ضرورت نصب امام

در درس پیشین توضیح دادیم که ختم نبوّت بدون نصب امام معصوم، خلاف حکمت الهی است و کامل بودن دین جهانی و جاودانی اسلام، منوط به این است که بعد از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) جانشینان شایسته ای برای او تعیین گردند بگونه ای که بجز مقام نبوّت و رسالت، دارای همه ی مناصب الهی وی باشند.

این مطلب در آیه سوم از سوره ی مائده می فرماید: «الیومَ اَکملتُ لکم دینَکم و اَتممتُ علیکم نعمتی و رَضیتُ لکُم الاسلامَ دیناً»

این آیه که به اتفاق مفسرّین در حجه الوداع و تنها چند ماه قبل از رحلت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) نازل شد بعد از اشاره به ناامیدی کفّار از آسیب پذیری اسلام «الیومَ یَئسَ الذین کفروا مِن دینکم ...» تأکید می کند که امروز دین شما را کامل، و نعمتم را بر شما تمام کردم، و با توجه به روایات فراوانی که در شأن نزول این آیه وارد شده کاملاً روشن می شود که این «اکمال و اتمام» که توأم با نومید شدن کفّار از آسیب پذیری اسلام بوده با نصب جانشین برای پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) از طرف خدای متعال، تحقق یافته است. زیرا دشمنان اسلام، انتظار داشتند که بعد از وفات رسول خدا(صلی الله علیه و آله) مخصوصاً با توجه به اینکه فرزند ذکوری نداشتند اسلام بدون سرپرست بماند و در معرض ضعف و زوال قرار گیرد، ولی با نصب جانشین برای وی دین اسلام به نصاب کمال، و نعمت الهی به سر حدّ تمام رسید و امید کافران بر باد رفت.(1)

و کیفیت آن، چنین بود که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) هنگام بازگشت از حجه الوداع همه ی حجاج را در محلّ «غدیرخم» جمع کردند و ضمن ایراد خطبه ی مفصّلی از ایشان سوال کردند: «ألست أولی بِکم مِن انفسکم؟»(2) آیا من از طرف خدای متعال بر شما ولایت ندارم؟ همگی یکصدا جواب مثبت دادند، آنگاه زیر بغل علی (علیه السلام) را گرفته او را در برابر مردم بلند کردند و فرمودند: «مَن کُنتُ مولاه فَعَلیُّ مولاه». و بدین ترتیب، ولایت الهی را برای آن حضرت، اعلام فرمودند. سپس همه حضّآر با آن حضرت بیعت کردند و از جمله، خلیفه ی دوم ضمن بیعت با امیرمۆمنان علی (علیه السلام) بعنوان تهنیت گفت: «بخّ بخّ لک یا علیّ، اصبحت مولای و مولی کلّ مۆمن و مۆمنه»(3)

و در این روز بود که این آیه ی شریفه، نازل شد:«الیوم اکملتُ لکم دینکم و اتممتُ علیکم نعمتی و رضیتُ لکم الاسلام دیناً» و پیامبر اکرم (ص) تکبیر گفتند و فرمودند: «تَمامُ نبوّتی و تمامُ دین الله ولایه علی بعدی»

و در روایتی که بعضی از بزرگان اهل سنت (حموینی) نیز نقل کرده اند آمده است که ابوبکر و عمر از جا برخاستند و از رسول خدا (ص) پرسیدند که آیا این ولایت، مخصوص علی است؟ حضرت فرمودند: مخصوص علی و اوصیاء من تا روز قیامت است. پرسیدند: اوصیاء شما چه کسانی هستند؟ فرمودند:«علیٌ أخی و وزیری و وارثی و وصیّی و خلیفتی فی امّتی و ولیّ کل مۆمن من بعدی، ثمّ ابنی الحسن، ثمّ ابنی الحسین، صم تسعه من ولد ابنی الحسین واحداً بعد واحد، القرآن معهم و هم مع القرآن، لایُفار قونه و لایفارقهم حتّی یردوا علیّ الخوض».(4)

بر حسب آنچه از روایات متعدد، استفاده می شود پیامبر اکرم (ص) قبلاً مأمور شده بودند که امامت امیرمۆمنان (علیه السلام) را رسماً اعلام کنند ولی بیم داشتند که مبادا مردم، این کار را حمل بر نظر شخصی آن حضرت کنند و از پذیرفتن آن، سر باز زنند. از اینروی، در پی فرصت مناسبی بودن که زمینه ی این کار فراهم شود تا اینکه این آیه ی شریفه نازل شد:«یا ایهاالرّسول بَلّغ ما اُنزلَ الیک مِن رِبّکَ و اِن تَفعَل فَما بَلّغتَ رسالَتَهُ والله یَعصِمکَ مِنَ الناس»(5) و ضمن تأکید بر لزوم تبلیغ این پیام الهی- که همسنگ با همه ی پیامهای دیگر است و نرساندن آن بمنزله ی ترک تبلیغ کلّ رسالت الهی می باشد- به آن حضرت مژده داد که خدای متعال تو را از پیامدهای آن، مصون خواهد داشت. با نزول این آیه، پیامبر اکرم (ص) دریافتند که زمان مناسب، فرا رسیده و تأخیر بیش از این، روا نیست. از این روی، در غدیرخم به انجام این وظیفه، مبادرت ورزیدند.(6)

البته آنچه اختصاص به این روز داشت اعلام رسمی و گرفتن بیعت از مردم بود وگرنه رسول خدا (ص) در طول دوران رسالتشان بارها و به صورتهای گوناگون، جانشینی امیر مۆمنان علی (علیه السلام) را گوشزد کرده بودند و در همان سالهای آغازین بعثت، هنگامی که آیه ی «واَنذر عَشیرتَکَ الأقربین»(7) نازل شد در حضور همه ی خویشاوندان فرمودند: نخستین کسی که دعوت مرا بپذیرد جانشین من خواهد بود و به اتفاق فریقین، نخستین کسی که پاسخ مثبت داد علی بن ابی طالب (علیه السلام) بود.(8)

و نیز هنگامی که آیه ی «یا ایهاالذین آمنوا اطیعوالله و اطیعوالرّسول و اولی الأمر منکم» (9) نازل شد و اطلاعت کسانی که بعنوان «اولوالامر» بطور مطلق، واجب کرد و اطاعت ایشان را همسنگ اطاعت پیغمبر اکرم (ص) قرار داد جابربن عبدالله انصاری از آن حضرت پرسید: این «اولوالامر» که اطاعتشان مقرون به اطاعت شما شده چه کسانی هستند؟ فرمود: «هُم خلفائی یا جابر و أئمه المسلمین من بعدی. أوّلهم علیّ بن أبی طالب، ثم الحسن، ثم الحسین، ثم علیّ بن الحسین، ثم محمد بن علی المعروف فی التوراه بالباقر- ستدرکه یا جابر، فإذا القیته فاقرأه منّی السلام- ثم الصادق جعفربن محمد، ثمّ موسی بن جعفر، ثمّ علی بن موسی، ثم محمد بن علی، ثم علی بن محمد، ثم الحسن بن علی، ثم سمییّ و کنیی حجه الله فی ارضه و بقیته فی عباده ابن الحسن بن علی ...» (10) و طبق پیشگویی پیامبر اکرم (ص) جابر تا زمان امامت حضرت باقر (علیه السلام) زنده ماند و سلام رسول خدا (ص) را به ایشان ابلاغ کرد.

در حدیث دیگری از ابونصر نقل شده که گفت: درباره ی آیه ی اولوالامر از امام صادق (علیه السلام) سوال کردم. فرمود: در شأن علی بن ابی طالب و حسن و حسین نازل شده است. عرض کردم: مردم می گویند چرا قرآن کریم، علی و اهل بیتش (علیه السلام) را بنام، معرفی نکرده است؟ فرمودند: به ایشان بگوی: آیه ی نماز که نازل شد اسمی از سه رکعت و چهار رکعت نبرد، و این رسول خدا (ص) بود که آن را برای مردم تفسیر کرد، همچنین آیات زکات و حجّ و ... این آیه را هم می بایست پیامبر اکرم (ص) برای مردم تفسیر کند و او چنین فرمود:

«مَن کُنت مولاه فعلیّ مولاه» و نیز فرمود: «اوصیکم بکتاب الله و اهل بیتی، فانّی سَألت الله عزّ و جلّ أن لایفرّق بینهما حتی یورد هما علیّ الحوض فَأعطانی ذلک» یعنی شما را سفارش می کنم به (ملازمت) کتاب خدا و اهل بیتم، همانا از خدای عز و جل درخواست کردم که میان قرآن و اهل بیتم، جدایی نیندازد تا در حوض کوثر ایشان را بر من وارد سازد و خدای متعال درخواست مرا اجابت کرد و نیز فرمود: «لاتُعلّمو هُم فَانَّهُم أعلمُ منکم انّهم لن یُخرجُوکم من باب هدیَّ وَ لَن یُدخِلوکُم فی باب ضلاله» (11)

(یعنی: در مقام تعلیم ایشان برنیایید که ایشان از شما داناترند. همانا هرگز شما را از باب هدایت، خارج و در باب ضلالت، وارد نمی سازند.)

و همچنین بارها و از جمله در آخرین روزهای حیاتش فرمود: إنّی تارکُ فیکم الثّقَلین کتاب الله و اهل بیتی انّهما لن یفترقا حتّی یردا علی الحوض» (12) و نیز فرمود: ألا إنَّ مَثَل أهل بیتی فیکم مثل سفینه نوح من رکبها نجا و من تخلّف عنها غرق»(13) و نیز بارها خطاب به علی بن ابی طالب (علیه السلام) فرمود: «انت ولیّ کل مۆمن بعدی» (14) و نیز دهها حدیث دیگری که مجال اشاره به آنها نیست.(15)

پی نوشت:

1. برای توضیح بیشتر پیرامون دلالت این آیه، به تفسیر المیزان مراجعه کنید.

2. اشاره به آیه ی (6) از سوره ی احزاب «النبی اولی بالمومنین من انفسهم».

3. برای اثبات قطعی بودن سند و دلالت این حدیث، رجوع کنید به عبقات الانوار و الغدیر.

4. ر.ک: غاید امرام، باب 58، حدیث 4. به نقل از فرائد حموینی.

5. سوره ی مائده، آیه ی 67. برای توضیح بیشتر پیرامون دلالت این آیه، به تفسیر المیزان مراجعه کنید.

6. این موضوع را بزرگان اهل سنت از هفت نفر از اصحاب رسول خدا (ص) نقل کرده اند: زیدبن ارقم، ابوسعید خدری، ابن عباس، جابربن عبدالله انصاری، براء بن عازب، ابوهریره و ابن مسعود. ر.ک.: الغدیر: ج1

7. سوره ی شعرانء/ آیه ی 214.

8. ر.ک: عبقات الانوار، الغدیر، المراجعات (مراجعه 20).

9. ر.ک: سوره ی نساء، آیه ی 59.

10. غایه المرام (ط قدیم) ص 267، ج10، و اثبات الهداه: ج3، ص 123 و یتابع الموده: ص 494.

11. ر.ک: غایه المرام (ط قدیم) ص 265، ج3.

12. این حدیث نیز از روایات متواتر است که بزرگان اهل سنت از جمله ترمذی و نسائی و صاحب مستدرک به طرق متعدد از رسول خدا (ص نقل کرده اند.

13. ر.ک: مستدرک حاکم، ج3، ص 151.

14. ر.ک: مستدرک حاکم: ج3، ص 34. ص 111، صواعق ابن حجر، ص 103، مسند ابن حنبل، ج 1، ص 331، ج4، ص 438 و ...

15. ر.ک.: کمال الدین و تمام النعمه از مرحوم صدوق و بحارالانوار مجلسی.

منبع: آموزش عقاید،آیة الله مصباح یزدی