ژنتیک علم رازها و رمزها(2)
درواقع همان طور که در قسمت قبل نیز گفتیم ژنتیك علم انتقال اطلاعات از یك سلول به سلول دیگر و از والد به نوزاد است و از یك نسل به نسل بعد منتقل میشود و از قدیم مورد توجه دانشمندان بوده است.
امروزه ژنتیك خدمات شایان ذكری را به بشر ارائه كرده كه در تصور دیروز او نمیگنجیده و امری محال محسوب میشد. از برجستهترین خدمات این علم در حال حاضر میتوان موارد زیر را برشمرد: اصلاح نژادی حیوانات و نباتات كه باعث بالا رفتن سطح كیفیت و كمیت فرآوردههای غذایی استحصال شده از آنان شده است، تهیه داروها و هورمونها با درجه خلوص بالا و صرف هزینههای پایین درمان بیماریهای ژنتیكی با ایجاد تغییرات در سلول تخم كه از جدیدترین دستاوردهای مهندسی ژنتیك محسوب میشود و بسیار محدود است. پیش بینی محدود بیماریها در فرزندان آینده یك زوج كه از این طریق به زوجهای جوانی كه میخواهند با یكدیگر ازدواج كنند. خدمات مشاوره ژنتیك میدهند و آنها را از وضعیت جسمانی فرزندان آینده شان مطلع میسازند.
به كمك این علم از جهشهای متوالی عوامل بیماریزا كه عامل اصلی فناناپذیر بودن آنها است، جلوگیری به عمل میآید و درصد بالایی از بیماریهای شناخته شده ریشهكن خواهد شد.كارتهای شناسایی افراد، ژنتیكی خواهد شد كه برای هر دو فردی روی كره زمین (بهجز 2قلوهای همسان و كلونها) متفاوت خواهد بود و دقیقاً هویت هر فرد را تعیین میكنند.
روزی میرسد كه در آینده مجرمان با گذاشتن كوچكترین اثر بیولوژیكی از خود مثل یك تار مو بهسرعت شناسایی خواهند شد. میتوان سرعت رشد موجودات مختلف را افزایش داد كه خود این امر مزایای بسیاری را فراهم میآورد كه از آن جمله میتوان به پرورش سریع حیواناتی همچون گاو و گوسفند اشاره كرد كه میتوانند نیازهای غذایی یك جامعه را تا حد زیادی مرتفع كنند.
به نظر میرسد ژنتیك بخش بسیار عظیمی از آینده را به خود اختصاص خواهد داد و شاید یكه تاز زمان باشد. البته برای این علم جنجال برانگیز پایانی نمیتوان متصور شد. علم ژنتیك در دنیا پیشرفت زیادی داشته و در 2 دهه گذشته با سرعت بیشتری روند ارتقاء را دنبال كرده است و به خاطر نقشه ژنوم انسان و گیاهان یا سایر جانوران كه به دست آمده است، توانستیم اطلاعات زیادی را از مكانیسمهای آنها، اینكه چهطور جهش ژنی اتفاق میافتد، یا چگونه میتوان از علم ژنتیك برای تشخیص و درمان بیماریها یا تولید داروها استفاده كرد، را به دست بیاوریم.
رشد مفاهیم ژنتیکی
رشد و گسترش مفاهیم موجود در هر علم ، مبتنی بر واقعیتهایی است که به مرور زمان شناسایی و روی هم انباشته میشوند و به این ترتیب رشد آن را بوجود میآورند.
موارد فهرستوار زیر بخشی از مراحل مختلف رشد این علم جوان را تشکیل میدهد:
•توارث از صفات ویژه تمام موجودات زنده است، یعنی اینکه هر موجود زنده همانند خود را در یکی از مراحل زندگی خود تولید میکند.
•در تولید مثل ، عامل یا عواملی از والدین به نتایج منتقل میشود. فقط در قرن اخیر بود که دانشمندان به واقعیت این امر پی بردند. پیشرفتهای حاصله در اصلاح تکنیکهای میکروسکوپی در قرن 19 روشن نمود که مادهای از والدین به فرزند انتقال مییابد و از این تاریخ به بعد اعتقادات پیشینیان مبنی بر اینکه ، تولید مثل از پدیدههای خارقالعاده منشا میگیرد، مردود شناخته شد.
•در داخل یک گونه تغییرات توارثی وجود دارد. با پیدایش مفاهیم و پدیدههای تکاملی که توسط لامارک و داروین عنوان گردیدند، امکان وجود تغییرات توارثی بین گونهها توجیه شد و تائید گردید که بدون تغییرات ژنتیکی ، تکامل گونهها به این سادگی امکانپذیر نبوده است.
•تغییرات ژنتیکی را میتوان از تغییرات محیطی جدا نمود. صفات موجودات زنده که کلا فنوتیپ آن را تشکیل میدهند، تابعی از ترکیب ژنتیکی آنها (ژنوتیپ) و عوامل محیطی است که این موجود در آن زندگی میکند. تظاهر فنوتیپ ، تابع ژنوتیپ و عوامل محیطی است. این عوامل ممکن است فنوتیپ را تغییر دهند، ولی ژنوتیپ را تغییر نمیدهند. به عبارت دیگر ، محیط صحنهای است که ژنوتیپ بازیگر آن میباشد و فنوتیپ نیز محصولی است که در نتیجه عمل متقابل ژنوتیپ و محیط بوجود میآید.
•مادهای که از یک نسل به نسل دیگر منتقل میشود، حامل کلیه اطلاعات و خصوصیات یک فرد به صورت رمز (Code) میباشد. در سالهای اخیر ماهیت ماده ژنتیکی شناخته شد و معلوم گردید که ماده منتقله از یک نسل به نسل دیگر DNA است که کلیه اطلاعات و خصوصیات یک فرد بالغ را به صورت رمز دارا میباشد.
•تغییرات آنی ، نادر و غیرقابل پیش بینی شدهای در ماده ارثی یک موجود بوجود میآید، این تغییرات موتاسیون نام دارند.
*ژنها واحدهای ارثی هستند.
*عوامل ارثی یا ژنها روی کروموزومها قرار دارند.
*وظیفه یک ژن تولید یک نوع پروتئین و یک نوع آنزیم میباشد.
چرا علم ژنتیک جالب است؟
چرا من به این بیماری مبتلا می شوم ، اما برادرم نمی شود،چرا من به این دارو پاسخ می دهم یا نمی دهم. آیا من به این بیماری مبتلا می شوم،آیا من به این ورزش استعداد دارم یا ندارم؛ پاسخ به سوالات علم ژنتیک را پایه گذاری می کند. برخلاف خیلی از علوم دیگر که می آیند یک دستگاه قرار می دهند و خودش به صورت خودکار و طبق شناسایی که قبلا انجام شده مراحل درمان را انجام می دهد (مانند کامپیوتر) ژنتیک به این صورت نیست. در هیچ علمی موقعیت جغرافیایی، قومیت و نژاد در درمان یک بیماری تاثیرگذار نیست اما در ژنتیک تمامی این عوامل موثرند. به خصوص در کشور ما که مسائل ازدواج های خویشاوندی آمار بسیار بالایی دارد.
مفهوم ژن درمانی
ژن درمانی یعنی درمان بیماری ها از طریق دستکاری روی «ژنوم» انسان. بهترین پاسخ در ژن درمانی مربوط به درمان بیماری های تک است که نقص در یک ژن منجر به کاهش عملکرد یک پروتئین یا آنزیم خاص می شود. پس با تامین آنزیم یا پروتئین حتی به مقدار کم آن پاسخ مناسب اصلاح می شود. ولی درباره بیماری هایی که اختلال عملکرد ژن منجر به تولید پروتئین ناکارآمد می شود. ما نیاز به اصلاح تمام ژن ها داریم که امری غیرممکن است. در حال حاضر درمانی وجود دارد به نام ژن تراپی یا ژن درمانی؛ کاری که این درمان انجام می دهد، درمان بیماری های تک ژنی است؛ منظور بیماری هایی است که یک نقص در فرد ایجاد شده. مثلا بعضی وقت ها یک بیماری هست که برای درمان آن، باید آنزیمی در بدن ساخته شود. وقتی یک نقص در بدن ایجاد می شود، باعث می شود آن آنزیم در بدن کمتر ساخته شود. اگر بخواهید عملکرد کلی بدن تان درست شود، با بالا بردن آن آنزیم در بدن، همه چیز دوباره درست می شود، اما اگر بخواهید همه چیز را از بین ببرید، باید تمام سلول ها را سوزانده و از بین ببریید.
ادامه دارد...
فرآوری: مریم نایب زاده بخش دانش و زندگی تبیان
منبع: roshd-persian persia -.gigapars-pezeshk-genetics