زكات در نعمتهاى مادى و معنوى
وقتی كه سخن از زكات به میان مىآید ذهن انسان به همان زكات معروف كه به اموال تعلق مىگیرد مىرود اما با توجه به معناى واقعى زكات كه عبارت است از پاك كردن و رشد و نموّ پیدا كردن، مىبینیم كه به نعمتهاى مختلف مادى و معنوى در شرع مقدس زكات تعلق گرفته است.
زكات در نعمتهاى مادى و معنوى
وقتى كه سخن از زكات به میان مىآید ذهن انسان به همان زكات معروف كه به اموال تعلق مىگیرد مىرود اما با توجه به معناى واقعى زكات كه عبارت است از پاك كردن و رشدونموّ پیدا كردن مىبینیم كه به نعمتهاى مختلف مادى و معنوى در شرع مقدس زكات تعلق گرفته كه نمونهاى از آنها را بیان مىكنیم:
1ـ زكات علم
قال على علیه السّلام: «زكاة العلم بذله لمستحقّه و اجهاد النفس بالعمل به» على علیه السّلام فرمودند: «زكات دانش، بخشیدن آن به نیازمند و وادار كردن نفس به عمل نمودن به علم مىباشد» (معجم الفاظ غرر الحكم، ص 450)
یا اینكه در حدیث مىخوانیم: «زكات العلم نشره» زكات دانش، منتشر ساختن آن است. (غرر الحكم، ج 1، ص 424)
2ـ زكات جاه و مقام
«زكاة الجاه بذله» زكات مقام، بخشیدن (و به كار زیردستان رسیدن) است. (غرر الحكم، ج 1، ص 424- 425)
3ـ زكات مال و ثروت
«زكاة المال الافضال» زكات مال و ثروت، بخشش به نیازمندان است. (غرر الحكم، ج 1، ص 424- 425)
4ـ زكات جمال
«زكاة الجمال العفاف» زكات زیبایى، پاكدامنى است. (غرر الحكم، ج 1، ص 424- 425)
5ـ زكات پیروزى
«زكاة الظفر الاحسان»زكات موفقیت و پیروزى، نیكى كردن است. ( غرر الحكم، ج 1، ص 424- 425)
6ـ زكات جسم و بدن
«زكاة البدن، الجهاد و الصیام» زكات بدن، در راه خدا جهاد كردن و روزه گرفتن است. (غرر الحكم، ج 1، ص 424- 425)
7ـ زكات قدرت
«زكاة القدرة الانصاف» زكات قدرت و توانایى، انصاف است. (غرر الحكم، ج 1، ص 424- 425)
8ـ زكات توانگرى
«زكاة الیسار برّ الجیران و صلة الارحام » زكات توانگرى با همسایگان، نیكى كردن و با خویشاوندان پیوند نمودن است. (غرر الحكم، ج 1، ص 424- 425)
9ـ زكات سلامتى
«زكاة الصحّة السعى فى طاعة الله» زكات صحت و سلامتى، در طاعت خداوند سعى و تلاش نمودن است. (غرر الحكم، ج 1، ص 424- 425)10ـ زكات شجاعت
«زكاة الشجاعة الجهاد فى سبیل الله» زكات شجاعت، پیكار كردن در راه خداوند است. (غرر الحكم، ج 1، ص 424- 425)
11ـ زكات نعمتها
«زكاة النعم اصطناع المعروف» زكات نعمتهاى خداوند، نیكى به كار بستن است. (غرر الحكم، ج 1، ص 424- 425)
قال الصادق علیه السّلام: «المعروف زكاة النعم و الشفاعة زكاة الجاه و العلل زكاة الابدان و العفو زكاة الظفر و ما ادیت زكاته فهو مأمون السلب» امام صادق علیه السّلام فرمود: كار شایسته، زكات نعمتهاى خداست و شفاعت و دستگیرى، زكات مقام، و بیماریها زكات بدنها و عفو و گذشت، زكات پیروزى است و هرچیزى كه زكاتش داده شود از سلب شدن و از دست رفتن ایمن است. (تحف العقول، ص 381)
در حدیثى امام صادق علیه السّلام مىفرمایند: «بر هرجزئى از اجزاى انسان یك نوع زكات واجبى تعلّق گرفته بلكه بر هرموى انسان بلكه بر هرلحظه و نظر انسان»، بعد قسمتى از جوارح را نام مىبرد و زكات آن را بیان مىفرماید.
12ـ زكات چشم
« فزكاة العین النظر بالعبرة و الغضّ عن الشهوات و ما یضاهیها» پس زكات چشم، نظر به عبرت نمودن و نگهداشتن چشم از شهوات و گناهان است. (بحار الأنوار، ج 96، ص 7، ح 1)
13ـ زكات گوش
«و زكاة الاذن استماع العلم و الحكمة و القرآن و فوائد الدین من الحكمة و الموعظة و النصیحة و ما فیه نجاتك بالاعراض عما هو ضده من الكذب و الغیبة و اشباهها» زكات گوش، عبارت است از شنیدن مسائل علمى و حكمتآمیز و قرآن و موعظه و نصیحت و اعراض از كذب و غیبت و نظایر آن. (بحار الأنوار، ج 96، ص 7، ح 1)
14ـ زكات زبان
«و زكاة اللسان النصح للمسلمین و التیقّظ للغافلین و كثرة التسبیح و الذكر و غیره» زكات زبان، نصیحت كردن مسلمانها و بیدار نمودن افراد غافل و زیاد تسبیح و ذكر گفتن است. (بحار الأنوار، ج 96، ص 7، ح 1)
15ـ زكات دست
«و زكاة الید البذل و العطاء و السخاء بما انعم الله علیك ..» زكات دست، بخشش و عطا و سخاوت به آنچه خدا به تو نعمت داده است، مىباشد. (بحار، ج 96، ص 7)
16ـ زكات پا
«و زكاة الرجل السعى فى حقوق الله تعالى من زیارة الصالحین و مجالس الذكر و اصلاح الناس و صلة الرحم و الجهاد و ما فیه صلاح قلبك و سلامة دینك» زكات پا، سعى و تلاش در حقوق خداوند متعال است كه عبارت است از زیارت صالحین و مجالس ذكر و اصلاح بین مردم و صله رحم و جهاد در راه خدا و آنچه در آن صلاح قلب و سلامت دین انسان مىباشد. (بحارالانوار، ج 96، ص 7)
فرآوری: آمنه اسفندیاری
بخش احکام اسلامی تبیان
منابع:
1- کتاب زکات در اسلام ـ اکبر دهقان
2- بحار، ج 96
3- تحف العقول، ص 381
4- غرر الحكم، ج 1
