همراه با امام باقر علیه السلام بر سر سفره قرآن

از رسالتهای امامان معصوم علیهم السلام تعلیم و تبیین قرآن کریم است. هر چند تاریخ سیصد ساله حیات آن بزرگواران آکنده از ممانعتها و سختگیری های فراوان حاکمان در ایفای این رسالت است با این حال ایشان توانسته اند در مناسبتهای گوناگونی که دست می داد از فرصت پیش آمده بیشترین استفاده را برده و معارف حقیقی قرآن را بر جامعه و به واسطه آنها به نسلهای آینده منتقل کنند. نمونه هایی که در ادامه می آید گوشه ای از بیانات امام باقر علیه السلام در زمینه تعلیم معارف قرآن است.

امید بخش ترین آیه قرآن

حَرب بن شُرَیح نقل می کند: امام‏ باقر علیه السلام به من فرمود: شما عراقی ها معتقدید که امید بخش ترین آیه قرآن [آیه 53 سوره زمر است که می فرماید:] یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّه‏ ؛ اى بندگان من كه [با گناه کردن‏] به خود ظلم کرده‏اید! از رحمت خدا نومید نشوید.حَرب می گوید عرض کردم: بله ؛ ما چنین عقیده ای داریم.

امام علیه السلام فرمود: ولی ما اهل بیت معتقدیم که «إِنَّ أَرْجَى آیَةٍ فِی كِتَابِ اللَّهِ»‏ ؛ امید بخش ترین آیه قرآن کریم این فراز از کلام خداست که می فرماید: «وَ لَسَوْفَ یُعْطِیكَ رَبُّكَ فَتَرْضى» ؛  و به زودى پروردگارت آن قدر به تو مى‏بخشد تا راضى شوى‏.[1]

و بعد فرمود: «وَ هِیَ الشَّفَاعَةُ» و این همان شفاعت است.[2]

توضیح اینکه، بنابر روایات رسیده، رسول خدا صلی الله علیه وآله تمام کسانی را که در خط هدایت و ولایت قرار گرفته و از اسلام با نشان غدیر تبعیت کردند، در قیامت شفاعت کرده و خداوند متعال همه را بخشیده و با وارد کردن آنها به بهشت موجبات خوشنودی رسول و بهترین خَلقش را فراهم می کند.

این روایتها از همان زمان صدور تاکنون باعث تعجب شنوندگان حتی برخی شیعیان قرار گرفته است. یکی از این افراد عَمْرِو بْنِ یَزِید است. او که یکی از شیعیان است به محضر امام صادق علیه السلام شرفیاب شده و به آن حضرت عرض می کند:

بنده از شما شنیدم که فرمودید: « كُلُّ شِیعَتِنَا فِی الْجَنَّةِ عَلَى مَا كَانَ فِیهِمْ ؛ همه شیعیان ما هر جور که باشند به بهشت می روند.»

امام علیه السلام فرمود: «صَدَقْتُكَ كُلُّهُمْ وَ اللَّهِ فِی الْجَنَّةِ ؛ راست گفتم به خدا سوگند که همه آنها در بهشتند»

عرض کردم: فدایتان شوم! چطور ممکن است؛ برخی از شیعیان شما گناهان کبیره فراوانی انجام داده اند!؟

امام علیه السلام فرمود: «فِی الْقِیَامَةِ فَكُلُّكُمْ فِی الْجَنَّةِ بِشَفَاعَةِ النَّبِیِّ الْمُطَاعِ أَوْ وَصِیِّ النَّبِیِّ» ؛ در قیامت تمام شیعیان ما با شفاعت رسول خدا و یا امیرالمومنین  [و سایر ائمه ] وارد بهشت خواهند شد. «وَ لَكِنِّی وَ اللَّهِ أَتَخَوَّفُ عَلَیْكُمْ فِی الْبَرْزَخِ» ؛ من فقط نگران برزخ شما هستم.

عرض کردم: برزخ چیست؟

فرمود: « الْقَبْرُ مُنْذُ حِینِ مَوْتِهِ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ» ؛ برزخ همان عالم قبر است [3] که از لحظه مرگ آغاز و تا روز قیامت ادامه دارد.[4]

از این روایات به دست می آید که نهایت کار کسانی که معتقد به خلافت و وصایت ائمه دوازده گانه هستند و سعی در پیروی آنها دارند بهشت جاویدان است. گناهانی هم که از آنها سر می زند اگر با توبه و جبران در دنیا پاک نشد با رنج و سختی هایی که هنگام جان دادن و در عالم قبر و برزخ متحمل می شود برطرف شده و پاک می شود و اگر باز هم گناه و اثر سویی در روح او  باقی ماند که مانع از ورود او به بهشت می شد با شفاعت رسول خدا و ائمه معصومین ، خدا از آن گذشته و او وارد بهشت می شود.

با این توضیحات معنای این روایت هم روشن می شود که امام صادق علیه السلام فرمود:

«شِیعَتُنَا كُلُّهُمْ فِی الْجَنَّةِ مُحْسِنُهُمْ وَ مُسِیئُهُمْ وَ هُمْ یَتَفَاضَلُونَ فِیهَا بَعْدَ ذَلِكَ بِالْأَعْمَال‏ ؛ تمام شیعیان ما؛ چه نیکوکار و چه گنهکار در بهشت خواهند بود و بعد در آنجاست که به واسطه اعمالی که انجام داده اند رتبه بندی می شوند.» [5]

یعنی درست است که همگی با افت و خیزهایی در نهایت با شفاعت اهل بیت علیهم السلام در بهشت قرار می گیرند؛ اما این هرگز بدین معنا نیست که درجات و میزان بهره مندی همه آنها از بهشت نیز یکسان است؛ بلکه درجه هر کس، در گرو اعمال صالحی است که در این دنیا انجام داده است.

چه کسانی در قیامت کور محشور می شوند؟

در آیه 72 سوره مبارکه اسراء می خوانیم « مَن كاَنَ فىِ هذِهِ أَعْمَى‏ فَهُوَ فىِ الاَْخِرَةِ أَعْمَى‏ وَ أَضَلُّ سَبِیلا؛ كسى كه در این دنیا كوردل است، در آخرت هم كوردل و گمراه‏تر خواهد بود.»ابتدا باید روشن شود چه کسانی در این دنیا کور دلند؟ تا معلوم شود کوران قیامت کیانند؟

پاسخی که در قرآن کریم به این سوال می توان یافت آیه 24 سوره طه است که می فرماید: «مَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِى فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنكاً وَ نحَْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَمَةِ أَعْمَى‏ ؛هر كه از یاد من اعراض كند، زندگى سخت و تنگى خواهد داشت و روز قیامت كور محشورش خواهیم كرد.» از کنار هم قرار دادن این آیه با آیه مورد بحث به دست می آید که کسانی که از یاد خدا روگردانند؛ کوردلان دنیا و کوران آخرتند.

امام باقر علیه السلام در تفسیر این آیه می فرماید:

«مَنْ لَمْ یَدُلَّهُ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلَافُ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ دَوَرَانُ الْفَلَكِ وَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ الْآیَاتُ الْعَجِیبَاتُ عَلَى أَنَّ وَرَاءَ ذَلِكَ أَمْراً أَعْظَمَ مِنْهُ ؛ فَهُوَ فِی الْآخِرَةِ أَعْمى‏ وَ أَضَلُّ سَبِیلاً‏» [6]

كسى كه آفرینش آسمانها و زمین ؛ آمد و شد شب و روز و گردش ستارگان و خورشید و ماه و نشانه‏هاى شگفت‏انگیز، او را از حقیقت بزرگترى كه وراى آن نهفته است آگاه نسازد او در آخرت، نابینا‏ و گمراه‏تر است‏.

از جمع بندی قرآن و روایت امام باقر علیه السلام فهمیده می شود که اگر کسی در دنیا از یاد خدا روگردان بود و در پس این نظام خلقت، قدرت، یگانگی، علم و حکمت الهی را ندید و آن را باور نکرد ؛ چنین کسی چشم بر حقایق عالم بسته و جز به توهمات و اعتباریات سرگرم نیست. نتیجه این جهان بینی، غفلت از یاد خدا و بی توجهی به دین و آیین اوست. پیامد این بی توجهی چیزی جز زندگی به هم پیچیده دنیایی و کوری در آخرت نخواهد بود.

پی نوشت ها :

1.  آیه 5 سوره ضحی

2. شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج‏2، ص 447

3.  مراد از قبر در روایات همانگونه که در این روایت آمده است، آن گودالی نیست که در زمین حفر می شود بلکه همان عالم برزخ است که انسانها بعد از این دنیا وارد آن می شوند.

4. الكافی ، ج‏3، ص 242

5. جامع الأخبار، ص 35

6.  التوحید، صدوق ره، ص 455