از هر دست بدی با همون دست می گیری

فضیل عیاض که از عرفای معروف زمان خویش بود، حکایت می کند که روزی درویشی به حقیقت توانگر و به ظاهر تنگ دست، ریسمانی از کار عیال خویش برداشته آن را به یک درهم بفروخت و خواست که با آن خوراکی تهیه کند. ناگاه دو نفر را دید که با یکدیگر به سختی نزاع می کنند. سبب منازعه آنها را پرسید. گفتند به جهت یک درهم این شورش را بر پا کرده اند. با خود گفت که این یک درهم را به ایشان بدهم تا این شورش و دشمنی، برطرف گردد و همین کار را کرد. پس با دست تهی به خانه بازگشت و صورت حال را با همسرش در میان گذاشت. زنش نه تنها بر وی اعتراض نکرد بلکه، از اینکه به نزاع و جدالی پایان داده است شادمان شد. آنگاه زن برای یافتن چیزی به جست و جو پرداخت و پارچه مستعملی را پیدا کرد و آن را به شوهرش داد که بفروشد تا با آن برای رفع گرسنگی، خوراکی تهیه کند.

هر قدر در بازار به گردش پرداخت، خریداری را نیافت. سرانجام مردی را یافت که یک ماهی به دست گرفته، خریدار می جوید. به او گفت: متاع من و تو خریداری ندارد اگر موافقت کنی آن را مبادله کنیم. آن مرد راضی شد. پس او ماهی را به منزل آورد و به همسرش داد تا طبخ کند. زن چون شکم  ماهی را شکافت، مروارید درشتی را در آن یافت. هر دو شادمان شدند. آن شخص مروارید را نزد یکی از دوستان گوهر فروش برد و آن را به قیمت گزافی فروخت و خدای تعالی در مقابل آن یک درهم که به خاطر او از دست داده بود، وی را ثروتمند و توانگر ساخت.                         

جواد و بخشنده کیست؟

احمد بن سلیمان گوید: مردى از موسى بن جعفر علیه السّلام كه مشغول طواف بود پرسید كه معناى جواد را براى من شرح دهید، حضرت او را فرمود: این سخن تو دو معنى دارد اگر معناى جود را نسبت به مخلوق مى‏پرسى هر كس آنچه را كه خداوند بر او واجب فرموده پرداخت او را جواد گویند و اگر نپرداخت و بخل ورزید، بخیلش خوانند و اگر مقصودت معناى جواد نسبت به خالق است باید متوجه باشى كه خداوند اگر چیزى به كسى عطا فرماید و اگر عطا نكند در هر دو صورت جواد است زیرا خداى تعالى كه به بنده‏اى عطائى فرماید چیزى را كه حق بنده نبوده عطا فرموده است و اگر چیزى از او دریغ بدارد چیزى را كه حق بنده نبوده است دریغ فرموده است(و نسبت بخل به حضرتش نتوان داد).(الخصال/ ترجمه فهرى، ج‏1، 50) امام صادق علیه السّلام فرمود: مرد سخاوتمند و شریف كسى است كه مال خودش را در راه حق انفاق كند. (ایمان و كفر، ترجمه الإیمان و الكفر بحارالأنوار، ج‏2،  271 ، 87) جود و سخاوت از اخلاق پیامبران مى‏باشد سخاوت از پایه‏هاى دین بشمار مى‏رود و مؤمن سخى و بخشنده است، كسى به مقام جود مى‏رسد كه داراى یقین و همتى عالى باشد، زیرا سخاوت در پرتو یقین حاصل مى‏گردد و هر كس مقصود را شناخت مال و ثروت در نظرش پست مى‏شود.(ایمان و كفر، ترجمه الإیمان و الكفر، بحارالأنوار، ج‏2، 272)

رسول اكرم صلى اللَّه علیه و آله فرمود: ولىّ خدا سرشتش به سخاوت آمیخته شده است سخاوت باید در باره دوستانى كه دنیا آنها را ناتوان كرده است انجام گیرد، كسى كه اهل جود و سخاوت مى‏باشد باید همه مردم را یكسان مشاهده كند، و مؤمن و كافر و مطیع و عاصى و بزرگ و كوچك در نظر او مساوى باشند. افراد نیازمند را طعام دهد و زندگى آنها را تامین كند، و به آنها لباس بپوشاند و به دیگران بخشش كند، ولى خودش هر طور مى‏خواهد زندگى كند، اگر او همه دنیا را در اختیار خود بگیرد باز خویشتن را بیگانه مشاهده مى‏كند، و اگر همه را در راه خداوند خرج كند هرگز ملول نمى‏گردد.

بخشندگان، بهترین ها هستند

جمیل بن دراج گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: بهترین شما بخشندگان شما هستند، و بدترین شما بخیلان مى‏باشند، از كارهاى نیک احسان به برادران و كوشش در بر آوردن خواسته‏هاى آنان مى‏باشد، اگر این كارها را بكنید شیطان را از خود دور مى‏كنید و از دوزخ نجات مى‏یابید و وارد بهشت مى‏شوید.

اى جمیل این حدیث را به دوستان برگزیده‏ات برسان، جمیل گوید: عرض كردم قربانت كردم دوستان برگزیده‏ام كدام افراد مى‏باشند فرمود: آنها كه به برادران خود نیكى مى‏كنند در سختى‏ها و آسانیها از آنها دلجوئى مى‏نمایند.

بعد از آن فرمود: اى جمیل آنها كه مال زیاد دارند براى آنها مشكلى نخواهد بود، ولى خداوند آنهائى را كه مال اندك دارند و در عین حال انفاق مى‏كنند ستوده و گفته‏ وَ یُؤْثِرُونَ عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ كانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ یُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ‏ 4- برید عجلى گوید: امام باقر علیه السّلام از پدرانش علیهم السّلام روایت مى‏كند كه رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: خداوند متعال مى‏فرماید: كار نیك هدیه‏اى است از طرف من براى بندگان مؤمنم. اگر آنها را قبول كرد معلوم است كه رحمت من شامل حال او مى‏باشد و اگر رد كرد معلوم مى‏شود گناهى مرتكب شده و از آن محروم شده است، و این از طرف او مى‏باشد نه از طرف من، هر بنده‏اى را كه آفریدم، او را بطرف ایمان هدایت كردم و خلقش را نیكو گردانیدم و او را گرفتار بخل نكردم و همه نیكیها را به او داده‏ام.(ایمان و كفر، ترجمه الإیمان و الكفر بحارالأنوار، ج‏2، 268)

بالاترین مرتبه بخشش

بالاترین مراتب سخاوت، ایثار است، که عبارت است از بخشش و جود با وجود احتیاج و ضرورت خود. و حکایت ایثار حیدر کرّار در السنه و افواه مشهور، و در تواریخ و کتب مسطور است و ایثار ان بزرگ. ار به جایی رسید که در «لیلة المبیت» حیات پیغمبر را بر حیات خود اختیار کرد و در خوابگاه پیامبر خوابید. به این سبب خداوند عالم بر ملائکه مباهات نمود.

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان 

منابع:

1. معراج السعادت/ ملا احمد نراقی

2. ایمان و كفر(ترجمه الإیمان و الكفر بحارالأنوار)

3. الخصال/ترجمه فهرى، ج‏1

4. پیشه پیشینیان/ دکتر سید عبدالمجید حیرت سجادی