رسیده است. شایسته است که به ذکر چند نمونه که بیشتر در منابع اهل سنّت است، اشاره کنیم؛ امید است که این جملات نورانی مشعل‌های فروزانی باشند در دهکده ظلمانی جهان امروز و چراغ‌هایی در کوره راه‌های دشوار زندگی.
1. مَنِ اسْتَغْنی بِاللّهِ افْتَقَرَ النّاسُ اِلَیْهِ، وَ مَنِ اتَّقیَ اللّهَ اَحَبَّهُ النّاسُ؛ کسی که با اتکاء به خدا، روی نیاز از مردم بگرداند، مردم به او نیازمند می‌شوند؛ و کسی که پرهیزکاری پیشه سازد، محبوب مردمان می‌گردد.
2. حَسْبُ الْمَرْءِ مِنْ کَمالِ الْمُرُوَّهِ اَنْ لا یَلْقی اَحَداً به ما یَکْرَهُ؛ کمال مروّت آن است که انسان با هیچ کس چنان رفتار نکند که برخودش نمی‌پسندد.
3. مَنِ اسْتَحْسَنَ قَبیحاً کانَ شَریکاً فیهِ؛ آنکه کار زشتی را نیکو شمارد، در آن کار شریک است.
4. مَنْ وَعَظَ اَخاهُ سِرّاً فَقَدْ زانَهُ وَ مَنْ وَعَظَهُ عَلانِیَهً فَقَدْ شانَهُ؛ کسی که برادر مۆمن خود را پنهانی پند دهد، او را آراسته، و کسی که آشکارا و در حضور دیگران نصیحت کند، چهره اجتماعی او را زشت ساخته است.
5. عُنوانُ صَحیفَهِ الْمُسْلِمِ حُسْنُ خُلْقِهِ؛ سرآغاز نامه عمل مسلمان در قیامت، نیک خُلقی اوست.
6. مَنْ وَثِقَ بِاللّهِ وَ تَوَکَّلَ عَلَی اللّهِ نَجاهُ اللّهُ مِنْ کُلِّ سُوءٍ وَ حَرَزَ مِنْ کُلِّ عَدُوٍّ؛ هرکس به خدا اعتماد داشته باشد و بر او توکلّ کند، خدا او را از هر بدی نجات می‌بخشد و از هر دشمنی حفظ می‌کند.
7. اَلْکَمالُ فِی الْعَقْلِ؛ کمال آدمی در خردمندی است.
8. اَلْعامِلُ بِالظُّلْمِ وَالْمُعینُ عَلَیْهِ وَالرّاضی شُرَکاء؛ ستمکار و یاری کننده ستمکار و کسی که به ستم او راضی است، همه در گناه آن شریکند.
9. یَوْمُ الْعَدْلِ عَلَی الظّالِمِ اَشَدُّ مِنْ یَوْمِ الْجَوْرِ عَلَی الْمَظْلُومِ؛ روز دادخواهی و عدالت بر ستمگر سخت‌تر از روز ستم بر ستمدیده است.
10. ثَلاثٌ یُبَلِّغْنَ بِالْعَبْدِ رِضْوانَ اللّهِ تعالی: کَثْرَهُ اْلاِسْتِغْفارِ وَ لینُ الْجانِبِ وَ کَثْرَهُ الصَّدَقَهِ وَ ثَلاثٌ مَنْ کُنَّ فیهِ لَمْ یَنْدَمْ: تَرْکُ الْعَجَلَهِ وَالْمَشْوَرَهُ وَالتَّوَکُّلُ عَلَی اللّهِ عِنْدَ الْعَزْمِ؛ سه چیز انسان را به خشنودی خدا می‌رساند: بسیار آمرزش خواستن از خدا؛ نرم خویی با مردم؛ و بسیار صدقه دادن.
و سه خصلت است که در هر کس باشد، پشیمان نمی‌شود: شتاب نکردن در کارها؛ مشورت در کارها؛ توکّل بر خدا هنگامی که بر انجام کاری تصمیم می‌گیرد.
11. اَلْعِفافُ زینَهُ الْفَقْرِ، وَالشُّکْرُ زینَهُ الْغِنی، وَالصَّبْرُ زینَهُ الْبَلاءِ، وَالتَّواضُعُ زینَهُ الْحَسَبِ، وَالفَصاحَهُ زینَهُ الْکَلامِ، وَالْحِفْظُ زینَهُ الرِّوایَهِ، وَخَفْضُ الْجَناحِ زینَهُ الْعِلْمِ، وَحُسْنُ الاَدَبِ زینَهُ الْعَقْلِ، وَبَسْطُ الْوَجْهِ زینَهُ الْکَرَمِ، وَ تَرْکُ المَنِّ زینَهُ الْمَعْرُوفِ، وَالْخُشُوعُ زینَهُ‌الصَّلوهِ، وَ تَرْکُ مالا یَعْنی زینَهُ الْوَرَعِ؛ پارسایی زینت فقر، شکر زینت توانگری، شکیبایی زینت بلا، فروتنی زینت شأن و بزرگی، گویایی زینت سخن، نگهداری و ضبط دقیق زینت روایت، تواضع زینت دانش، ادب زینت خرد، گشاده‌رویی زینت کرم و بخشندگی، منّت ننهادن زینت احسان و نیکی، توجّه و حضور قلب زینت نماز، ترک کارهای بیهوده زینت تقوا و پرهیزکاری است.
12. کَیْفَ یَضیعُ مَنِ اللّهُ کافِلُهُ، وَ کَیْفَ یَنْجُو مَنِ اللّهُ طالِبُهُ؛ چگونه ممکن است کسی که خدا سرپرست اوست، تباه شود؛ و چگونه ممکن است کسی که خدا در تعقیب اوست، رهایی یابد؟
13. عِزُّالْمُۆْمِنُ غِناهُ عَنِ النّاسِ؛ عزّت مۆمن در بی‌نیازی از مردم است.
14. اَلْعُلَماءُ غُرَباءٌ لِکِثْرَهِ الْجُهّالِ بَیْنَهُمْ؛ علما با زیاد بودن جاهلان، غریبند.
15. سه عمل نیک: حضرت فرمود: «ثَلاثٌ مِنْ عَمَلِ الاَبْرارِ: اِقامَهُ الْفَرائِضِ وَاجْتِنابُ الَْمحارِمِ وَاحْتِراسٌ مِنَ الْغَفْلَهِ فِی الدِّینِ؛ سه [چیز] از اعمال نیک انسان شمرده می‌شود: برپایی (انجام) واجبات، دوری از محرمات، دوری و پرهیز از غفلت در دین.»
16. سه نیازمندی مۆمن: امام جواد علیه‌السلام فرمود: «اَلْمُۆْمِنُ یَحْتاجُ اِلی ثَلاثِ خِصالٍ تَوْفیقٍ مِنَ اللّه وواعظٍ مِنْ نَفْسِهِ وَقَبُولٍ مِمَّنْ یَنْصَحُهُ؛ مۆمن به سه چیز نیازمند است: توفیقی از خداوند، واعظی از درون، و پذیرش نصیحت از دیگران.»
17. سه راه جذب دیگران: حضرت جواد علیه‌السلام فرمود: «ثَلاثُ خِصالٍ تَجْتَلِبُ بِهِنَّ الْمَحَبَّهُ: اَلاِنْصافُ فِی الْمُعاشِرَهِ وَالْمُواساهُ فِی الشِّدَّهِ وَالاِْنطواعِ والرُّجوعُ علی قَلْبٍ سَلیمٍ؛ با سه چیز می‌توانی جلب محبت دیگران کنی: انصاف داشتن در برخوردها، همدردی با دیگران در سختی‌ها و راحتی‌ها، و داشتن قلب سلیم.»18. نشانه کمال ایمان: حضرت فرمود: «اَرْبَعٌ مَنْ کُنَّ فیهِ اِسْتَکْمَلَ الایمانَ؛ مَنْ اَعْطی للّه وَمَنَعَ فی اللّه وَاَحَبَّ للّه وَاَبْغَضَ فیهِ؛ چهار چیز در هر کس باشد، ایمانش کامل شده است: کسی که برای خدا عطا (و انفاق) کند و در راه خدا منع کند، و برای خدا دوست بدارد و در راه خدا بغض بورزد.»
فرآوری : زهرا اجلال
بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان
منابع :
اعلام الهدی، ج 11
بحار الانوار، ج 75
سایت سبطین
سایت اهل البیت
