از این گذر، مگذرید!

گذر، گذر که می گویند یعنی چه! 

به زبان کاملا ساده، به عبور سیاره زهره از مقابل خورشید (البته از دید ساکنین زمین)، گذر زهره گفته می‌شود. از دید ناظر زمینی تنها دو سیاره ای که مدارشان درون مدار زمین قرار گرفته است (یعنی عطارد و زهره) فرصت عبور از مقابل خورشید را دارند.گذرها پدیده‌هایی مثل خورشیدگرفتگی هستند، با این تفاوت که در خورشیدگرفتگی، ماه بین زمین و خورشید قرار می گیرد و در گذر، عطارد یا زهره بین زمین و خورشید جا خوش می کنند!

گذر زهره مگرچه آش دهن سوزی است؟

«گذر عطارد در هر قرن تا 13 بار روی می‌دهد، اما گذر ناهید در بهترین شرایط در هر قرن فقط 2 بار تکرار می‌شود.» همین یک جمله به طور کامل نشان می دهد چرا این گذر تا این حد برای اخترشناسان مهم است.

کاملا واضح است که برای رخ دادن یک گذر، راستای دید ما، سیاره و خورشید باید در یک امتداد قرار گیرند. نحوه قرار گیری صفحه مداری عطارد و زهره و سرعت چرخش آن ها به دور خورشید به گونه ایست که در بهترین حالت در هر 100 سال ما تنها شاهد 13 بار گذر عطارد و 2 بار گذر زهره خواهیم بود. دو گذر زهره با فواصل 120 سال و 8 سال رخ می دهند که گذر سال 2012 نیز با فاصله 8 ساله از گذر قبلی خود در سال 83 قرار دارد.

با مشاهده لیست گذرهای سالیان گذشته متوجه می شویم که از زمان اختراع تلسکوپ (1610 میلادی) فقط 7 گذر اتفاق افتاده که در سال میلادی جاری هشتمین آنها رخ خواهد داد. پس بدون شک ما یکی از خوش شانس ترین منجمان و شیفتگان آسمانیم چرا که شاهد 2 گذر زهره در طول عمر خود هستیم.

این گذر در تاریخ 17 خرداد 1391 از ساعت 2:40 تا 9:20 بامداد به وقت ایران خواهد بود.

دقیقا چگونه رخ می دهد؟

براساس تحلیل های علمی بر روی مدار سیارات زهره و زمین و بررسی اجمالی گذرهای روی داده در قرن های گذشته، نتیجه گیری شده است که در هر قرن یک جفت گذر زهره رخ می دهد که زمان وقوع این جفت از یکدیگر حدود 8 سال فاصله دارند. از طرفی دیگر نظم زنجیره گذر های زهره به قدری مستحکم است که به طور نمونه با اطمینان می توان گفت که از سال 2012 تا 2611 در مجموع 11 گذر اتفاق می افتد که 6 نوبت آن در آذر ماه و 5 نوبت در خرداد ماه روی خواهد داد.

مراحل این گذر به طور خلاصه شامل 4مورد زیر است:

تماس اول: لحظه‌ای که قرص سیاره از بیرون با خورشید مماس می‌شود. از این زمان گذر آغاز می‌شود.

تماس دوم: حدود بیست دقیقه بعد که قرص سیاره از درون با خورشید مماس می‌شود.

بعد از آن طی چند ساعت سیاره از مقابل خورشید حرکت می‌کند.

تماس سوم: زمانی که قرص سیاره به لبه دیگر خورشید می‌رسد.

تماس چهارم: سرانجام سیاره با خورشید از بیرون مماس می‌شود و گذر به پایان می‌رسد.

چه کارهایی می توان انجام داد

اهمیت این رخداد زمانی دو چندان می شود که علاوه بر نادر بودن آن، می توان پروژه های علمی بسیاری را با رصد و ثبت دقیق این پدیده پی گیری کرد. از پروژه های علمی قابل انجام می توان به محاسبه یکی از مهمترین ارقام در علم نجوم، یعنی فاصله زمین تا خورشید (یکای کیهانی یا AU) اشاره کرد. اندازه گیری شعاع زمین و شعاع مدار زهره نیز از دیگر محاسبات قابل انجام با استفاده از ثبت دقیق این گذر خواهد بود.

هنگام گذر، لکه گرد و سیاه زهره با چشم غیر مسلح هم دیده می‌شود (البته با رعایت نکات ایمنی رصد خورشید). به آسانی تفاوتهای لکه زهره را با لکه‌های خورشیدی پیدا می‌کنید. لکه زهره گرد و کاملا تیره است، اما لکه‌های خورشیدی شکل دایره‌ای ندارند و تاریکی آنها هرگز به اندازه زهره نیست.

این گذر حدود شش ساعت و چهل دقیقه به طول خواهد انجامید اما به خاطر موقعیت ایران، ما کمی بیش از 3 ساعت از این گذر را بعد از طلوع خورشید روز 17 خرداد 91 نظارگر خواهیم بود.

از کجاها قابل مشاهده است

شروع گذر را می‌توان در سراسر آمریکای شمالی، هاوایی، مناطق انتهای شمالی و باختری آمریکای جنوبی، نوارهای شمالی و خاوری آسیا و استرالیا و زلاند نو تماشا کرد. تماشاگران در آلاسکا، آسیا، استرالیا، بخش‌هایی از آفریقا و خاور اروپا نیز مکان‌هایی مناسب برای دیدن پایان گذر خواهند بود، زمانی که ناهید از قرص خورشید بیرون می‌رود. در ایران تماس‌های اول و دوم سیاره زهره با خورشید قبل از طلوع خورشید رخ خواهد داد و ساکنان ایران تنها قادر به مشاهده تماس‌های سوم و چهارم خواهند بود که منطقه سرخس و چابهار در ایران بهترین نقاط برای رؤیت هستند. این رخداد نجومی 120 سال دیگر تکرار خواهد شد.

در ایران هرچه به سمت شرق و جنوب شرقی حرکت کنیم دارای وضعیت مساعد تری برای رصد این پدیده خواهیم داشت و بهترین مکان برای برپایی علم رصد گران این گذر شهر چابهار است و پس از ان می توان به شهر زابل در جایگاه دوم به دلیل طول جغرافیایی بیشتر و سپس به شهر های زاهدان و بیرجند اشاره نمود.

چگونه ببینیم

چه با چشم غیر مسلح و چه با تلسکوپ و دوربین دوچشمی هیچگاه بطور مستقیم به خورشید نگاه نکنید زیرا باعث آسیب شدید چشم می شود. با استفاده از صافی (فیلترهای) مناسب رصد خورشید، این گذر حتی بدون ابزار اپتیکی نیز قابل رؤیت است. فیلتر مورد استفاده حتماً باید فیلتری مخصوص و تأیید شده باشد که می‌توانید آن را از فروشگاههای قابل اطمینان ابزار نجومی تهیه کنید. همچنین می‌توانید تصویر خورشید و سایه زهره را از چشمی تلسکوپ یا دوربین دوچشمی بر روی صفحه‌ای سفید (مانند صفحه کاغذ) انداخته و به مشاهده این پدیده بپردازید.

منابع:

parssky

nightsky

vt2012

iota-me