اجتهاد جامد یا اجتهاد پویا

اجتهاد جامد ، مقابل اجتهاد پویا مى باشد .

 این دو اصطلاح ، بعد از پیروزى انقلاب اسلامى در جوامع علمى رایج گردید و دلیل آن تأثیرگذاری افکار نورانى امام خمینى ( ره ) و شرایط جدید بعد از پیروزى انقلاب ، بر حوزه هاى علمیه بود .

اجتهاد جامد ، اجتهادى است که در آن چارچوب اجتهاد و ضوابط شکلى آن رعایت شده است ، اما به شرایط زمان و مکان و سایر شرایطى که در استنباط صحیح مؤثر مى باشد ، توجه نشده است .

توجه به شرایط زمان و مکان در اجتهاد ، مجتهد را وادار مى نماید که علاوه بر رعایت چارچوب و قالب اجتهاد جامد یا اجتهاد پویا مشخص شده براى اجتهاد ، به نیازهاى جامعه و مشکلاتى که فرا روى مردم و مسئولان قرار گرفته است ،

توجه نموده و با تعمق بیشتر در منابع اصیل و تحلیل ماهیت موضوعات نوپیدا و ارائه نظرهاى جدید و بسنده نکردن به اقوال گذشتگان ـ در عین احترام به دیدگاه هاى آنها ـ به فکر چاره جویى و حل مشکلات برآید ؛

یعنى او باید تمام موضوعات جدید زمان خود و شرایطى را که این موضوعات در ظرف آنها ایجاد شده است در نظر بگیرد و با توجه به شرایط خاص منطقه اى و جهانى ، فتوا صادر کند ؛

 نمونه آن ، مشکلى بود که در طرح قانون کار پیش آمد و عده اى رابطه کارگر و کار فرما را تحت قرار داد اجاره اشخاص تحلیل نموده و قانون کار را که نگرش جدید به این رابطه داشت ،

امرى خلاف شرع مى دانستند ، یا مسئله بانک دارى ، که عده اى بدون آن که سعى کنند سیستم بانکدارى را با ضوابط اسلامى همآهنگ سازند ، به حرمت آن فتوا دادند ،

اما کسانى مانند شهید صدر ( ره ) و سایر بزرگان در صدد برآمدند تا سیستم بانک دارى بدون ربا را با توجه به مبانى شرع تعیین نمایند و همین بحث در مورد بیمه و مالیات و غیره به وجود آمد که عده اى بدون توجه به نیاز جامعه ، حکم به حرمت آن دادند ، اما عده اى دیگر مانند امام خمینى ( ره ) سعى در تطبیق آنها با قواعد شرع نمودند تا به نیاز جامعه پاسخ داده باشند .

اجتهاد پویا

( اجتهاد معطوفِ به حل مشکلات جامعه و نظام بر اساس توجه به شرایط مکان و زمان )

اجتهاد پویا ، اجتهادى است که ضمن رعایت اصول و ضوابط شکلى اجتهاد ، در آن ، به شرایط مکان و زمان و سایر مسائلى که در استنباط صحیح حکم ، دخالت دارد ،

نیز توجه گردیده است ؛ به عبارت دیگر ، به کارگیرى اجتهاد در منابع اصیل و معتبر شرعى ، بعد از بررسى ابعاد و ویژگى هاى مختلف موضوعات و سنجیدن ابعاد قضایا براى استنباط احکام شرعى را اجتهاد پویا گویند.

در اجتهاد پویا ، مجتهد از رخدادهاى جامعه خود آگاهى کامل داشته و از آنها تحلیل صحیح دارد و اجتهاد او ناظر به حل مشکلات مردم و مسئولان جامعه است ، و حکم هر واقعه اى را در زمان مناسب آن استنباط مى نماید .

 در اجتهاد پویا ، شناخت موضوعات جدید ، بسیار مؤثر و توجه به مشکلات و نیازهاى جامعه و کوشش براى حل آنها اساسى است ؛ هم چنین توجه به شرایط جهانى و منطقه اى نیز لازم است .

لازم به ذکر است که پویایى ، در ذات اجتهادى است که شیعه پرچمدار آن مى باشد ، و علما و فقهاى بزرگ شیعه ، همواره اجتهادشان پویا بوده است .

منابع :

محمد ابراهیم جناتی ،

کتاب ادوار اجتهاد ص 479

منابع اجتهاد ( از دیدگاه مذاهب اسلام ) ص 18

تهیه و تنظیم : جواد دلاوری ، گروه حوزه علمیه تبیان