انواع اجتهاد مطلق
اجتهاد مطلق (متجزی)
( توانایى استنباط هر حکم شرعى در هر باب فقهى )
اجتهاد مطلق ، مقابل اجتهاد متجزى و به معناى توانایى کامل استنباط احکام شرعى در تمام ابواب فقه مى باشد . به مجتهدى که دارای چنین خصوصیتى است ، مجتهد مطلق مى گویند .
در کتاب " کفایة الاصول " آمده است:
" ینقسم الاجتهاد الى مطلق و تجزّ ، فالاجتهاد المطلق هو ما یقتدر به على استنباط الاحکام الفعلیة من امارة معتبرة او اصل معتبر عقلاً او نقلاً فى الموارد التى لم یظفر فیها بها ... " . (1)
در مورد امکان یا استحاله اجتهاد مطلق ، دو دیدگاه وجود دارد:
الف - بعضى از اصولیون ، به استحاله اجتهاد مطلق معتقد بوده و چنین استدلال نموده اند :
1- اگر مراد از اجتهاد مطلق ، استنباط تمام احکام شرعى باشد ، امکان ندارد که بشر عادى بتواند تمام احکام مربوط به موضوعات گذشته و مستحدثه را استنباط نماید .
2- در صورتى که مراد از آن ، استنباط بیشتر احکام باشد ـ نه همه آنها ـ با واقعیات خارجى سازگار نیست ، زیرا در عمل مشاهده مى شود که بعضى از اوقات ، کسانى که داراى مراتب بالاى علمى هستند ، در مسئله اى تردید مى نمایند و عباراتى از قبیل " ان المسئلة بعد محل اشکال او محل تأمل " به کار مى برند ، یا حکم به وجوب احتیاط مى دهند .
ب - بعضى دیگر از اصولیون ، اجتهاد مطلق را پذیرفته اند ؛ آنها به اشکالات مطرح شده ، چنین پاسخ داده اند :
1- منظور از اجتهاد مطلق ، آمادگى اجتهاد در تمام ابواب فقه است ، هر چند در عمل ، شخص نتواند و یا عمر او کفاف ندهد که در تمام احکام شرعى اجتهاد نماید ؛ همین که قادر به چنین کارى است ، کفایت مى کند .
در کتاب " الاصول العامة للفقه المقارن " آمده است:
" و قد فهموا من الاجتهاد المطلق ، فیما یبدوا اعتبار فعلیة الاستنباط فیه و فعلیة الاستنباط لجمیع الاحکام ممتنعة بینما یرى القائلون بامکان الاجتهاد المطلق: انه من قبیل الملکة التى توفر له القدرة على استنباط الاحکام و هى غیر ممتنعة عادة ... " . (2)
2- تردید یا احتیاط مجتهدان در مسائل، از تقواى فقهى آنها حکایت مى کند ، زیرا ممکن است مسئله بسیار پیچیده باشد و بررسى آن احتیاج به وقت و تأمل بیشترى داشته باشد ، یا مدارک و منابع کافى در اختیار مجتهد نباشد ، و یا ادله اى که دلالت بر حکم آن مسئله مى کند ، دارای کمترین درجه حجیت باشد و فقیه به خاطر ورع بسیارش با این که مى تواند رأى خود را بیان کند ، احتیاط مى نماید .
اجتهاد مطلق (مقید)
( استنباط حکم شرعى به روش مستقل و بدون تبعیت از امام یک مذهب )
اجتهاد مطلق ، مقابل اجتهاد مقید و از اصطلاحات اهل سنت بوده و به معناى اجتهادى است که مجتهد در انجام آن داراى یک روش اجتهادى مستقل بوده و تابع امام مذهب نیست ، و احکام شرعى را طبق روش اجتهادى خاص خود استنباط مى نماید ؛ به چنین مجتهدى ، مجتهد در اصول و فروع ، گفته مى شود .(3)
منابع :
1. آخوند خراسانی ، کفایه الاصول ص 529
2. محمد تقی طباطبایی حکیم، الاصول العامه للفقه المقارن ص 582
3. محمد تقی طباطبایی حکیم، الاصول العامه للفقه المقارن ص 591
تهیه و تنظیم : جواد دلاوری ، گروه حوزه علمیه تبیان