جایگاه ایران در فناوری زیستی
قسمت اول: لزوم توجه به فناوری زیستی و توسعه آن در کشور
به رغم آنكه ایجاد و تحول این فناوری حیاتی به دست كشورهای توسعه‌یافته و صنعتی صورت گرفت، اما نگاه واقع بینانه و فرصت شناسی رهبران سیاسی و اقتصادی برخی كشورهای در حال توسعه سبب گشت، آنان نیز با اولویت بخشیدن به این فناوری، به سطح مطلوبی از پیشرفت دست یافته و از خطر بحران های آینده رهایی یابند. مهمترین جنبة بحرانزای عدم تسلط بر فناوری زیستی آن است كه كشورهای محروم از این تكنولوژی، نه تنها ازدرآمدهای سرشار و اشتغال برتر ایجاد شده توسط این فناوری بی بهره می‌شوند، بلكه بسیاری از رشته های صنعتی و تولیدی كه به نحوی از این فناوری متأثر و یا بواسطة آن متحول شده‌اند، در این كشورها غیراقتصادی و به تدریج تعطیل خواهند شد. عدم دستیابی به سطوح قابل توجه از این فناوری، همچنین موجب بی دفاع شدن كشورها در مقابل خطرات امنیتی و بحران های زیست محیطی و كمبود غذا خواهد شد.
علاوه بر تهدیدات مذكور كه ناشی از عدم توجه جدی به این تكنولوژی استراتژیك است، خطر از دست رفتن فرصت های مغتنمی كه به واسطه جوان بودن این تكنولوژی برای كشورهای در حال توسعه وجود دارد، نیز قابل پیش بینی است. این كشورها می‌توانند پیش از بلوغ این تكنولوژی و تقسیم كامل بازارها، با یك حركت منسجم و برنامه‌ریزی شده، شكاف میان خود و كشورهای پیشرو را كاهش داده و سهمی در بازارهای جهانی برای خود فراهم كنند. بنابراین شایسته است كه كشور را به سوی دستیابی به منافع حاصل از این فناوری توانزا هدایت نموده و با شناخت امكانات و فرصت های موجود،
وضعیت بیوتكنولوژی در ایران
هرچند توجه به بیوتكنولوژی در ایران، تنها با چندین سال تاخیر نسبت به بسیاری از كشورهای جهان، در اواسط دهه 80 میلادی (60 هجری) آغازشده است، ولی اگر امكانات و منابع تخصیص یافته به بیوتكنولوژی كشور را بررسی كرده و منصفانه قضاوت نماییم، سرآغاز توجه نسبتاً جدی به مقولة بیوتكنوژی نوین در ایران اواسط دهه 70 بوده است (البته این توجهات نیز كافی نبوده است).
در دهه ی اخیر كه بسیاری از كشورهای جهان، مرحله ایجاد ساختار و انجام پژوهش‌های بیوتكنولوژی را پشت سر گذاشته و به مقوله گسترش تولیدات صنعتی و تجاری‌سازی فرآورده های بیوتكنولوژی پرداخته‌اند، در ایران همچنان در شروع بحث ایجاد ساختار و پژوهش‌های بنیادی این فناوری هستیم. با عنایت به دستاوردها و توانمندی های ویژه بیوتكنولوژی، بایستی در كشور ما نیز همچون سایر كشورها، توسعه ی بیوتكنولوژی گامی مهم در جهت رسیدن به استقلال و خودكفایی اقتصادی، به خصوص در بخش كشاورزی و تأمین احتیاجات جمعیت روبه رشد دانسته می‌شد، اما مرور فعالیت‌های كشور در زمینه بیوتكنولوژی بیانگر این واقعیت است كه روند رشد این فناوری در كشور بسیار كند بوده است و هنوز نتوانسته‌ایم به نقطه مطلوب و شایسته در این زمینه دست یابیم. اگر چه ایران طی چند سال اخیرتوانسته است گام‌های بلندی برای كسب دانش فنی، تهیه تجهیزات مورد نیاز این فناوری وكاهش فاصله با جهان بردارد؛ اما با توجه به سرعت بسیار بالای پیشرفت این علم، این سرمایه‌گذاری‌ها به هیچ وجه كافی نبوده است. این در شرایطی است كه كشور از نقاط قوت وتوانمندی های بالقوه بسیار زیادی در این زمینه برخوردار است. وجود مراكز و موسسات تحقیقاتی معتبر و نیروی متخصص ماهر كه بعضاً از فرصت های اندك استفاده كرده ودستاوردهای پژوهشی و حتی تولیدی قابل‌توجهی نیز برای كشور به ارمغان آورده اند، ازجمله این توانمندی ها می‌باشند.
از سوی دیگر، نیازهای كشور در حوزه‌های استراتژیك امنیت غذایی، بهداشتی و زیست محیطی موجبات توجه بسیار بیشتر به گسترش این فناوری راهبردی را فراهم می‌نماید. متأسفانه باتوجه به عدم سرمایه‌گذاری كافی در این زمینه، چنین به‌نظر می‌رسد كه جایگاه فناوری زیستی نزد مسئولین و برنامه ریزان عالی كشور تاكنون ناشناخته مانده است؛ از طرفی به دلایل متعدد نتوانسته‌ایم از امكانات وظرفیت‌های اندك موجود نیز به طور بهینه بهره برداری نماییم و استراتژی معینی برای توسعة آن در كشور تعریف كنیم. تاكنون سیاست و برنامه هدفمند و مشخصی برای توسعه فعالیت های آموزشی، پژوهشی و صنعتی بیوتكنولوژی در كشور وجود نداشته و بودجه كافی برای توسعه این حوزه مهم علمی اختصاص نیافته است. اكثر فعالیت‌های علمی در این حوزه، متكی به بودجه‌های محدود مۆسسات و مراكز پژوهشی بوده و هیچ ساختار واحدی برای هدایت پروژه‌های پژوهشی و تولیدی و به ثمر رساندن آنها از بعد صنعتی وجود نداشته است. از سوی دیگر، برخی ارگان ها و سازمان هایی كه در زمینه امور پشتیبانی فعالیت های بیوتكنولوژی دخالت دارند، از قبیل سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور، سازمان محیط زیست، وزارت صنایع، گمرك و نهادهای ثبت امتیاز (پتنت) و صدور مجوز فروش و مصرف فرآورده های زیستی، بواسطه ضعف قوانین و یا فقدان نیروهای كارشناس و متخصص نتوانسته اند همگام با توسعه بیوتكنوژی عمل نمایند.
به هر حال، در این برهه زمانی كه بیوتكنولوژی به عنوان فناوری كلیدی قرن 21 شناخته می‌شود و با سرعت فراوان در حال رشد است، تصمیم‌سازان، سیاستگذاران و همچنین مدیران مرتبط با بیوتكنولوژی كشور نقش حساسی را بر عهده دارند و باید فعالانه و همگام در جهت دهی صحیح منابع مالی و انسانی به سمت تولید حرکت نمایند.
فرآورری: سمانه سادات عنایتی
بخش دانش و زندگی تبیان
منابع:
دپارتمان بیوتکنولوژی دانشگاه تهران
itan
گزیده های سخنرانی دکتر محمد حسین صنعتی در افتتاحیه سومین همایش ملی بیوتکنولوژی
مطالب مرتبط:
شما از بیوتکنولوژی چی می خواهید بدانید؟
کاربرد فناوری‌های زیستی در کاهش لودگی هوا و مصرف انرژی
مصاحبه با معاون پژوهشی پژوهشگاه ابن سینا
