هفت سین

اعضای خانواده همه در تب و تابند، تا ساعت تحویل سال نو اندکی بیشتر نمانده ، دختر خانواده با نگرانی سفره هفت سین را می نگرد ، گاه چیزی را اندکی جابجا می کند، زاویه آیینه را تغییر می دهد تا قرآن و سبزه در دل آن بنشیند، همه اعضای خانواده به دور سفره عید می نشیند و سال نو را با صمیمت آغاز می کنند. نوروز درپای سفره ایی که اجزاء آن همگی راز آلود و زیبایند آغاز شده است ؛ سنت زیبایی که خانواده را ملزم می سازد دراین لحظه همه در کنار یکدیگر قرار گیرند نقش برجسته و مهمی در وفاق و همبستگی میان اعضاء خانواده دارد به ویژه اهمیت این سنت وقتی آشکار می شود که در جوامع امروز با کمرنگ شدن ارزش و اهمیت خانواده روبرو هستیم. اجزاء سفره عید یا سفره هفت سین و نماد آن اجزاء چیست از کجا آغاز شده و چگونه به ما رسیده است؟ سفره هفت سین با نوروز پیوند نا گسستنی دارد و جزیی از آن است، و چنانکه در مقاله " بدین بایستگی رزوی " آمد ، گذشته نوروز و نقطه آغازین آن چندان مبهم و به افسانه آمیخته است که برای یافتن چرایی آن جز توسل به اسطوره ها و افسانه ها راهی باقی نمی ماند. امروزه این خوان نوروزی در اقصی نقاط کشور گسترده می شود: " سفره ایی محدود به ترکیب لغوی سین درهمه جا رایج نیست اما اصل گسترش سفره عمومیت دارد. چه در تمام شهرها و روستاهای ایران گسترده می شود... این خوان مجموعه ای است بسیارمتنوع از آنچه که در زندگی به آن محتاجند"(1) برخلاف تصور عامه که هفت سین را فرا گیر و همگانی می دانند انواع ترکیبات دیگر با عدد هفت در کشورمان رایج است مانند هفت شین که درمیان هموطنان زرتشتی  رواج دارد: بعضی هفت سین را در اصل هفت شین می دانند: شراب و شکر، شهد و شیر ، شمع و شمشاد و شانه یا شایه ( میوه) و برخی آن را صورت دگر گونه هفت چین می آورند یعنی هفت چیز چیده شده از درخت. این سنت ارزنده چنان مسخ شده که هفت میم نیز بر سر سفره نهاده اند: مرغ ، ماهی ، میوه ، ماست ،مربا، مسقطی و میگو"(2) چنانکه بر می آید در سفره عید آنچه مشترک است عدد هفت است و آینه و کتاب مقدس ( در میان مسلمانان قرآن و زرتشتیان اوستا) و البته آب وماهی زنده در درون آن .

عدد هفت عددی مقدس در نزد ملل مختلف است واز جمله در ایران به دلایلی این عدد مقدس شمرده می شده است: هفت آسمان، هفت شهرعشق، هفت خوان رستم و هفت سین یا شین یا میم سفره عید از حضور مستمر این عدد در سنن و عقاید این ملت حکایت دارد. " هفت نزد ایرانیان عدد مقدسی است و با هفت امشا سپندان یا هفت جاودانه مقدس ارتباط کامل دارد"(3) امشاسپندان  یا جاودانان مقدس، مقدسان بی مرگ یا جاودانان پاک، صفات پاک اهورامزدا هستند و نامهایشان به ترتیب عبارتند از: ( واژه ها به صورت فارسی آمده نه پهلوی و اوستایی)؛1- بهمن 2- اردیبهشت 3- شهریور 4- سفندارمذ یا اسفند 5- خرداد 6- اَمـِرتات یا امرداد یا بنابر غلط مشهور مرداد. " آنچه از اوستا بر می آید در راس این شش امشاسپندان  گاه "سپنته مئینیو"  قرار داشته و گاه اهورا مزدا، و با این افزوده عدد هفت را کامل می کرده اند. همچنین گاه به جای اهورا مزدا، ایزد سروش را برای کامل کردن عدد هفت افزوده اند"(4)

متاسفانه تاکنون میان اجزاء هفت سین ( آنچه بیشترین فراوانی را میان ملت ایران دارد) و هفت امشاسپند ارتباط معنایی یافت نشده است  :وهومن یا بهمن به معنای اندیشه نیک

اشه وهیشته یا اردیبهشت به معنای بهترین و بالاترین راستی و پاکی

خشثروئیریه یا شهریور با معنای بهترین و بالاترین راستی و پاکی

سپنته آرمئی تی یا سفندارمذ ( اسفند) فروتنی مقدس

هئوروتات یا خرداد: رسایی و تندرستی

امرتات یا بیمرگی ( الف در اول کلمه امرتات نفی کننده است مرداد به تنهایی به معنی مرگ و نیستی است)

" اگر در درازای زمان هفت "سینی" یا هفت میوه یا گل یا سبزی که با سین آغاز می شوند و هر یک با نشانه ای از با روری و تندرستی تلقین شده اند، در آنجا باید پای ذوق لطیف ایرانی را جستجو کرد. آن چیزهایی که امروزه، خوان ما را زنیت می بخشد و همه اهل خانه را به جهانی از شادی و سرسبزی فرا می خواند چیست، سبزه نو دمیده است و سنبل خوش بر و خوش بو، سیب که میوه ای بهشتی نام گرفته است و نمادی از زایش است ، سمنو این مائده تهیه شده از جوانه گندم که بخشی از آیین های باستانی را یاد آوری می کند. سنجد که بوی و برگ و شکوفه درخت آن محرک عشق و دلباختگی است. سیر که از دیر زمان به عنوان دارویی برای تندرستی شناخته شده است، دانه های سپند(اسفند) که نامش به معنی مقدس است و دانه های به رشته کشیده آن زینت بخش خانه های روستایی و دافع چشم بد. ما بر این خوان آیینه می گذاریم که نور و روشنایی می تاباند، شمع می افروزیم که روشنایی و تابش آتش را به یاد می آورد ، تخم مرغ که تمثیلی از نطفه و باروری است، کاسه آب زلال به نشانه همه آبهای خوب جهان و ماهی زنده در آب به نشانه تازگی و شادابی ."(5) با مقایسه ای میان معنای نام امشاسپندان ( که نام 6 ماه از سالهای شمسی نیز هست) و کنایات و استعاره های اجزاء سفره هفت سین آشکار می گردد که جز سپنته و اسفند که تنها تکرار واژه است ایندو ارتباط دیگری با یکدیگر ندارند و این ناشی از مسخ و قلب این سنت کهن در طی اعصار طولانی است. به هر روی تنها می توان گفت که خوان نوروزی که اجزاء آن  با عشق چیده شده است ، بر رخسار زیبای محبت و مودت خانوادگی زیبایی طبیعت و رنگ های اعجاب آور آن را هم خواهد افزود . چرا که نوروز جشن طبیعت و جشن نوشدن زندگی است.

پی نوشتها:

2- همان ص 328

3- همان327

4- رضی هاشم ، دانشنامه ایران باستان ج 1 صص 40و339

5- آموزگار ژاله ، کلک بهمن واسفند 1370 ش 24-23

دانشنامه مزدیسنا تالیف دکتر جهانگیر اوشیدری