زندگی بدون الگو هم می شود؟
انسان برای پیشرفت و تکامل خود در هر موضوع و مسأله ای نیازمند به دو محور اساسی است. نخست دستور العملی که نقشه راه باشد و مسیر پیشرفت را به او بنمایاند و دوم، الگو و راهنمایی که نقشه راه را عملیاتی کند و رخت عمل بر تن دستور العمل های شایسته و بایسته زندگی بپوشاند.
درست است که دستور العمل ها و بایدها و نبایدها لازمه پیشرفت هستند اما باید دانست که کافی هم نیستند. چراکه انسان در بسیاری از موارد تا با چشمان خود عملیاتی شدن آموزه ها را نبیند، به امکان پذیر بودن آنها باور نمی کند و رغبتی هم به حرکت بر پایه آنها نخواهد داشت.
به همین دلیل آفریننده انسان هم که خواهان رشد و تکامل ارزشمندترین آفریده خود می باشد، این دو محور گرانبها را برای او فراهم آورده است تا هم آموزه هایی را که سبب پیشرفت او است، بیاموزد و هم تجسم عینی آن را در الگوهای زندگی ببیند.
تاریخ بشر نیز نشان دهنده آن است که خداوند در کنار هر کتابی، پیشوا و پیامبری را فرستاده است و در کنار هر دستورالعملی، الگو و اسوه ای را به مردم معرفی می کند. بنابراین روشن است که پروردگار مهربانمان تنها به فرستادن یک دستورالعمل شایسته و یک کتاب آموزشی خوب و کارا بسنده نکرده است و در کنار هر کتابی، الگویی تمام عیار برای عمل به آن آموزه ها پیوست کرده است. بنابراین روشن است که خداوند در کنار آخرین و کامل ترین کتاب آسمانی، بهترین و شایسته ترین الگوی زندگی را به مردم هدیه خواهد داد. همو که خداوند درباره اش چنین می فرماید:
«لَقَدْ كانَ لَكُمْ فی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كانَ یَرْجُوا اللَّهَ وَ الْیَوْمَ الْآخِرَ» (سوره احزاب آیه 21) ؛ «همانا براى شما در (رفتار و سیره) رسول خدا الگو و سرمشقى نیكوست.»اگر الگوها نبودند ... اما به راستی اگر خداوند الگوها را برای بشریت معرفی نمی کرد چه اتفاقی می افتاد؟ مسلما در چنین شرایطی عده ای اعتراضشان این بود که این دستورات، غیر ممکن و نشدنی است.
اگر در پی پیشرفت و کمال هستیم باید ابتدا به کامل ترین نسخه هدایت بشر یعنی قرآن مراجعه کنیم و آموزه های آن را به بهترین شیوه بیاموزیم. سپس به سراغ الگوهای انسانیت برویم و این آموزه ها را در زندگی آنها بیابیم و در نهایت در زندگی خود پیاده سازی کنیم .
اینها تنها مسائلی خوب و شایسته است که هیچ کس توانایی عمل کردن به آنها را ندارد. مگر می شود یک انسان آنقدر صبر و شکیبایی داشته باشد که بتواند تمام عمر خود را به پای هدایت دیگران بریزد و در طول 900 سال تنها عده کمی به زحمات او پاسخ مثبت دهند؟ مگر می شود با دست خالی در برابر دشمنی که تا دندان مسلح است، ایستاد و هیچ واهمه ای به دل راه نداد؟ مگر می شود برای گفتن حق و حقیقت از جان شیرین خود گذشت؟ مگر می شود در برابر از دست دادن فرزند دلبر خود لب به شکوه نگشود؟ مگر می شود در برابر نفس اماره و خواهش های پی در پی شیطان استقامت کرد؟ مگر می شود درخواست سراسر شهوت آلود یک زن زیبا را بی پاسخ رها کرد و از خلوت با او گریخت؟ مگر می شود یک تنه در برابر فرعون و فرعونیان ایستاد و ندای آزاده خواهی سرداد؟ مگر می شود مهر و عطوفت را در عین ناملایمات فراوان به عالمیان عرضه داشت؟ مگر می شود آزادگی و خداطلبی را به پول و ثروت هنگفت و جایگاه و امکانات رفیع و منزلت اجتماعی شایسته، ترجیح داد؟ مگر می شود در برابر سالها زحمت و تلاش برای دیگران از آنها هیچ پاداشی (جز محبت به نزدیکان) درخواست نکرد؟ مگر می شود با قدرت ایمان و توکل قلب انسان ها را به دست آور؟ مگر می شود سه سال تمام در حصر اقتصادی با کمترین غذای ممکن به سر برد؟ مگر می شود در عین گرسنگی، غذای خود و همسر و بچه ها را به مسکین و یتیم و فقیر داد؟ و هزاران اعتراض مشابه دیگر که در صورتی که الگوها به جامعه بشری معرفی نمی شد، صدای اعتراض گونه اکثریت مردم سر به فلک می کشید.
اما آنگاه که مردم با چشمان خود نوح و ابراهیم و یوسف و یعقوب و موسی و عیسی و محمد و خاندانش علیهم السلام را دیدند به این باور رسیدند که همه این کارها شدنی است. کسانی از جنس انسان و در میان بشریت بر روی این کره خاکی هستند که به یک یک فرامین الهی عمل می کنند و هیچ اعتراضی هم به دشواری آن ندارند. انسان هایی که روح تازه بر جسد مطهر آموزه ها می دمند و رخت عمل را به بهترین شکل بر تن دستورات الهی می کنند.
آری، اگر الگوها نبودند دستورات آسمانی برای انسانها ملموس نبود و عمل کردن به آنها برای برخی نشدنی و غیر ممکن می نمود. اما خداوند الگوها را فرستاد تا به مردم بفهماند این دستورات، آموزه هایی خیالی و دست نایافتنی نیست.
الگوهایی باورکردنی و دست یافتنی اما عجیب آن است که برخی از مردم با اینکه احترامی ویژه به الگوها می گذارند و آنها را ستارگان درخشان بشریت می دانند، روش زندگی آنها را دست نایافتنی و باور نکردنی می شمرند. درست مثل تابلوهایی زیبا که تنها برای تزیین و تحسین ما آفریده شده اند و یا تندیس هایی بزرگ و جذاب که تنها برای لذت بردن و تشویق نمودن ما درست شده اند. گویا که خداوند، تمامی انبیاء و اولیاء را در طول تاریخ به خطر انداخته و همه آنها را به مصیبت ها و سختی های فراوان گرفتار ساخته تا در نهایت، مردم همانند یک فیلم سینمایی از زندگی آنها لذت ببرند و شخصیت های تاثیر گذار آن را تشویق کنند. باید باور کرد که همه این الگوها انسان هایی نظیر یک یک ما بوده اند. انسان هایی از میان خودمان که مسیر پیشرفت را به خوبی دیدند و به شایستگی پیمودند. قرآن در مورد برخی از پیامبران همچون هود و صالح و شعیب از تعبیر «اخاهم» استفاده کرده است. (سوره اعراف، آیات 65، 73 و 85) این تعبیر به این معنا است که این الگوها برادرانی از میان خود شما مردم و از دامان قوم و قبیله خودتان هستند تا باور کنید که روش زندگی آنها دست یافتنی و شدنی است.
بنابراین اگر در پی پیشرفت و کمال هستیم باید ابتدا به کامل ترین نسخه هدایت بشر یعنی قرآن مراجعه کنیم و آموزه های آن را به بهترین شیوه بیاموزیم. سپس به سراغ الگوهای انسانیت برویم و این آموزه ها را در زندگی آنها بیابیم و در نهایت در زندگی خود پیاده سازی کنیم.
درست است که دوران ما با دوران بسیاری از این الگوها متفاوت است اما ملاک ها و ارزش ها هیچ تغییری نکرده است. برای نمونه تنها در دنیای امروز اندکی در مصادیق گذشت و خویشتنداری در بعد مثبت و شهوت و شهرت طلبی در بعد منفی تغییراتی ایجاد شده است. اما اصل این مفاهیم همان است که از گذشته تاریخ بوده و تا پایان نیز خواهد بود.
اما نکته آخر این که دوران ما هم الگوهای فراوانی را در خود جای داده است که برای همیشه تاریخ ماندگار خواهند بود. پس تا دیر نشده از این الگوهای زنده بهره ای شایسته ببریم.
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
