تبیان، دستیار زندگی
از مهم ترین نگرانی های امام علی علیه السلام فاصله گرفتن مسلمانان از قرآن و معارف وحیانی آن بود. آن حضرت در طول حیات خود همواره تلاش می كرد تا مردم مسلمان با مفاهیم بلند و حیات بخش قرآن آشنا شوند و آن را در متن زندگی خود قرار دهند؛ همچنان كه خود نیز چنین ب
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

نگرانی های امام علی(علیه السلام)برای قرآن


پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود : علی با قرآن و قرآن با علی است. آن دو هرگز از هم جدا نمی شوند تا اینكه [در روز قیامت ] در كنار حوض كوثر به نزد من آیند."


انس با قرآن

در مورد ارتباط قرآن و مولای متقیان حضرت علی علیه السلام بسیاری از پژوهشگران به فراخور حالشان موضوعی را برگزیده و در مورد آن قلم زده اند. برخی به جمع آوری قرآن توسط آن حضرت، عده ای به جایگاه والای امام در آیات وحی و گروهی به تفاسیر و شأن نزول آیات از منظر آن گرامی توجه دارند.

این قلم نیز می كوشد در این فرصت كوتاه به یكی از این موضوعات بپردازد.

سخن پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله آیینه تمام نمای بحث ماست كه می فرماید: "عَلِیٌّ مَعَ الْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ مَعَهُ لَا یَفْتَرِقَانِ حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ؛(1) علی با قرآن و قرآن با علی است. آن دو هرگز از هم جدا نمی شوند تا اینكه [در روز قیامت ] در كنار حوض كوثر به نزد من آیند."

طبق این گفتارِ شیوای نبوی، بعد از رسول خداصلی الله علیه وآله نزدیك ترین فردی كه با قرآن آشناست، علی علیه السلام است؛ امّا با كمال تأسف این نزدیک ترین یار قرآن را آن چنان منزوی كردند كه به گفته ابو صالح حنفی، روزی بر بالای منبر، كتاب خدا را بر سر مبارك نهاد و با كمال ناراحتی به درگاه الهی عرضه داشت: "اَللّهُمَّ قَد مَنعُونی ما فیهِ فَأَعْطِنی ما فیهِ؛(2) خداوندا! مرا از آنچه در این مصحف شریف است، باز داشتند؛ پس آنچه را در آن است، به من بده!"

نگرانی از انزوای قرآن

از مهم ترین نگرانی های امام علی علیه السلام فاصله گرفتن مسلمانان از قرآن و معارف وحیانی آن بود. آن حضرت در طول حیات خود همواره تلاش می كرد تا مردم مسلمان با مفاهیم بلند و حیات بخش قرآن آشنا شوند و آن را در متن زندگی خود قرار دهند؛ همچنان كه خود نیز چنین بود.

امام از انزوای قرآن در میان مسلمانان رنج می برد و با دلی دردمند عرضه می داشت: "إِلَی اللَّهِ أَشْكُو مِنْ مَعْشَرٍ یَعِیشُونَ جُهَّالًا وَ یَمُوتُونَ ضُلَّالًا لَیْسَ فِیهِمْ سِلْعَةٌ أَبْوَرُ مِنَ الْكِتَابِ إِذَا تُلِیَ حَقَّ تِلَاوَتِهِ وَ لَا سِلْعَةٌ أَنْفَقُ بَیْعاً وَ لَا أَغْلَی ثَمَناً مِنَ الْكِتَابِ إِذَا حُرِّفَ عَنْ مَوَاضِعِهِ؛(3) از مردمی كه در جهالت زندگی می كنند و با گمراهی می میرند به خدا شكایت می كنم [زیرا ]در میان آنها كالایی كسادتر از قرآن نیست، هنگامی كه به گونه شایسته تلاوت شود و هیچ متاعی سودآورتر و گرانبهاتر از قرآن نیست، هنگامی كه تحریف و از معانی حقیقیش دگرگون شده باشد."

امام علی علیه السلام یكی از منافع و بهره های وجودی قرآن را توسل به آن می داند و بر این باور مقدس تأكید دارد كه: "درمان دردهای خود را از قرآن بخواهید و در سختیهای زندگی از قرآن مدد بجویید كه در قرآن درمان بزرگ ترین بیماریها، یعنی كفر و نفاق و سركشی و گمراهی است. با توسل به قرآن حاجتهای خود را از خدا بخواهید و با محبت قرآن به سوی خدا روی آورید و قرآن را وسیله خواهش از مردم قرار ندهید

 آن حضرت می فرمود: "بعد از من روزگاری فرا می رسد كه قرآن و پیروانش از میان مردم رانده و فراموش می گردند. هر دو غریبانه در یک مسیر ناشناخته بی پناه می شوند و جایگاهی برای آنان در میان مردم نخواهد بود. قرآن و پیروانش در میان مردم اند؛ امّا گویا حضور ندارند. مردم در آن روز در جدایی و تفرقه هم داستان، و در اتحاد و یگانگی پراكنده اند. گویی آنان پیشوای قرآن بوده و قرآن پیشوای آنان نیست. از قرآن جز نامی در نزدشان نیست. آنان جز خطوط قرآن و اعراب آن چیز دیگری را نمی شناسند." (4)

این نگرانیهای امام علی علیه السلام همه برگرفته از آیات قرآن است كه از زبان پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله می فرماید: "وَ قالَ الرَّسُولُ یا رَبِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً"؛(5) "و فرستاده خدا گفت: پروردگارا! قوم من این قرآن را رها كردند."

حضرت محمد

این گلایه و شكایت رسول خداصلی الله علیه وآله و نگرانی علی علیه السلام شامل عصر ما نیز می شود كه مسلمانان جهان دست از حمایت و رهبری قرآن كشیده و به طاغوتها و اهل دنیا متمایل شده اند وگر نه، اگر طبق آموزه های قرآن عمل می كردند و با حفظ وحدت و انسجام خود در تحت پرچم توحید با كفر و شرك و مظاهر ضد توحیدی به مبارزه برمی خواستند، هرگز دچار چنین ذلت و تشتت و از هم گسیختگی نمی شدند. آری! فاصله گرفتن از قرآن كه رمز حیات، عزت و عامل پیروزی و حركت و ترقی در زندگی مسلمانان است، چنین فرجامی دارد.

برخی از نشانه های مهجوریت قرآن كه دل پیامبرصلی الله علیه وآله و علی علیه السلام را به درد می آورد، عبارت اند از: یادگیری الفاظ و عبارات قرآن و فراموشی عمل به آن، استفاده ابزاری از آیات قرآن، تمسک به ظاهر قرآن و طرد اهل قرآن و مفسران حقیقی (امامان معصوم علیهم السلام) ، حفظ و قرائت قرآن بدون تدبر و تعمق، تفسیر به رأی و بهره نگرفتن از هدایتهای حقیقی آن. (6)

امام علی علیه السلام حتی در آخرین لحظاتی كه در آستانه شهادت قرار داشت، از مهجوریت قرآن نگران بود و سفارش اكید می كرد كه: "اللَّهَ اللَّهَ فِی الْقُرْآنِ فَلَا یَسْبِقَنَّكُمْ إِلَی الْعَمَلِ بِهِ غَیْرُكُمْ(7)؛ خدارا خدارا در مورد قرآن [در نظر بگیرید! ]مبادا دیگران در عمل به آن بر شما سبقت بگیرند!" 

وظایف امت در قبال قرآن

اگر مسلمانان بخواهند به قرآن عمل كنند و این نگرانی پیامبرصلی الله علیه وآله و دغدغه وصی بلافصلش علی علیه السلام را رفع نمایند، باید به توصیه ها و رهنمودهای امام علی علیه السلام در این زمینه گوش جان بسپارند و از صمیم قلب عمل كنند. سفارشها و رهنمودهای امام از این قرار است:

برخی از نشانه های مهجوریت قرآن كه دل پیامبرصلی الله علیه وآله و علی علیه السلام را به درد می آورد، عبارت اند از: یادگیری الفاظ و عبارات قرآن و فراموشی عمل به آن، استفاده ابزاری از آیات قرآن، تمسک به ظاهر قرآن و طرد اهل قرآن و مفسران حقیقی (امامان معصوم علیهم السلام) ، حفظ و قرائت قرآن بدون تدبر و تعمق، تفسیر به رأی و بهره نگرفتن از هدایتهای حقیقی آن

الف. آموزش قرآن

آموزش و یادگیری متن قرآن و پیامهای جاودانه آن، یكی از وظایف مسلمانان است. علی علیه السلام یكی از حقوق فرزند بر عهده پدر را آموزش قرآن می داند و می فرماید: "حَقُّ الْوَلَدِ عَلَی الْوَالِدِ أَنْ یُحَسِّنَ اسْمَهُ وَ یُحَسِّنَ أَدَبَهُ وَ یُعَلِّمَهُ الْقُرْآنَ؛(8) حق فرزند بر عهده پدر این است كه نام زیبا برایش برگزیند و ادبش را نیكو گرداند و قرآن تعلیمش دهد."

ب. قرائت قرآن

امام در مورد اهمیت قرائت قرآن می فرماید: "باید تمام سخن شما، یاد خدا و خواندن قرآن باشد؛ زیرا از پیامبر اكرم صلی الله علیه وآله سۆال شد: كدام یك از اعمال نیك نزد خدا برتر است؟ پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: قرائت قرآن و اینكه در حال مرگ زبانت به یاد خدا مترنّم باشد." (9)

قرائت قرآن بهترین همدم و مایه انس است و یك مسلمان می تواند آن را در دل شبها انیس خود قرار دهد. امام در گفتاری كوتاه می فرماید: "لِیَكُنْ سَمیرُكَ الْقُرْآنَ؛(10) شایسته است سخنگوی تو در دل شب قرآن باشد." آن حضرت حتی گوش دادن به قرائت قرآن را مورد توجه قرار می دهد و به كسانی كه آیات الهی را استماع می كنند، مژده می دهد كه: "هر كس آیه ای از قرآن را استماع كند، برای او بهتر از این است كه یك كوه طلا به دست آورد." (11)

قرآن

ج. تدبیر در معانی آیات

بعد از آموزش آیات قرآن و مداومت به قرائت و تلاوت(12) آن، مرحله تدبیر در معانی و فهمیدن آموزه های حیات بخش قرآن است. مسلمانی كه قرآن می خواند، امّا در كلمات و آیات و مفاهیم آن تدبّر و تفكر نمی كند، چندان از كلام خدا بهره مند نخواهد شد. امام در این مورد سفارش می كند: "تَدَبَّرُوا آیاتِ الْقُرْآنِ وَاعْتَبِرُوا بِهِ فَاِنَّهُ اَبْلَغُ الْعِبَرِ؛(13) در آیات قرآن تدبر كنید و از آن [درس و] عبرت بگیرید؛ زیرا كه آن رساترین [و روشن ترین ] عبرتهاست."

د. عمل به دستورات قرآن

مهم ترین مرحله انجام وظیفه در قبال قرآن، عمل به دستورات و پیامهای آن است؛ زیرا قرآن نسخه شفابخش زندگی و كتاب عرفان، تربیت، قانون و سعادت است.

از مهم ترین نگرانی های امام علی علیه السلام فاصله گرفتن مسلمانان از قرآن و معارف وحیانی آن بود. آن حضرت در طول حیات خود همواره تلاش می كرد تا مردم مسلمان با مفاهیم بلند و حیات بخش قرآن آشنا شوند و آن را در متن زندگی خود قرار دهند؛ همچنان كه خود نیز چنین بود

امام در این مورد به طلحه بن عبید الله فرمود: "اگر به آنچه كه در قرآن است، عمل كنید، از دوزخ نجات خواهید یافت و به بهشت خواهید رفت. در قرآن حجت ما، بیان حق ما و واجب بودن اطاعت از ما بیان شده است." (14) آری، عمل به قرآن، ضامن سعادت و عامل خوشبختی هر انسان حقیقت طلب و خداجوست.

امام علی علیه السلام تأكید می كرد كه: "تَمَسَّكْ بِحَبْلِ الْقُرْآنِ وَانْتَصِحْهُ وَحَلِّلْ حَلالَهُ وَ حَرِّمْ حَرامَهُ وَاعْمَلْ بِعَزائِمِهِ وَ اَحْكامِهِ؛(15)به ریسمان [محكم ] قرآن چنگ بزن و رهنمودهای آن را بپذیر و حلالش را حلال و حرامش را حرام بدان و به واجبات و احكام آن عمل نما."

حضرت به پسرش محمد حنفیه می فرمود: "پسرم! بر تو باد به قرائت قرآن و عمل به محتوای آن و التزام به واجبات شرایع و حلال و حرام و امر و نهی آن و نیز شب زنده داری به قرآن و تلاوت آن؛ زیرا قرآن پیمان نامه خداوند متعال با بندگان اوست و بر هر مسلمان بایسته است كه هر روز در پیمان نامه خدا بنگرد و بخواند؛ گرچه فقط پنجاه آیه باشد.

بدان كه درجات بهشت به شماره آیات قرآن است. پس در روز قیامت به قاری قرآن گفته می شود: بخوان و بالاتر رو!

به این ترتیب، پس از پیامبران و صدیقان، هیچ كس در بهشت، درجه ای بالاتر از قاری قرآن نخواهد داشت." (16)

ه . توسل به قرآن

برای ارتباط با خداوند متعال، راههای بسیاری وجود دارد؛ دعا، ذكر، توسل به اهل بیت علیهم السلام، عبادت و نماز و توسل به قرآن برخی از شیوه های ارتباط با پروردگار عالمیان است. امام علی علیه السلام یكی از منافع و بهره های وجودی قرآن را توسل به آن می داند و بر این باور مقدس تأكید دارد كه: "درمان دردهای خود را از قرآن بخواهید و در سختیهای زندگی از قرآن مدد بجویید كه در قرآن درمان بزرگ ترین بیماریها، یعنی كفر و نفاق و سركشی و گمراهی است. با توسل به قرآن حاجتهای خود را از خدا بخواهید و با محبت قرآن به سوی خدا روی آورید و قرآن را وسیله خواهش از مردم قرار ندهید؛ زیرا وسیله ای بهتر از قرآن برای تقرب بندگان به خداوند وجود ندارد. مطمئن باشید كه شفاعت قرآن پذیرفته شده است و سخنش تصدیق می شود." (17)

پی نوشت ها :

1) كشف الیقین، علامه حلّی، مۆسسه چاپ و نشر، 1411 ق، ص 236.

2) الغارات، ابراهیم بن هلال ثقفی، قم، مۆسسة دار الكتاب، 1410 ق، ج 2، ص 317.

3) نهج البلاغة، خطبه 17.

4) همان، خطبه 147.

5) فرقان/30.

6) دانش نامه امام علی علیه السلام، علی اكبر رشاد، ج 1، ص 224.

7) تهذیب الاحكام، شیخ طوسی، تهران، دارالكتب الاسلامیة، ج 9، ص 177.

8) نهج البلاغة، حكمت 399.

9) جامع الاخبار، تاج الدین شعیری، قم، نشر رضی، 1363 ش، ص 41.

10) غررالحكم، ج 2، ص 1178.

11) جامع الاخبار، ص 41.

12) تلاوت، مفهومی بالاتر از قرائت دارد؛ چرا كه تلاوت به همراه علم و تدبیر و تفكر و عمل می باشد. (مفردات راغب ذیل ماده تلاوت)

13) غررالحكم، ج 2، ص 1176.

14) احتجاج طبرسی، ج 1، ص 154.

15) غررالحكم، ج 2، ص 1176.

16) من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج 2، ص 628.

17) نهج البلاغة، خطبه 334.

بخش نهج البلاغه تبیان


منبع : ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره95

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.