تعیین سمت دقیق قبله / جدول زاویه انحراف قبله شهرهای پرجمعیت
نحوه به دست آوردن سمت قبله به این صورت است که یک شاخص عمودی یا لبه یک دیوار را در نظر بگیرید و خط سایه را در ساعت 13:48 دقیقه روی زمین ترسیم کنید. این خط که به سمت جنوب غربی است سمت قبله را نشان میدهد.
توضیحات نجومی
محور فرضی زمین 23 درجه انحراف دارد و این باعث پدید آمدن فصلها، تغییرات جوی و آب و هوای متغیر در نقاط مختلف زمین میشود. شهری همچون تهران را به عرض جغرافیایی 36 درجه در نظر بگیرید. در ابتدای بهار که طول شب و روز برابر است، خورشید دقیقاً از نقطه شرق جغرافیایی طلوع کرده و دقیقاً در غرب جغرافیایی غروب میکند. اما هر چه از آغاز بهار به سمت تابستان میگذرد زاویه تابش خورشید شمالیتر میشود و خورشید از شمال شرقی طلوع و در شمال غربی غروب میکند و لذا مدت زمانِ بیشتری در آسمان میماند. در اول پاییز طلوع و غروب خورشید مثل اول بهار میشود. اما در روزهای پاییز و زمستان میل خورشید جنوبی میشود و از جنوب شرقی طلوع و در جنوب غربی غروب میکند.
در اواخر بهار، تابش خورشید به سمت خط عمود نزدیک میشود. حداکثر میل شمالی خورشید به اندازه محور فرضی زمین یعنی 23 درجه است. در طولانیترین روز سال که 31 خرداد است خورشید در نقطه انقلاب تابستانی قرار دارد و زاویه تابش آن در هر شهر از این رابطه به دست میآید:
(عرض جغرافیایی - ï¹¾90+ ï¹¾23 = حداکثر زاویه تابش خورشید)
ï¹¾77 = ï¹¾54 + ï¹¾23 = (ï¹¾36 - ï¹¾90) + ï¹¾23 = حداکثر زاویه تابش خورشید در تهران
شهرهای جنوبی که عرض جغرافیایی آنها از زاویه انحرافِ محورِ فرضی زمین کمتر است، در روزهای آخر بهار و نیز در روزهای آغاز تابستان، شاهد تابش عمودی خورشید خواهند بود. مثلاً خورشید در ظهر روز 7 خرداد و 23 تیر دقیقاً عمود بر مکه میتابد. زیرا عرض جغرافیایی مکه ï¹¾5/21 درجه است و زاویه میل شمالی خورشید نیز در این روزها همین مقدار است. از 7 تا 31 خرداد میل خورشید در مکه شمالیتر میشود و حتی از بالای سر ساکنان (سمت الرأس) نیز میگذرد. در 31 خرداد یا اول تیر خورشید به نقطه اوج خود میرسد و از این به بعد هر روز از حداکثر ارتفاع آن کاسته میشود. 23 روز بعد در شهر مکه باز هم عرض جغرافیایی با میل شمالی خورشید برابر میشود و آفتاب به هنگام ظهر بر این شهر عمود میتابد. از آنجا که حرکت خورشید بر روی نمودار، یک موج سینوسی را ترسیم میکند به وضوح دیده میشود که 23 روز قبل و بعد از انقلاب تابستانی (31 خرداد) خورشید در ظهر مکه عمود بر این شهر خواهد تابید.
تعیین سمت قبله در روزهای دیگر سال
وقتِ ظهر در هر شهر، لحظهای است که خورشید در سمت جنوب آن شهر قرار میگیرد (البته در نیمکره شمالی زمین). ما میبینیم که هر روز صبح خورشید اندک اندک از افق شرقی بالا میآید تا به بالاترین نقطه یعنی اوج برسد. این لحظه، همان ظهر شرعی است که سایه اجسام در آن زمان به کوتاهترین مقدار خواهند رسید. سپس ارتفاع خورشید کم خواهد شد تا اینکه در افق غربی غروب کند.
هر کدام از این دو مجهول (لحظه ظهر و سمت جنوب) را اگر داشته باشیم آن دیگری به دست میآید. به این ترتیب برای محاسبه ظهر شرعی کافی است سمت جنوب هر شهر را داشته باشیم و ببینیم در چه لحظهای خورشید در جنوب قرار میگیرد یا سایه اشیاء در چه زمان کوتاهترین خواهد شد. در وقتی که صدای اذان ظهر را در یک شهر میشنویم میتوان سمت جنوب را در هر کوی و برزن تعیین کرد و به کمک آن و با داشتن زاویه انحراف قبله، سمت قبله را به دست آورد.
زاویه انحراف قبله در شهرهای ایران
دانستن سمت جنوب این کمک را به تعیین قبله میکند که زاویه قبله هر شهر محاسبه شده و مشخص است. اگر در روی کره جغرافیایی یک شهر را به مکه وصل کنیم زاویه انحراف آن از یکی از دو جهت اصلی را که به آن نزدیکتر است میتوان به دست آورد. با توجه به اینکه شهر مکه در جنوب غربی کشور ما قرار دارد زاویه انحراف قبله در ایران، از سمت جنوب محاسبه میشود. مثلاً این زاویه در تهران 38 درجه است. یعنی با رو کردن به سمت جنوب کافی است 38 درجه به سمت راست (غرب) بچرخیم تا در جهت قبله قرار گیریم.
زاویه انحراف قبله شهرهای پرجمعیت ایران در جدول ذیل درج شده است.
آبادان سبزوار آمل سبزواران ابوموسی سراوان ابهر سر پل ذهاب اراک سرخس اردبیل سردشت اردستان سقز ارومیه سمنان اصفهان سمیرم اقلید سنندج الیگودرز سیرجان اندیمشک شاهرود اهر شهرضا اهواز شهر کرد ایرانشهر شیراز ایلام طبس بافق فسا بجنورد فیروز آباد بروجرد قائن بم قزوین بندر بوشهر قم بندر امام خمینی قوچان بندر عباس کاشان بندر لنگه کرمان بندر ماهشهر کرمانشاه بهبهان کنگان بیجار کنگاور بیرجند کیش تایباد گرگان تبریز گرمسار تربت جام گرمی تربت حیدریه گلپایگان تهران گناباد جاسک گنبد کاووس جیرفت 70 لار چابهار لامرد چالوس ماکو خاش محلات خرم آباد مراغه خرمشهر مرند خلخال مریوان خوی مسجد سلیمان داراب مشهد درگز ملایر دره شهر مهاباد دزفول میانه دلیجان میناب رامسر نائین رامهرمز نهبندان رشت نوشهر رفسنجان نیشابور زابل نیک شهر زاهدان همدان زنجان یاسوج ساری یزد ساوهشهر ردیف شهر ردیف 42 51 39 70 75 79 32 24 37 57 26 20 46 22 17 44 46 49 54 26 39 64 37 45 22 48 41 45 78 57 27 55 58 62 48 60 34 59 70 34 55 39 45 51 73 42 73 64 48 28 45 63 27 31 61 71 60 43 20 42 58 24 56 40 39 57 79 44 68 83 67 37 14 75 40 34 21 42 18 27 33 16 41 64 20 52 34 32 25 37 25 40 74 34 49 44 66 31 37 62 53 69 70 72 32 29 52 41 55 37 - -
بخش دانش و زندگی تبیان
منبع: خبرآنلاین