زنان حرمسرا در دوره صفویه

آزادانه با امرا و درباریان مراوده داشتند و در جلسات درباری شرکت می کردند وبااجازه ی شاه از حرم خارج شده در شهر تردد می کردند.اما در دوره ی شاه عباس همانند شاهزادگان زنان حرمسرا نیز با محدودیت مواجه شدند.دیگر نمی توانستند در جلسات شرکت کنند و آزادانه در شهر بچرخند و باید در میان خواجه سرایان قرار می گرفتند!تنها زن این دوره که از این جریان استثنا بود زینب بیگم عمه ی شاه عباس بود که نقش فعالی در امور سیاسی داشت و در جلسات درباری حضور می یافت.

زینب بیگم نفوذ زیادی در شاه عباس داشت امرای محلی که نافرمانی می کردند برای شفاعت به وی متوسل می شدند.این زن در سیاست خارجی نیز تاثیرگذار بود.

در شوراهای نظامی هم زینب بیگم مورد مشورت شاه عباس بود.وی مسئول اداره ی حرمسرا نیز بود اما بدلیل برزو اختلاف با برادرزاده اش در 1022 از اصفهان طرد شد و به قزوین فرستاده شد.شاید علت این اختلاف دخالت های بسیار زیاد این زن در امورحکومت بوده اما در1027 وی مجددا مورد لطف شاه قرار گرفت وهمنشین شاه شد.طوریکه در 1029 که شاه عباس در فرح اباد بیمارشد و زمزمه ی نافرمانی قزلباشان به گوش رسید با تدابیر این زن این طغیان فروکش نمود.

برخلاف زنان ,خواجه سرایان از نفوذ زیادی در این دوره برخوردار بودند .شاه صفی با از بین بردن تعداد زیادی از رجال شایسته زمینه ی نفوذ این افراد را مهیا کرد.در زمان شاه عباس دوم وی شیفته زنان بویژه زنان ارمنی جلفا بود.در بررسی رفتار شاه عباس دوم با زنانش متوجه می شویم وی بیماری سادیسم داشته و از شکنجه و ازار زنان لذت می برده! نمونه ی این امر را در سوزاندن 4 زن خویش به جرم نخوردن شراب می توان دید.یا انکه وی رقاصه ها را وادار می کرد بر روی شیشه های خرد شده برقصند!

شاه عباس دوم نیز فردی بدبین بود و شاهزاده ها را در حرم نگه می داشت .واگذاری مناصب کلیدی به خواجه سرایان در این دوره گسترش یافت.سوءاستفاده ی خواجه سرایان از مقام و موقعیت خود باعث نارضایتی مردم گردید.

با روی کار امدن صفی میرزا که بنام شاه سلیمان به حکومت رسید که تبعی زنانه داشت و بجز به میگساری و زنبارگی فکر نمی کرد می توان تصور نمود ایران در چه وضعیتی قرار گرفت.

زنبارگی وی زمینه ی نفوذ زنان را فراهم می اورد و باعث قرق های بسیار می شد که به اقتصاد جامعه لطمه میزد.بعلاوه بر سلامتی شاه تاثیر سوءمی گذارد.بطوریکه شهوت رانی شاه باعث زایل شدن نیروی فکری و جسمی وی میشد.

شاه سلیمان در سالهای آخر حکومتش یکسره به حرم پناه برد عده ای این امر را بدلیل بدبینی وی نسبت به امرا و رجال می دانند.در هر حال علت هرچه بود وی به امورحکومت بی رغبت بود و در انجا

شورایی متشکل از مادرش خواجه سرایان بزرگ وزنان سوگلی اش تشکیل داد گرچه رسمی نبود اما تصمیمات مهم در این شورا گرفته میشد و اعتبارش از شورای وزیران بیشتر بود.

در این زمان خواجه سرایان نفوذ زیادی یافتند زیرا تنها راه ارتباطی با درون حرم بودند.مادر شاه مقتدرترین زن این دوره بود.وی در زمان خشکسالی با اقداماتش باعث شد امور مالی تحت کنترل وی در بیاید و جلوی خالی شدن خزانه را گرفت.وی در عزل و نصب ها نیز نقش داشت.حفاظت از مهر سلطنتی نیز بر عهده ی وی بود. رابطه ی این زن با خواجه سرایان بر مبنای منافع مشترک پایه گذاری شده بود. به علاوه مادر شاه چون واسطه ی ازدواج درباریان با زنان حرم بود با درباریان نیز مرتبط بود.

لباس و زینت آلات زنان حرمسرا

زنان برای ارایش از حنا و سرمه استفاده می کردندوموهای خود را به شیوه های مختلفی می پیچیدند. برای زینت گردن و دست از جواهر استفاده می کردند.در دوره ی شاه عباس نوعی ساده زیستی در لباس زنان ایجاد می شود.

زندگانی زنان در خارج از حرمسرا 

در حرم سرا بعضی زنان به خود آرایی و آرایش مشغول می شدند.جمعی مشغول ریسندگی و بافندگی و پرداختن به کارهای هنری نظیر رقص و آواز وموسیقی و . . . می شدند.

شکار:

یکی از مطلوب ترین تفریحات و سرگرمی های زنان حرمسرا حضور در شکارگاه های قرق شده شاهی بود،در این شکارگاه ها جایگاهی برای زنان میساختند که در آنجا میتوانستند مناظر شکارگاه را ببینند وحتی شکارهایی که نزدیک آنها می آمد،بزنند.

سفرهای جنگی:

حضور در اردوهای جنگی نیز یکی از مسافرت هایی بوده که زنان حرم سرا بالاجبار تحمل می شدند،شاه در این سفر تعداد کمی از زنان خود را می برد.خواجه سرایان وظیفه محافظت از زنان را داشتند،آنها موظف بودند تا در صورت پیروزی دشمن تمام زنان را سر بریده تا زنده به دسته  دشمن نیفتند.

سفرهای زیارتی:این سفرها به خصوص در دوره حکومت شاه سلطان حسین افزایش یافت وعلاوه بر مشهد مقدس و قم،مکه،مدینه و عتبات را در بر می گرفت.گاهی زنان حرمسرا بدون حضور شاه،مدت  مدیدی را در یکی از شهرهای مذهبی سپری کنند.

تاثیرات حرمسرا بر اقتصاد کشور

زنان خاندان سلتنتی از همان بدو تاسیس حکومت صفوی مبدل به زنان ثروت مندی شدند و  از همان ابتدا املاک زیادی را به دست آوردند.تبدیل گسترده املاک دولتی به املاک خاصه یا  سلطنتی در دوره دوم صفویه،موجبات انتفاع بیشتر اهل حرم را از ثروت ودارایی فراهم آورد و  استیلای آنان را بر منابع مالی افزایش داد و این امر موجب متمول شدن بیشتر زنان خاندان سلطنتی و در راس انها ملکه مادر شد. عمده ترین هزینه های حرم سرا مربوط به پرداخت مستمری دایمی زنان و تامین مخارج آنان بود.وقتی یکی از زنان حرم سرا مورد توجه و عنایت خاص شاه واقع می شد مستمری اش نیز  افزایش می یافت. همچنین وقتی شاه برخی از زنانش را طلاق می داد و ان را به عقد دیگر درباریانش در می اورد به هنگام خروجشان از حرمسرا جهیزیه کامل برای آنها تدارک می دید.علاوه بر مستمری زنان پرداخت هزینه های آنان نیز بر عهده شاه بود که عمده ترین آنها هزینه  خرید لباس زینت آلات و وسایل آرایشی می شد تا بتوانند نظر شاه را به خود جلب کنند.در مجموع هر چه به اواخر دوره صفوی نزدیک می شویم،به موازات افزایش بی کفایتی و بی لیاقتی شاهان صفوی هزینه های حرمسرا نیز افزایش می یابدبه طوری که این هزینه ها در  دوره شاه سلطان حسین سه برابر نسبت به شاه سلیمان افزایش داشته است.

منابع:1-تاریخ و اندیشه / 2- ایران سی تی / 3- مدیر یار