تبیان، دستیار زندگی
این مقاله شرحی بر تحولات اجتماعی و سیاسی است که بر ذهن فرانسیکو گیا هنرمند درباری رکوکو اسپانیا تاثیرات عمده نهاد.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

انقلاب گُیا (1)


این مقاله شرحی بر تحولات اجتماعی و سیاسی است که بر ذهن فرانسیکو گیا هنرمند درباری رکوکو اسپانیا تاثیرات عمده نهاد.

انقلاب گُیا (1)

فرانسیسکو گیا در نیمه نخست سده هجده میلادی به دنیا آمد. اما بسیاری از هنرپژوهان وی را هنرمند قرن نوزدهم میدانند . زیرا آثاری که نام وی را جاودانه ساخت در میان سالیش پس از اینکه به سختی بیمار شد و شنوایی اش را از دست داد ، یعنی از سال 1792 به بعد خلق شد . او در ابتدا در خدمت کارگاه نقشینه بافی مادرید بود و در آنجا پیش طرحهایی به سبک روکوکو متاخر تهیه می کرد. در سال 1786به سمت نقاش دربار کارلوس چهارم ( شاه اسپانیا ) منصوب شد. اگر در این زمان تسلیم بیماری می شد شاید امروز نامی از او باقی نمانده بود زیرا آثار اولیه اش به واقع چندان مزیتی بر کارهای نقاشان معمولی معاصرش ندارد.

دگرگونی، بلافاصله پس از بروز بیماری اش رخ داد . گیا در این هنگام به ابتکار خود و بدون هیچ سفادشی شروع کرد به خلق یک مجموعه نقاشی کوچک اندازه او این نقاشی ها را در ژانویه 1794 برای دوست و حامی اش "برناردو دایریارته" فرستاد و از او خواست تا آنها را به آکادمی نشان بدهد . در نامه ضمیمه نوشت :

برای آنکه قدرت تخیلم را که بر اثر فکر کردن به بیماری ام می فرساید به کار اندازم ، تمام وقتم را صرف کشیدن یک مجموعه نقاشی کوچک اما پر کار کرده ام . با این نقاشی ها می توانم درباره چیزهایی نظر بدهم که در آثار سفارشی که جایی برای خیالپردازی و ابداع باقی نمی گذارد ، مجال پرداختن به آنها نیست.

سه روز بعد در نامه ای دیگر ، وی نقاشی دیگری را که تازه شروع کرده بدین گونه شرح می دهد:

محوطه ای با شماری عقل باخته در آن، دوتا از آنها کاملا برهنه با هم می جنگند و زندانبان شلاقشان می زند و دیگران پیراهن های بلند و گشاد برتن دارند. این صحنه ای است که در " ساراگوسا" دیدم.

این نقاشی برای نخستین بار نیروهای اهریمنی را که مشخصه اصلی کار این اسپانیایی بزرگ است پیش چشمان ما به نمایش می گذارد. از این به بعد گیا گه گاملا ناشنوا شده ، خود را از وظیفه نقاش درباری می رهاند و کشیدن نقاشی های خودش را آغاز می کند.

برای آنکه قدرت تخیلم را که بر اثر فکر کردن به بیماری ام می فرساید به کار اندازم ، تمام وقتم را صرف کشیدن یک مجموعه نقاشی کوچک اما پر کار کرده ام . با این نقاشی ها می توانم درباره چیزهایی نظر بدهم که در آثار سفارشی که جایی برای خیالپردازی و ابداع باقی نمی گذارد ، مجال پرداختن به آنها نیست.

نقطه عطف در آثار او تنها با بیماری اش قرین نبود. چند ماه قبل از آنکه کاملا شنواییاش را از دست بدهد، انقلاب پیروزمند، جمهوری نوین فرانسه را اعلام کرده بود. به تبع آن روح روشنگری سراسر اسپانیا را نیز فرا گرفته بود. آزادیخواهان که بسیاری از آنها دوستان گیا بودند، نفوذ روزافزون یافتند و تا سال 1797 حتی عهده دار برخی سمت های وزارتی شدند. آنها رویای اسپانیایی آزاداندیش، نو و جهان وطن را در سر می پروراندند و خواستار اصلاحات بنیادی در آموزش ، مذهب، تجارت ، صنعت و کشاورزی بودند. اما تلاش های ایشان با مقاومت گسترده ، جهل و خرافات، عدم همکاری روحانیت و تفتیش عقاید روبرو شد.

در این ایام گیا که در مرز 50سالگی بود، از سبک ظریف و آراسته رکوکو روی گرداند و پس از اجرای نقاشی های کوچک اندازه ، چند چهره فوق العاده پدید آورد مانند: " لاتیرانا" ، " مارکسا دلا سولانا" ، و طر های آلبوم " مادرید" .

در همین زمان چهره نگاری خاندان سلطنتی، ضعف، فرومایگی و فساد آناه را با صراحت و بی رحمی بر ملا ساخت.

انقلاب گُیا (1)

این تحولات در یک مجوعه باسمه ( اچینگ) با عنوان " کاپریس ها" به اوج رسید. گیا این مجموعه را شخصا انتشار داد و در روزنامه " دیاریو د مادرید" به تاریخ ششم فوریه 1799، یک اعلان برای فروش انها چاپ کرد. این باسمه ها به روشنی رهایی گیا از فشار و محدودیت قراردادهای کار سفارشی را به نمایش می گذارند. اینک نقاش دربار به هنرمندی ژرفبین و واقعگرا تبدیل شده است. او با طنزی تلخ نقاط ضعف بشری و بی عدالتی های اجتماعی، مذهبی و سیاسی عصر خود را به نقد می کشد:

ازدواج های مصلحتی و خودفروشی، حرص، رشوه خواری، دسیسه های سیاسی، تعصب مذهبی، خرافات و خشک مغذی.

باسمه مشهور " فروختن عقل، هیولا پدید می آورد" ، گویی پیش آگهی مخوفی است از رویدادهای آینده.

کارلوس چهارم علیه انگلستان با فرانسه متحد شده بود، اما در جنگی که رخ داد ناوگان جنگی اسپانیا در " ترافاگار" شکست سختی خورد و ناپلئون فرصت یافت تا در امور سیاسی اسپانیا مداخله و برای دربار توطئه کند. در سال 1807 سربازان فرانسوی قدم به خاک اسپانیا گذاشتند. سال بعد، مردم سر به شورش برداشتند و کناره گیری کارلوس به نفع پسرش را خاستار شدند. اما ناپلئون فرصت را از دست نداد و برادر خود " ژوزف بناپارت" را با عنوان " پادشاه اسپانیا و آمریکای لاتین" بر تخت نشاند. بار دیگر مردم شورش کردند که به کشتار مهیب دوم ماه میی در " پوئرتا دل سل" انجامید و متعاقب آن، اعدام شورشیان در برابر " کاخ مونکلوآ" در سوم ماه می، گیا این دو رویداد را ، شش سال بعد در دونقاشی معروف " مادرید، دوم ماه می" و " سوم ماه می" به تصویر کشید.

نقطه عطف در آثار او تنها با بیماری اش قرین نبود. چند ماه قبل از آنکه کاملا شنواییاش را از دست بدهد، انقلاب پیروزمند، جمهوری نوین فرانسه را اعلام کرده بود. به تبع آن روح روشنگری سراسر اسپانیا را نیز فرا گرفته بود

حدود پنج سال بعد ناپلئون مجبور به کناره گیری شد. جنگ آادی بخش اسپانیا، نخستین جننگ چریکی تاریخ بود. مردم علیه اشغالگری فرانسوی ها قیام کردند، کلیسا نیز که فرانسوی ها را کافر و ناپلئون را ضد مسیح می دانست، به نفع شورشیان وارد میدان شد. ایشان خواستار بازگشت و برتخت نشستن فردیناند هفتم، پسر کارلوس بودند. ام خود پادشاه در تبعید به خوشگذرانی مشغول بود و علاقه ای به سرنوشت کشورش نداشت. آزادیخواهان با اوضاع پرتناقضی روبرو بودند. ناپلئون در طی چند روز ، مجموعه قوانینی را مقرر  کرده بود که شورشیان سالها برای آن جنگیده بودند بدون آنکه نتیجه ای بگیرند:

دادگاه تفتیش عقاید برچیده شد، حقوق و امتیاز طبقه اشراف از بین رفت، درِ اغلب دیرها بسته شد. بسیاری از دوستان گیا اکنون از طرفداران حکومت فرانسه بودند، حتی شماری از آناه به عضویت دولت در آمدند. ام دوستان دیگر همچنان از شورشیان حمایت می کردند.

در مقاله آینده به شرح تحولات هنری گیا بعد از بازگشت دوباره به دربار خواهیم پرداخت.

شرح تصویر:

1- لامارکسا دلا سولانا، 1795، رنگ روغنی روی بوم، 183*124 سانتی متر، موزه لوور پاریس

2- فروختن عقل هیولا پدید می آورد، باسمه (اچینگ)، از مجموعه کاپرس ها، 1798، 25*21 سانتی متر

سمیه رمضان ماهی

بخش هنری تبیان


منبع:

هنر مدرنیسم/ ساندرو بکولا،/ مترجمان: روئین پاکباز، احمدرضا تقا، هلیا دارابی و.../ انتشارات فرهنگ معاصر