بازدید :

تاریخ : پنج شنبه 1391/02/21

نقش تغذیه در کنترل 11 عارضه‌ی ناشی از درمان سرطان (1)

در این مطلب توصیه‌هایی برای کاهش مشکلاتی که بیماران سرطانی ممکن است با آن روبرو شوند، بسته به نوع درمان سرطان، ارائه می‌شود.

1- کاهش وزن و کاهش اشتها

کاهش وزن در بیماران سرطانی بسیار شایع است که می‌تواند علل مختلف داشته باشد مانند کاهش اشتها، افزایش نیاز به انرژی، تغییر متابولیسم و جذب غذاها، مشکلات فیزیکی در غذا خوردن، عوارض جانبی درمان، احساس اضطراب یا افسردگی.

کاهش وزن شدید و سوء تغذیه روی عملکرد قلب، کبد، کلیه‌ها و سایر ارگان‌های بدن تأثیر منفی می‌گذارد، همچنین، زمانی که بیمار دچار سوء تغذیه باشد، توانایی‌اش برای بهبود و رهایی از عفونت‌ها تضعیف می‌شود.

توصیه‌ها

* به جای 3 وعده غذایی، از تعداد وعده‌های بیشتر استفاده شود.

* بیماران باید سعی کنند که غذاهای مورد علاقه خود را همیشه در منزل و در دسترس داشته باشند.

* وقتی فرد اشتهای بیشتری دارد سعی کند اول غذاهای پرپروتئین مصرف کند، مانند حبوبات، مرغ، ماهی، گوشت، تخم مرغ، ماست و آجیل.

* اصلی‌ترین وعده غذایی روزانه، زمانی مصرف شود که بیشترین گرسنگی در آن زمان وجود دارد. مثلاً اگر فرد در صبحانه یا ناهار بیشتر گرسنه می‌شود، آن وعده را اصلی‌ترین وعده خود قرار دهد.

* بهتر است که فرد، قبل از غذا خوردن به پیاده روی برود تا اشتهایش تحریک شود.

* بیمار می‌تواند دستورهای پخت تازه و محصولات جدید را تجربه کند تا علاقه خود را به غذا بیشتر کند، مثلاً می‌تواند هرازگاهی در رستوران مورد علاقه خود غذا بخورد.

* اگر بوی غذاها، فرد را آزار می‌دهد بهتر است آن‌ها را سرد یا در دمای اتاق میل کند.

* از ادویه‌های تازه و متفاوت استفاده شود.

* از زمان غذا خوردن، لذت برده شود.

* بهترین زمان مصرف نوشیدنی‌ها، بین وعده‌های غذایی است (نه همراه غذا). نوشیدن مایعات و نوشیدنی‌ها در زمانی که فرد می‌تواند غذا بخورد سبب سیری زودرس می‌شود.

* از نوشیدنی‌های پرکالری مثل آب میوه، نکتار، شیر و یا ماست میوه‌ای استفاده شود.

اصلی‌ترین وعده غذایی روزانه، زمانی مصرف شود که بیشترین گرسنگی در آن

زمان وجود دارد

2- افزایش وزن

ممکن است برخی بیماران دچار افزایش وزن شوند که می‌تواند به علل زیر باشد:

* داروهایی مانند تاموکسیفن یا برخی ضدافسردگی‌ها.

* شیمی درمانی ممکن است سبب یائسگی کاذب شود که با افزایش وزن همراه است.

* برای برخی بیماران نیز، تغییر در عادات غذایی ناشی از استرس، ترس یا افسردگی می‌تواند سبب افزایش دریافت غذا و به تبع آن افزایش وزن شود.

* برخی بیماران که دارای حالت تهوع هستند وقتی غذا بخورند یا وقتی در اغلب اوقات چیزی در دهانشان داشته باشند، احساس بهتری خواهند داشت، که همین امر می‌تواند سبب افزایش دریافت انرژی روزانه آن‌ها شود.

* احتباس مایعات می‌تواند سبب ادم و بالا رفتن وزن شود.

توصیه‌ها

* از غذاهای مناسب شامل طیف متنوع سبزیجات، میوه‌ها، غلات کامل و حبوبات استفاده شود که غنی از فیبر هستند و می‌توانند سبب احساس سیری شوند.

* فرد باید به سهم و اندازه غذای مصرفی خود توجه کند.

* فقط زمانی غذا خورده شود که فرد واقعاً گرسنه است. خوردن برای رها شدن از استرس، ترس یا افسردگی، باعث از بین رفتن این احساسات نمی‌شوند.

غذاها در دمای اتاق یا کمی خنک‌تر مصرف شود زیرا غذاهای گرم، حالت تهوع را بیشتر می‌کنند

3- اسهال

اسهال علل مختلفی دارد: شیمی درمانی، رادیوتراپی به شکم، داروها، عفونت، حساسیت‌های غذایی، اختلالات روانی، برداشت قسمتی از معده، روده، پانکراس یا کولون. اسهال طولانی یا شدید می‌تواند سبب دهیدراتاسیون، اتلاف مواد مغذی و سایر عوارض شود.

توصیه‌ها

* روزانه حداقل 8 لیوان مایعات مصرف شود زیرا از دهیدراتاسیون (کم آبی) بیمار جلوگیری می‌شود. مایعات مناسب شامل آب، آب‌میوه رقیق شده، آب گوشت و چای رقیق می‌باشند.

* مقادیر زیاد چای و قهوه جزء مایعات به حساب نمی‌آیند زیرا کافئین سبب اتلاف بیشتر مایعات می‌شود.

* مایعات در دمای اتاق راحت‌تر از مایعات خیلی داغ و خیلی سرد تحمل می‌شود.

* وعده های غذایی به تعداد دفعات بیشتری تقسیم شود.

غذاهای زیر به رفع اسهال کمک می‌کنند:

* غذاهای کم فیبر مثل برنج، رشته، ماکارونی، نان سفید، سیب زمینی

* سبزیجات پوره و آب پز

* میوه‌های بدون پوست و یا پخته و نرم شده مثل پوره سیب و موز

اگر در هنگام صبح، حالت تهوع وجود دارد، کمی بیسکویت ساده یا نان تست کنار

تخت بیمار گذارده شود که قبل از بلند شدن، آن را بخورد

4- یبوست

یبوست می‌تواند به علت مصرف برخی داروها، رژیم با آب و فیبر ناکافی، تغذیه با لوله یا عدم تحرک باشد.

توصیه‌ها

* مایعات بیشتری مصرف شود. (هدف: رساندن مایعات همانند آب، آب آلو و مایعات گرم به میزان 8 لیوان در روز)

* سعی شود که نیم ساعت قبل از زمان معمول اجابت مزاج، مایعات گرم مصرف شود.

* اگر بیمار نفخ دارد، مصرف بروکلی، کلم، گل کلم، خیار، پیاز و حبوبات محدود شود.

* صبحانه شامل نوشیدنی داغ و غذا های پرفیبر باشد.

* فعالیت بدنی فرد – مانند پیاده روی روزانه – افزایش یابد.

* بیمار می‌تواند بعد از مشورت با کارشناس یا متخصص تغذیه، از مکمل‌های فیبری استفاده کند. توجه داشته باشید که همراه مصرف این مکمل‌ها باید مایعات فراوان مصرف شود.

* در برخی مواقع مصرف دارو های ملین ضروری می‌شود. (با پزشک مشاوره شود)

اگر بیمار نفخ دارد، مصرف بروکلی، کلم، گل کلم، خیار، پیاز و حبوبات محدود شود

5- حالت تهوع

حالت تهوع از عوارض جانبی جراحی، شیمی درمانی و رادیوتراپی و برخی داروهاست.

ممکن است بیمار به دنبال حالت تهوع، استفراغ داشته یا نداشته باشد.

توصیه‌ها

* سعی شود حجم غذای هر وعده کمتر و تعداد وعده‌های مصرفی بیشتر گردد و غذا آهسته تر خورده شود.

* حتی‌المقدور در اتاق بیمار، تهویه مطبوع وجود داشته باشد زیرا برخی بیماران از بوی بعضی غذاها حالت تهوع می‌گیرند.

* توصیه می‌شود که نوشیدن مایعات، بین وعده های غذایی باشد.

* غذاها در دمای اتاق یا کمی خنک‌تر مصرف شود زیرا غذاهای گرم، حالت تهوع را بیشتر می‌کنند.

* بیمار غذا را در حالت نشسته بخورد و 1 ساعت بعد غذا در همان حالت بماند.

* بیمار باید د هان خود را قبل و بعد از غذا بشوید و اگر مزه بدی در دهان است، یک آب نبات با طعم نعناع یا لیمو مصرف کند.

* وقتی حالت تهوع وجود دارد سعی نشود که غذاهای مورد علاقه خورده شود زیرا سبب می‌شود که بیمار از آن‌ها دل زده شود.

* اگر در هنگام صبح، حالت تهوع وجود دارد، کمی بیسکویت ساده یا نان تست کنار تخت بیمار گذارده شود که قبل از بلند شدن، آن را بخورد.

* برای برخی بیماران می‌توان غذاها را دور از دیدشان قرار داد، تا موقع صرف غذا فرا برسد.

* در برخی مواقع تغییر برخی عوامل محیطی می‌تواند کمک کننده باشد، مثلاً اگر بیمار از بوی الکلی که قبل از شیمی درمانی یا رادیوتراپی برای تمیز کردن پوست استفاده می‌شود، اذیت می‌شود و حالت تهوع می‌گیرد، نوع دیگری از پاک کننده‌ها مصرف شود.

* سعی شود زمان‌ها، غذاها یا بوها یا وقایعی که سبب تشدید حالت تهوع می‌شوند شناسایی گردد و در صورت ممکن، آن‌ها را تغییر داد.

اگر بوی غذا در حین پخت، بیمار را اذیت می‌کند:

* در هنگام تهیه غذا و خوردن آن پنجره‌ها باز نگاه داشته شود.

* از غذاهایی استفاده گردد که به مدت زمان طولانی پخت نیاز نداشته باشد.

* سعی شود از روش پخت در فر یا ماکروویو استفاده گردد.

* در چنین مواقعی، دوستان و سایر افراد خانواده وظیفه پخت غذا را به عهده بگیرند.

* وقتی حال بیمار بهتر شد، غذاهای مورد علاقه خود را بپزد و به اندازه سهم خود فریز کند که در مواقعی که نمی‌تواند غذا درست کند، آن‌ها را مصرف کند.

* بیمار سعی کند تکنیک‌های آرام کردن خود را بیاموزد که فکرش را از درمان دور کند.

ادامه دارد...

بخش تغذیه و آشپزی تبیان

منبع: ماهنامه دنیای تغذیه – شماره 74 - نازلی سیدخوئی، کارشناس ارشد علوم بهداشتی در تغذیه