زیگورات، پلکانی به آسمان
زیگوراتها از بناهای معماری در تمدن های بین النهرین و ایران است که با سیستم طبقاتی موجود در جامعه نیز اشاره دارد.
زیگورات معماری مذهبی ویژه شهرهای عمده بین النهرین(عراق كنونی) و ایران بوده است كه بصورت برج مطبق هرمی شكل بنا میشد. ساخت زیگوراتها از 4200 تا 2500 سال پیش متداول بوده است.
زیگورات بنای خشتی تو پر فاقد فضاهای داخلی است كه سطح خارجی آن دارای پوششی از آجر است.
از دیر باز، کوه نمادی بوده برای گذر از یک مرحله و همنشینی با ایزدان.در جایی با باور«بالای هر کوهی خدا ایستادهاست»، در جایی دیگر با فرود آمدن کشتی نوح بر کوه و یا سخن گفتن خدا با پیامبران در این واد مقدس که اولین معبد انسان بوده و هست.
بعدها هم معابد بر بالای کوهها یا شبیه به کوهها ساخته شدهاند. معماری بناهای کوه مانند در سرزمینهایی که بطور طبیعی فاقد کوه بودهاند بیشتر مشهود است از جمله 32 زیگوراتی که در منطقه بین النهرین و فلات ایران شناسایی شدهاند.
زیگوراتها بناهای خشتی توپری بودهاند که به شکل پلکانی ساحته میشدند همچون موجود زندهای که از خاک آفریده شده و به سوی آسمان پیش میرود. موقعیت قرارگیری آنها به شکلی بوده که چهار گوشه آنها رو به چهار جهت اصلی باشد. عمدتا 3، 5 یا 7 طبقه با ارتفاع تا 100 متر که سر برافراشتهاند و از رنگ سیاه در طبقه پایین به رنگ طلایی در بالاترین طبقه میرسند. بر روی بدنه زیگوراتها معمولاً نوشتههایی برای معرفی بنا، توضیح علت ساخت و بانی و سازنده آن حک میشده که وسیله ارتباط با زمانهای تا 5000 سال قبل را برایمان میسر کردهاست.
از دیر باز، کوه نمادی بوده برای گذر از یک مرحله و همنشینی با ایزدان.در جایی با باور«بالای هر کوهی خدا ایستادهاست»، در جایی دیگر با فرود آمدن کشتی نوح بر کوه و یا سخن گفتن خدا با پیامبران در این واد مقدس که اولین معبد انسان بوده و هست
ابعاد قاعده زیگوراتهامربع و یا مستطیل و اندازه آنها بین 50 در50 یا 40 در 50 متر متغیر است. از نظر موقعیت جغرافیایی تا قبل از كشف زیگورات سیلك بین سومر بابل آشور و جنوب غربی ایران توزیع شده اند.برای نخستین بار در فلات مركزی ایران نیز از بقایای زیگوراتی در سیلك كاشان خاك برداری شده است. تاكنون هیچ یك از زیگوراتهای شناسایی شده بطور سالم و كامل باقی نمانده است و لذا ارتفاع اصلی آنها مشخص نشده است. دست رسی به فوقانی ترین طبقه زیگورات بوسیله پله كان و یا راه شیب دار صورت می گرفت. فضاهای اطراف زیگورات ها را با درختكاری و یا مرغ فضاسازی میكردند.
بزرگترین و سالمترین زیگورات باقی مانده جهان زیگورات چغازنبیل (زنبیل وارونه) است که توسط اونتاشگال پادشاه عیلامی برای خدای اینشوشیناک حدود 1250 سال قبل از میلاد، در 42 کیلومتری جنوب شرقی شهر باستانی شوش ساخته شدهاست. این زیگورات با ابعاد 103در103 متر و به بلندای 52 متر در 5 طبقه ساخته شده بود که اکنون 25متر از آن باقی ماندهاست.
كهن ترین زیگورات بین النهرین
كهن ترین زیگوراتی كه ناكنون در بین النهرین (عراق كنونی) توسط باستان شناسان خاكبرداری و شناسایی شده است زیگوراتیست كه اورنمو موسس سلسله سوم اور در سال 2100 قبل از میلاد یعنی 4100 سال پیش در شهر باستانی اور محل تولد حضرت ابراهیم نبی بنا كرده بود او این زیگورات را در كنار معبدی كه برای نیایش خدایان ساخته بود بر پا داشته است. این زیگورات در اصل دارای سه طبقه بوده است كه در حال حاضر تنها طبقه اول آن باقی مانده است. راه دسترسی به بالاترین طبقه بوسیله سه رشته پلكان رشته پلكان میانی و دو رشته پلكان جانبی صورت میگرفت. زیگورات با خشت بنا شده بود و پوسته خارجی آن را از آجر ساخته بودند.
دیگر زیگوراتها
برخی دیگر از کهنترین زیگورات بین النهرین، عبارتند از:
زیگورات سیلک کاشان، کهنترین زیگورات جهان با قدمت 4700 سال
زیگورات خدای ماه«ناناً » در اور،
زیگورات»مردوخ«در بابل که اتمنانکی (پی زمین و آسمان) شناخته میشد
زیگورات خدای توفان»انلیل«
و زیگورات»لارساً به معنای خانهء پیوند آسمان و زمین.
زیگوراتها معروفترین ساختمانهای سومری هستند. زمینهای مسطح با معبدهایی درارتفاع. این گونه زیگوراتها شاید الهام بخش برای سازندگان برج بابل بودهاست. این زیگوراتها باارتفاعهای بسیار بلند با آجرهای ساخته شده در گل و نپخته ساخته میشدند. این ساختمانها از پایین به بالا از نظر عرض کوچکتر و کوچکتر میشوند و در مرتفعترین نقطه معبد وجود دارد. در واقع ساخت چنین بناهایی که کاملا جنبه مذهبی داشته ، نشان از دیدگاههای جهانشناختی اقوام کهن نیز دارد. بنای پلکانی، نمادی از جامعه طبقاتی آن روزگار است که به ترتیب از پایین به بالا هر طبقه نماد کشاورزان، صنعتگران، ارتش داران، پادشاهان و موبدان است.
نکته جالب دیگر آن که در کنار این زیگورات ها شاهد ساخت مدارس نیز هستیم و در واقع موبدان و دین مردان آن برهه از تاریخ در کنار انجام اعمال و مناسک مذهبی، عهده دار تدریس علوم زمانه به جوانانی که موبدان آینده می شدند نیز بودند
بخش هنری تبیان
منبع:
نقل از: oldtribalrugs
دانشنامه آزاد ویکی پدیا