سلول‌های بنیادی و درمان بیماری‌ها

بیماری‌های پانكراس و دیابت

درمان دیابت به صورتی که دیگر فرد نیازی به دارو نداشته باشد، در حال حاضر وجود ندارد.اما قدرت سلول‌های بنیادی در تبدیل شدن به انواع سلول‌ها در بدن انسان باعث شده تا بتوان به امکان درمان کامل دیابت با این سلول‌ها فکر کرد. همان طور که می دانیم دیابت را می‌توان به دو گروه اصلی نوع 1 و نوع 2تقسیم كرد. در دیابت نوع 1 اختلال در سلول‌های مولد انسولین با تخریب خود ایمن این سلول‌ها آغاز می‌شود. این بیماران به تزریق روزانه انسولین نیاز دارند. دیابت نوع 2 بیماری متابولیك پیچیده‌ای است كه 95 درصد جمعیت بیماران دیابتی را تشكیل می‌دهد. هرچند كشف و تولید انسولین بسیاری از مشكلات این بیماران را مرتفع ساخته است ولی همچنان برای پیشگیری از عوارض بیماری لازم است كه سطح انسولین با دقت بیشتری كنترل و نظارت شود. بنابراین ایجاد سلول‌هایی كه خود قادر به تولید انسولین در مواجهه با افزایش قند خون باشند، از اهمیت بسزایی در درمان این بیماری و كاهش عوارض دیررس آن برخوردار است.

جایگزینی سلول‌های بتای پانكراسی، هدف چندین دهه برای كاهش میزان مرگ و میر و پیشرفت بیماری دیابت بوده است. پیوند سلول‌های بتای مولد انسولین به شكل پانكراس كامل یا جزایر لانگرهانس جدا شده، گزینه درمانی امیدوار كننده‌ای برای درمان این بیماری است. با این حال كمبود شدید بافتهای دهنده متناسب با گیرنده از مشكلات اساسی این روش درمانی محسوب می‌شود و تلاش‌های تحقیقاتی زیادی برای تولید بافت تولید كننده انسولین جهت پیوند در مدل‌های حیوانی و انسانی متمركز شده است. یكی از این روشها تمایز سلول‌های بنیادی و یا پیش‌ساز بزرگسالان به سلول‌های بتای پانكراس، مولد انسولین، است. استفاده از مهندسی بافت برای ایجاد این سلول‌ها و استفاده از سلول‌های بنیادی جنینی از سایر گزینه‌های مطرح در این زمینه به شمار می‌رود. استفاده از سلول‌های بنیادی برای كاهش اثرات خود ایمنی در این بیماران به خصوص افراد مبتلا به دیابت نوع یك یكی از انواع درمان‌های سلولی است كه در این بیماران مورد توجه قرار گرفته است.

در دانشگاه آلبرتا کانادا، متخصصین موفق شدند سلول‌های بنیادی مزانشیمی را به سلول‌های پانکراس انسانی تبدیل نمایند و به بیماران دیابتی منتقل نمایند. این آزمایش بر روی 23 نفر انجام شد که 16 نفر از تزریق انسولین بی‌نیاز شدند. یادآوری می‌شود که این پیوند از نوع اتولوگ بود (برای مداوای هر شخص از سلول‌های بنیادی خود وی استفاده شد) و مشکلات جانبی در بر نداشت.

درپژوهشی دیگردردانشگاه تولین نیواورلئان بعد از درمان دیابت موش‌ها با کمک سلول‌های بنیادی امیدوارند که بتوان از این روش برای درمان دیابت در انسان استفاده کرد.این دانشمندان موفق شدند، موش‌های مبتلا به دیابت را که دارای قند خون بالا بوده و کلیه‌هایشان در اثر دیابت صدمه دیده بود، درمان کنند. در این روش درمانی، سلول‌های بنیادی به گروهی از موش‌ها تزریق شد و بعد از 3 هفته معلوم شد که بدن آنها در مقایسه با سایر موش‌ها انسولین بیشتری تولید می‌کند و سطح قند خون آنها کاهش یافته است. سلول‌های بنیادی همان سلول‌های در مرحله اولیه رشد هستند که قابلیت تبدیل شدن به هر نوع بافت بدن را دارند.علاوه بر اصلاح میزان قند خون این موش‌ها، بعد از تزریق سلول‌های بنیادی، روند تخریب کلیه این موش‌ها که ناشی از بیماری دیابت بود، هم متوقف شد.

آزمون تأثیر داروهای جدید

داروهای سنتتیک جدید ممکن است بر سلول‌ها یا بافت‌های انسانی تأثیرات متفاوتی داشته باشند که امکان تست آنها در انسان‌ها به دلیل مسایل اخلاق پزشکی وجود ندارد. به‌عنوان مثال، یک داروی سنتتیک قلبی ممکن است بر سلول‌ها یا بافت‌های قلبی تأثیر سویی داشته باشد. در این موارد می‌توان سلول‌های قلبی یا هر بافت دیگر را با استفاده از سلول‌های بنیادی تولید نمود و داروهای جدید را بر روی آنها آزمایش کرد، بدون اینکه نیاز به آزمایش در بدن انسان باشد (آزمایشات مقدماتی انسانی). در این خصوص سلول‌های بنیادی جنینی می‌توانند کاربرد وسیعی داشته باشند.

کمک به درمان بیماران کبدی

سیروز کبدی مرحله انتهایی فیبروز کبدی در زمینه آسیب‌های مزمن کبدی با علل گوناگون است كه در آن ساختمان طبیعی کبد تخریب شده و فیبروز پیشرفته تشکیل می‌شود. در بیماران زمانی که عملكرد کبدی در حدی مختل شود که نتواند نیازهای فیزیولوژیک بدن را تامین کند، عوارض سیروز ظاهر می‌شود و مرگ و میر به شدت بالا می‌رود. در اغلب مبتلایان به سیروز تنها درمان نجات‌بخش شناخته شده و موثر پیوند کبد است. با این حال پیوند کبد نیز مشکلات بسیاری به همراه دارد. اولا تعداد موارد پیوند کبد در مقایسه با بیماران نیازمند به پیوند کبد در تمام دنیا بسیار پایین است. ثانیا هزینه‌های پیوند کبد و داروهایی که پس از پیوند مورد نیاز هستند بسیار بالاست، به طوری که اغلب بیماران در كشور توانایی مالی این اقدام درمانی را ندارند. ثالثا عوارض جدی و مهمی ممکن است پس از پیوند کبد ایجاد شود که مشکلات فراوانی برای بیمار و تیم پزشکی ایجاد می‌کند.  نکات فوق موجب شده است تا نیاز بسیار زیادی در زمینه روش‌های درمانی جدیدتر جایگزین پیوند کبد برای مبتلایان به سیروز جبران نشده در دنیای پزشکی احساس شود. یکی از روش‌هایی که به صورت بالقوه می‌تواند جایگزین پیوند کبد شود، پیوند سلول‌های بنیادی مغز استخوان خود بیمار است.

در مطالعات آزمایشگاهی اثبات شده است سلول‌های بنیادی جنینی و همچنین سلول‌های بنیادی بزرگسالان می‌توانند به سلول‌های كبدی تبدیل شوند. اکثر این تحقیقات پایه در 5 سال اخیر انجام شده‌اند و موضوع تبدیل سلول‌های بنیادی به سلول‌های كبدی و در نهایت جایگزینی این سلول‌ها و تولید بافت کبدی طبیعی از موضوعاتی است كه در این زمینه تحقیقات گسترده‌ای در دنیا انجام گرفته و می‌گیرد. در مطالعات حیوانی تزریق سلول‌های بنیادی جنینی موجب بهبود آسیب کبدی در موش شده است.

در مطالعه دیگری که اخیرا صورت گرفته، سلول‌های بنیادی را در محیط آزمایشگاهی به سلول‌های كبدی تبدیل و به بیماران سیروزی تزریق کرده‌اند. نکته مهم در مطالعه مذکور این است که تزریق سلول‌هایی که خارج بدن انسان از سلول بنیادی به سلول‌های كبدی تبدیل شده بودند بدون عارضه بوده است.

بیماری‌های کلیه و پیوند کلیه

از مشکلات‌ عمده‌ بیماران‌ پیوند کلیه‌، رد پیوند کلیه‌ است که‌ به‌ صورت‌ حاد یا مزمن‌ ظاهر می‌شود. یکی‌از راهکارهای‌ درمانی‌ افزایش‌ بقاء پیوند استفاده‌ از داروهای‌ سرکوبگر ایمنی‌ است‌. مصرف‌ داروهای‌سرکوبگر ایمنی‌ ابتلا به‌ عفونت‌های‌ فرصت‌ طلب‌ و بدخیمی‌ها را افزایش‌ می‌دهد‌ و اثرات‌ زیان‌باری‌ را در کلیه ‌پیوندی‌ بر جای‌ می‌گذارد. برای‌ افزایش‌ بقاء پیوند روش‌های‌ گوناگونی‌ ارائه‌ شده‌ است‌. روش‌هایی نیز‌ برای‌ ارائه‌ سلول‌های‌ بنیادی‌ فرد دهنده‌ به‌ گیرنده‌ پیوند ارائه‌ شده‌ است‌ که‌ از آن جمله می‌توان به عرضه‌ کل‌ سلول‌های‌ تک هسته‌ای موجود در مغز استخوان‌ فرد دهنده‌، عرضه‌ سلول‌های‌ مغز استخوان‌ فرد دهنده‌ که‌ سلول‌های‌ ‌ Tآن جدا شده‌اند و یا عرضه‌ سلول‌های‌ دندریتیک‌ نابالغ‌ فرد دهنده اشاره کرد‌.

مطالعات‌ نشان‌ داده‌‌اند  تزریق‌ سلول‌های‌ بنیادی‌ خونساز‌ در بافت‌ پیوندی‌ ،درطولانی‌شدن‌ عمر پیوند مؤثر هستند‌. بنابراین استفاده از سلول‌های‌ بنیادی‌ و یا استفاده از مغز استخوان فرد دهنده و تزریق آن قبل از پیوند کلیه می‌تواند آینده بهتری را برای این بیماران ایجاد کند.

ادامه دارد...

منبع: hamshahrionline* stemcell*hbi*mehrnews*ebrahim-mahmoudzadeh* rctc*3-m