تاریخچه نمایشگاه کتاب

این نمایشگاه تا سال 1385در همین محل برگزار می‌شد اما از اردیبهشت سال 1368 محل برگزاری نمایشگاه کتاب به مصلای تهران منتقل شد. دلیل این انتقال ترافیک شدید بزرگراه چمران، محل دائمی نمایشگاه تهران، عنوان شده بود. این نمایشگاه در حالی به مصلای تهران منتقل شد که زیربنای این مصلا، یعنی شبستانی که قرار بود در آن نمایشگاههای مختلف برگزار شود، هنوز تکمیل نشده بود و هنوز هم ساخت و ساز در مصلای تهران ادامه دارد. با توجه به همین ساخت و ساز است که به گفته مسوولان برگزاری نمایشگاه کتاب، " سازه‌های نمایشگاهی" جایگزین فضای ثابت نمایشگاه شده است تا کمبود جا به نحوی جبران شود.

محل کنونی این نمایشگاه یعنی مصلای تهران در اراضی عباس آباد قرار دارد و بر حجم ترافیکی آن به هنگام برگزاری نمایشگاه افزوده می‌شود، یعنی انتقال این نمایشگاه نه تنها نتوانسته است بهانه افزایش ترافیک را در اطراف آن از بین ببرد، بلکه ترافیک را از یک بزرگراه دور از مرکز شهر تهران، به داخل شهر آورده است. ساعات کار نمایشگاه نیز در فاصله ساعات 10 صبح تا 20 اعلام شده است. این ساعات بخصوص در هنگام صبح و عصر، بدلیل اوج رفت و آمد به محل کار و بازگشت از آن، ترافیک منطقه را افزایش می‌دهد. لازم به ذکر است که شورای شهر تهران در حال ساخت محلی به نام" شهر آفتاب" برای برگزاری نمایشگاه کتاب است. محلی که به گفته رئیس شورای اسلامی شهر تهران چهار سالن آن تا دو سال آینده آماده بهره برداری خواهد شد. مشاوران آلمانی این پروژه تاکنون برای اتمام نقشه‌های " شهر آفتاب" رقمی بالغ بر شصت میلیارد ریال دریافت کرده‌اند و امسال نیز برای اتمام این چهار سالن 350 میلیارد ریال از سوی شورای شهر تصویب شده است.

علاوه بر مشکل ترافیک، کوچک بودن فضای داخلی شبستان مصلای تهران نیز به تنگ تر شدن فضای اختصاص داده شده به غرفه‌های ناشران انجامیده و دقیقاً یکی از دلایل اعتراض ناشرانی است که از شرکت در بیست و سومین نمایشگاه کتاب انصراف داده‌اند.

فضای شبستان مصلای تهران برای نمایشگاه کتاب به دو بخش داخلی و خارجی تقسیم شده است. به گفته مدیر کمیته ناشران داخلی بیست و سومین نمایشگاه تهران، غرفه ناشران داخلی بر اساس حروف الفبای نام انتشاراتی تقسیم بندی شده است. به این ترتیب یعنی انتشاراتی که با حرف " ی" شروع می‌شود آخرین غرفه سالن‌های ناشران داخلی را به خود اختصاص خواهد داد. مدیر کل این کمیته در توضیح این تقسیم بندی معیارها و مصوبه‌های شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه را عامل اصلی معرفی کرده و این نوع تقسیم بندی را دلیل محکمی دانسته است که نشان می‌دهد هیچ امتیاز ویژه‌ای به ناشر خاصی اعطا نشده است. وی اما به ضوابطی که برخی ناشران را مستحق داشتن متراژ بیشتر غرفه می‌کند، اشاره‌ای نمی‌کند. یکی از این ضوابط انتشار کتاب‌های چاپ اول است. به این ترتیب هر ناشری که از نیمه دوم سال 1387 تا نیمه دوم سال 1388 بیشترین کتاب‌های چاپ اول را منتشر کرده باشد، متراژ بیشتری خواهد داشت.

ضوابطی از این دست اعتراض بیشتر ناشران را موجب شده است. ناشرانی که به این امر اعتراض دارند، پایین بودن انتشار کتاب‌های چاپ اول را نتیجه سیاست‌های ممیزی و سانسور وزارت ارشاد و یا عدم صدور بموقع مجوز چاپ کتاب از سوی این وزارتخانه می‌دانند و معتقدند این سیاست خود بخود باعث ضعیف شدن موسسه‌های انتشاراتی خصوصی در مقابل ناشرین دولتی می‌شود. وزنه ای که، به گفته ناشران خصوصی، کفه ترازوی فروش در بازار را نیز به نفع ناشران دولتی سنگین تر می‌کند. همه این مسائل دست به دست هم می‌دهند تا ناشران خصوصی کمتر از فضای نمایشگاه بین المللی کتاب تهران که مکان مهمی برای معرفی یک ناشر است، بهره ببرند. مکانی که دیده شدن و متعاقباً خوانده شدن توسط مخاطب، ادامه کار یک انتشاراتی را بیمه می‌کند.

اما سوال بر سر این است که آیا وجود نمایشگاه کتاب تاثیری در سرانه مطالعه کتاب خواهد گذاشت؟‌ضرورت برپایی نمایشگاه کتاب به واقع چیست؟‌

محمد رضا باهنر نایب رئیس مجلس امسال گفت همین که توانسته‌ایم 25 سال نمایشگاه کتاب را به طور مستمر برگزار کنیم خودش کلی حرف است. باهنر گفته آمار سرانه مطالعه کتاب عدد پایینی است اما نگفت چه عددی است. و خوش بین است که صرفا برگزاری نمایشگاه کتاب به بالا رفتن این عدد کمک خواهد کرد.  آخرین آمار اعلام شده حاکی از این است که برخی از سرانه 2 دقیقه در شبانه روز اطلاع می‌دهند و برخی 7 دقیقه در شبانه روز که البته فرق چندانی هم ندارد.  تنها باری که یک آمار نسبتا ً رسمی‌ منتشر شد، سال 81 بود که مرکز پژوهش‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ‌28 استان را بررسی کرد و اعلام کرد سرانه مطالعه ایرانی‌ها 7 دقیقه در روز است. به نظر می‌رسد نمایشگاه کتاب چندین سال است که به یک فروشگاه کتاب شلوغ و درهم و برهم تبدیل شده است که نه تنها مردم در آن سرگردان و حیران می‌شوند بلکه در این شلوغی گاه سلیقه و خواستشان را فراموش کرده روی موج جمعیت سوار شده و جذب کتاب‌هایی می‌شوند که غرفه‌دارانش بهتر توانسته‌اند روی تبلیغات کتاب خود فعالیت کنند و مشتری را به خود جذب کنند.