اصول فقه مقارن
اصول فقه مقارن ( مقایسه اى ) یا اصول فقه تطبیقى ، علمى است که به جمع آورى آرا و مبانى اصولى عالمان مذهب یا مذاهب مختلف اسلامى ، به منظور سنجش ، ارزش گذارى و گزینش نظر برتر، مى پردازد .
علم جمع آورى ، بررسى و مقایسه دیدگاه هاى فقهى و یا اصولى، از قدیم با عنوان " علم الخلاف " میان فقها و اصولیون مطرح بوده است .
البته برخى معتقدند " علم المقارنه " و " علم الخلاف " با یک دیگر تفاوت دارند ؛ در ذیل ، به سه نظریه در این باره اشاره مى شود:
1 ـ " علم الخلاف " تنها به گردآورى آراى عالمان مى پردازد ، ولى " علم المقارنه " افزون بر آن ، به سنجش ، ارزش گذارى و انتخاب نظر برتر مى پردازد ؛
2 ـ در " علم الخلاف " تنها به اختلاف میان عالمان پرداخته مى شود ، ولى " علم المقارنه " هم به نظریات اختلافی و هم به موارد اتفاق مى پردازد ؛
3 ـ در " علم الخلاف " با این پیش فرض به سنجش دیدگاه ها پرداخته می شود که نظریات مخالف ، رد و از نظریه هاى موافق دفاع گردد ، اما در " علم المقارنه " چنین پیش فرضى وجود ندارد و شخص تنها به دنبال کشف حقیقت و نظر برتر است .
به نظر مى رسد " علم الخلاف " و " علم المقارنة " یک علم است و این دیدگاه ها در حقیقت، مربوط به سیر تحول آن می باشد . (1)
اصطلاحات فقه مقارن
جمهور العلما: در فقه شیعه، به معنای «فقهای شیعه و سنی» است لیکن در فقه اهل سنت به معنای «فقهای مذاهب اربعة اهل سنت» به کار می رود.
علماء الجمهور: علمای اهل سنت.
اصول (در اصطلاح حنفیه): کتابهایی که محمد بن حسن شیبانی از ابوحنیفه نوشته است.
زیادات (در اصطلاح حنفیه): مستدرکهایی که بر کتبِ محمد بن حسن شیبانی نوشته شده است.
سنت (در اصطلاح حنفیه): در برابر فریضه است، یعنی با دلیل ظنی ثابت شده است.
فریضه (در اصطلاح حنفیه):واجبی که با دلیل قطعی اثبات شده باشد.
فقه مقارت و تقریب مذاهب
فقه مقارن می تواند در تقریب مذاهب اسلامی و نشان دادن ارای برتر سهمی فراوان داشته باشد، همانگونه که در زدودن عصبیتهای مذهبی و قومی مؤثر است.
شیخ محمود شلتوت از پایه گذاران تقریب بین مذاهب گفته است:
هنگام بررسی قانون احوال شخصی مربوط به خانواده، برخی از ارای عالمان شیعه را بر رای عالمان اهل سنت ترجیح دادم... به جهت قوت استدلال و منطق درست... من این مقارنه و سنجش را وظیفه دینی خویش می دانم. زیرا ما در پی یافتن حکم صحیح اسلامی هستیم و آنچه که به حق و واقع نزدیکتر است.
و ملاحظه فقه جعفری در تحقق این هدف ضروری است.» (2) از این رو ایت آیت الله العظمی بروجردی ره معتقد بود: «فقه شیعه باید همراه با آگاهی از نظریات و افکار دیگران باشد. فقه باید از حالت اختصاصی به فقه تطبیقی و مقارن تبدیل شود و فقیه باید بر ارای گذشتگان، اعم از فقهای اهل سنت و شیعه، رجوع کند و مساله را مطرح سازد. (3)
«فقه مقارن » دارای سه قلمرو است که توجه به هر سه و احیای آنها در تحقق هدفهای یادشده ضروری است.
1 مقارنه بین مذاهب اسلامی،
2 مقارنه بین فقه اسلامی و حقوق وضعی، 3
مقارنه بین فقه اسلامی و ادیان دیگر.
منبع:
1. محمد تقی طباطبایی حکیم، الاصول العامه للفقه المقارن ص 41
2. دروس فی الفقه المقارن، محمدابراهیم الجناتی، قم، مجمع الشهید الصدر، ص 98، به نقل از: مجله رسالة الاسلام.
3. مجله حوزه، ش 44-43، ص 177-176، مصاحبه با آیت الله جعفر سبحانی.
تهیه و فرآوری : جواد دلاوری ، گروه حوزه علمیه تبیان