نئوکلاسی سیزم و ثبت وقایع تاریخی (2)

پس از پیروزی انقلاب ، نئوکلاسی سیزم سبک رسمی شناخته شد و داوید کارشناس دولت در همه زمینه های هنری شد. هیچ هنرمند فرانسوی هرگز از چنین نفوذ و قدرتی برخوردار نبوده است. داوید " دیکتاتور هنری انقلاب" بود و مسئولیت کلیه تبلیغات هنری ، سازماندهی همه جشن ها و مراسم بزرگ، آکادمی با همه وظایفش و کل نظام نمایش گذاری آثار هنری را به عهده داشت. مکتبی که او بنیان نهاد ، خیلی زود به مهم ترین هنرگاه پاریس تبدیل شد و بر سرمشق های هنرآموزی در سراسر اروپا سایه افکند.

البته تولید هنری پیش از این نیز به اوضاع و احوال دگرگون شده پاسخ می داد. در خلال انقلاب، بازنمایی وقایع معاصر جای مضمون های باستانی را گرفت. اما این واقعا امر تازه ای نبود. نقاشی و نقش برجسته در سده های پیشین نیز وقایع جاری را توصیف کرده بودند. برای مثال ستون ترایانوس در روم باستان، نبرد سن رومانو اثر پائولو اوچلو و " تسلیم شهر بردا" اثر ولاسکوئز. اما ماهیت تقریبا ژورنالیستی نقاشی تاریخی در سده نوزدهم، آن را از انواع قبلی اش متمایز می کرد.

نخستین نمونه این نقاشی تاریخی را "جان سینگلتن کاپلی" پدید آورد. او نقاشی امریکایی بود که در سال 1774م در لندن اقامت گزید و پرده سه متری " از حال رفتن اِرل آو چتم در مجلس عوام در هفتم ژوئیه 1778" را در سال 1780 نقاشی کرد. کاپلی این حادثه فوق العاده را سرد و بی احساس به تصویر کشید. او به منظور واقع نمایی دقیق و بویژه شناساندن لردها، زحمت به تصویر کشیدن بیش از پنجاه نماینده مجلس را تقبل کرد.

واقعنایی تاریخی کاپلی، آغاز مرحله ای جدید در هنر بازنمایی بود. گزارش تاریخی جایگزین اساطیر و تاریخ دوران باستان شد. این گونه نقاشی نه فقط نیت عوام فریبانه حاکمان بلکه جنجال طلبی مردم و شهرت طلبی هنرمند را برآورده کرد و با واقع نمایی در تصویر هر سه جنبه را موجه ساخت. یک لحظه تاریخی سرنوشت ساز ، آنچنان واقع نما تصویر شد که بینندگان احساس کردند خود نقشی در آن دارند.

وقتی که چنین واقع نایی با هنجارها و اصول ترکیب بندی در کلاسی سیزم انطبق می یافت، " واقعه عظیم" به یک کل به سامان ، سنجیدنی و دریافتنی تبدیل می شد و بیننده می توانست آن را از آنِ خود کند. او تاریخ را می پذیرفت، آن را جزیی از خود می کرد و در عظمت متعالی آن سهیم می شد. بدین منوال این نقاشی های تاریخی اهمیت سیاسی بی سابقه ای کسب کردند.

دیری نگذشت که فرصت استفاده از این امکان هنری برای نمایندگان نظم جدید پیش آمد. در سال 1793، هنگامی که یک دختر متعصب به نام شارلوت کورده، " ژان پل مارا" یکی از رهبران انقلاب را با ضربه های چاقو در حمام به قتل رساند، اولیای امور فورا داوید را به صحنه جنایت فراخواندند تا پیشطرح هایی از این عمل فجیع بکشد. این پیشطرحها مبنای پرده نقاشی مشهوری شد که مارا را در مقام یک شهید نشان می دهد. این موجزترین و محتملا پیچیده ترین نقاشی داوید است. ضمن حفظ اصول ترکیب بندی کلاسیک، آمیزه ای بی نظیر از گزارش، تکچهره واقعگرایانه و بیانیه سیاسی است.

آثار بعدی داوید قطعا ضعیف تر اما قابل توجه اند. زیرا جریان دگرگونی اجتماعی و سیاسی فرانسه در آستانه سده نوزدهم را ثبت کرده اند. انضباط زاهدانه در موضوع و در ترکیب بندی " مرگ مارا" تجسم آرمان های انقلاب بود. پس از برقراری نظم کنسولی، داوید که اینک نقاش رسمی ناپلئون بود، در " بناپارت از معبر سن برنار می گذرد" کنسول اول را از حالا در هیئت پادشاه تصویر کرد. و هفت سال بعد نقاشی عظیم مراسم تاجگذاری ناپلئون را به انجام رسانید. با سقوط امپراتور تغییر دیگری در هنر داوید پدید آمد. در دوران بازگشت ( سلطنت مجدد خاندان بورون) هنگامی که کشورهای اروپایی می کوشیدند شرایط قبل از انقلاب را از نو برقرار کنند، داویدِ تبعیدی در بروکسل از نقاشی وقایع معاصر رویگردان شد. بجز چند تکچهره سفارشی، دوباره به سنت های دوران باستان بازگشت.

این آثار به رغم اختلاف صوری و اعتقادی یک ویژگی مشترک برجسته دارند: جملگی به حکومتی که بر مسند قدرت است، بی چون و چرا خدمت می کنند. در نتیجه بسیاری از هنرمندان نئوکلاسیک نیز در ویژگی اساسی بیان آرمان هایی که از عهده درونی کردنشان برنیامده اند ، سهیم اند. این عدم توفیق از طریق ساز و کار دفاعی روانیِ " معکوس" انکار می شود. پیروی کورکورانه از قدرت بیرونی و حمایت تعصب آمیز از اصول دستوری ، ویژگی بارز کل هنر نئوکلاسیک است. اینها درست همان خصایصی اند که نئوکلاسیک را اعتبار می بخشند.

ذات معنای اجتماعی نئوکلاسی سیزم در اینجا قرار دارد. نئوکلاسی سیزم به مثابه طرز فکر حاکم بر هنر اروپایی به راحتی از خود یک انگاره دشمنِ فراگیر ساخت که باعث شد همه گرایش های مترقی علیه آن متحد شوند. همه هنرمندان آینده گرا، محافظه کاری آرمانگرایانه نئوکلاسی سیزم را سکوی پرش خود کردند و از آن یک قطب کاملا مخالف موضع خویش بوجود آوردند. همه تحولات مترقی در هنر سده نوزدهم را می توان طغیانی علیه مطلق گرایی و محدودیت شعارهای محافظه کارانه نهفته در آموزه های نئوکلاسیکی دانست.

ژان دمینیک انگر تنها هنرمندی است که در جایگاهی بالاتر از این میانمایگی قرار دارد. او به تنهایی موفق شد با زدن مهر شخصیت و استعداد خویش بر هنجارهای دوران باستان ، دست کم در برخی از آثارش این هنجارها را حقیقتا جزو کار خود کند. بی شک برهنه ها و تک چهره های عالی، صحنه های باشکوه استحمام، و طرح های استادانه او ، که بعدها پیکاسو از آنها الهام گرفت، جذابیتی به دوره ملال آور نئوکلاسی سیزم بخشید. بنیادگرایی صوری انگر ، پیش آگی گرایش های مشابه مدرنیسم بود و تاثیر قاطعانه ای بر دگا، سورا و سزان گذاشت.

هنر مدرنیسم/ ساندرو بکولا،/ مترجمان: روئین پاکباز، احمدرضا تقا، هلیا دارابی و.../ انتشارات فرهنگ معاصر