عوامل فقر را بشناسیم

بسیاری از کارهای حرام و مکروه باعث فقر وتنگدستی می‌شود، کسی که خواستار گشایش در روزی است، ابتدا باید از این رفتارها دوری کند، سپس با تلاش و کوشش و با امید و توکل به خداوند، به دنبال رزق خود برود.

اکنون عوامل فقر و تنگدستی را به ترتیب اهمیت یادآوری می‌کنیم:

1ـ گناه

یکی از عوامل کاهش روزی گناه و معصیت الهی است. هر گناهی کیفر و آثاری دارد که در دنیا و آخرت دامن گیر انسان می شود.

امام رضا (علیه السلام) می‌فرماید: «ان مؤمنَ لینوی الذنب فیحرم رزقه» (شیخ صدوق، ثواب الاعمال، ص 241) ؛

همانا مؤمن نیت گناه می‌کند و از رزقش محروم می شود.

امام باقـر(علیه السلام) می‌فـرماید:«ان العبد لیذنب الذنب فیزوی عنـه الرزق» (شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 15، ص 301) ؛بنـده مرتـکـب گنـاه می‌شود، روزی وی ازاو زده می شود.

امام علی (علیه السلام) می فرمایند:«توقوا الذنوبَ فما من بلیَّه و لانقص رزق الا بذنب حتی الخرش والکبوه و المصیبه» (

شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 15، ص 301 و بحارالانوار، ج 10، ص 95) ؛ از گناهان بپرهیزید، زیرا هیچ بلا و کم شدن روزی حتی خراش‌ها و زخم‌های بدن و سقوط و افتادن و هر مصیبتی از گناهان سرچشمه می گیرد. هنگامی که انسان با گناه و معصیت های الهی از ساحت مقدس خداوند فاصله می گیرد، رزق و روزی حلال هم که در سایه توجه به خدا به دست می آید، از دسترس او دور می شود و زندگی او رنگ خدایی را از دست داده و رنگ شیطانی و زشتی به خود می گیرد و مصداقی از آیه: «‌و من اعرض عن ذکری فإن له و معیشه ضنکا» ؛ هرکس از یاد من روی گرداند زندگی ذلت باری خواهد داشت» می گردد.

حضرت صادق(علیه‌السلام) می فرماید: «مؤمن به خاطر قصد و نیت گناه از روزی خویش محروم می‌شود.»(طه، آیه 124)

2ـ کفران نعمت

از عوامل کاهش روزی، کفران نعمت‌های الهی است، قرآن کریم در این باره می‌فرماید: خداوند قریه‌ای را به عنوان مثال مطرح می نماید که دارای امنیت و آسایش بودند و روزی فراوانی به ایشان می‌رسید، آنان نسبت به نعمت‌های الهی کفران ورزیدند، از این رو خداوند لباس گرسنگی و ترس را بر آنان پوشاند.(ثواب الاعمال، ص 42)

هنگامی که شخص کفران نعمت می کند، لیاقت داشتن آن را ندارد، خداوند نیز رحمت و نعمت خویش را از او دریغ می کند. کفران نعمت تنها به ناسپاسی زبانی نیست، بلکه به کار بستن نعمت های الهی در غیر مسیر طاعت و بندگی و خدمت به خلق خدا، از نمونه‌های بارز کفران و ناسپاسی در مقابل نعمت های الهی است.

اسراف و دور ریختن نعمت و به کارگرفتن اعضای بدن در مسیرگناه، چشم در نگاه به نامحرم، زبان در گفتن ناحق و غیبت و دروغ و… دست در ظلم به دیگران، اندیشه در گناه، گوش در شنیدن آن چه حرام است و استفاده از اموال در گناه و عصیان، همه و همه مصداق کفران و ناسپاسی نعمت پروردگار است.(سوره نحل، آیه 112)

3- اسراف

اسراف یعنی خارج شدن از مسیر طبیعی، هنگامی که نعمت‌ها را در غیر مسیر آن به کار بگیریم رشد نمی‌کند، بلکه به سوی زوال پیش می رود.

امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می فرمایند:« اسراف سبب فقر و نیازمندی است و میانه روی باعث بی نیازی می شود.»(گشایش روزی، ص 137)

4-ربا

از عوامل دیگر فقر ربا خوردن است، خداوند برکت را از سود به دست آمده از معامله و قرض ربوی، برداشته است.

عثمان به عیسی نقل می کند شخصی به امام صادق عرض کرد: خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: یمحق الله الربا و یربی الصدقات؛ خداوند ربا را نابود کرد، ولی صدقات را زیاد می‌کند». ولی می‌بینیم که بعضی ربا می خورند و اموالشان به ظاهر زیاد می شود. امام در پاسخ فرمودند: «چه نابودی از این بالاتر که یک درهم ربا دین انسان را نابود می‌کند و اگر توبه کند، باز هم اموالش از بین رفته و نابود می‌شود»(بحارالانوار، ج 63، ص 292).

5-تظاهر به فقر

برخی افراد در هر سخن و صحبتی خویش را فقیر و تهی دست جلوه می‌دهند، این رفتار ناپسند خود ناسپاسی در پیشگاه الهی است، بلکه جلوه ای از زشت ترین درویی‌ها است.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) می فرمایند: «من تفاقر افتقر» (گشایش روزی، ص 139)؛ کسی که خود را به فقرو تهی دستی بزند، فقیر و نیازمند می‌شود.

امیرالمؤمنان علی(علیه السلام) می فرمایند:« تظاهر به فقر، سبب فقر می شود.»(تحف العقول، ص 42، بحارالانوار، ج 76، ص 316)

6-درخواست از دیگران

یکی از عوامـل فقر این است که انسان خدای متعال را فرامـوش کند و تصـور کند که دیگران بدون خواست خداوند می توانند حاجت او را برآورند، خداوند این گونه افراد را به همان کسی واگذار می کند که امید دارند و دیگر یاری خویش را از آنان دریغ می کند.

امیرالمؤمنان علی(علیه السلام) می فرمایند: «درخواست از دیگران کلید فقر است و روزی را نابود می‌کند.»(غررالحکم، ص 366)

در سخنی از رسول اکرم در این باره آمده است که ایشان فرمودند: «هر کس در خواهش را به روی خویش بگشاید، خداوند نیز در فقر را به سوی او باز می کند.»(کافِی، ج 5، ص 86)

7-تحقیر نعمت‌ها

نباید به کوچک بودن و کم بودن نعمت نگاه کرد، بلکه باید به فرستنده و عطاکننده‌ی آن نگریست، گاهی شخص بزرگی تنها یک کتاب را به انسان هدیه می‌کند ولی انسان تا آخر عمر از آن محافظت می‌کند و آن را گرامی و سبب افتخار می‌داند. چه بسا نعمت‌های کوچکی که سبب و راهی به نعمت‌های بزرگ می‌شود و بی توجهی و بی ارزش دانستن آنها محرومیت می‌آورد.

امام رضا(علیه السلام) می‌فرمایند: «لاتستقلوا قلیل الرزق فتحرموا کثیره.»(بحارالانوار، ج 7، ص 347) رزق و روزی کم راناچیز مشمارید، زیرا این کار شما را از نعمت‌های فراوان محروم می سازد.

8-نفرین پدر و مادر

همانطور که نیکی به پدر و مادر انسان را ثروتمند و عاقبت به خیر می‌کند، آزار و رنجاندن آنها سبب فقر و تهیدستی می شود، بی شک نفرین آنها دامن انسان را می‌گیرد و باعث ذلت و خواری و فقر می‌گردد.

رسول خدا(صلی الله علیه وآله) می فرماید: «از نفرین پدر و مادر دوری کنید، زیرا به طورحتم به اجابت می‌رسد و تأثیر نفرین آن‌ها از شمشیر برنده‌تر است.»(همان، ص 84)

حضرت کاظم در بیان آثار نارضایتی و عقوق والدین می‌فرماید: «العقوق یعقب القله و یؤدی الی الذله»(میزان الحکمه، ج 3، ص 2678)؛ عقوق والدین کمی و تنگ دستی را به دنبال دارد و انسان را به ذلت و خواری می‌کشاند.

9-عادت به دروغ و قسم دروغ‌

برخی انسان‌ها برای فروختن جنس خود چند قسم دروغ می خورند و تا آنجا پیش می‌روند که قسم دروغ به عادتی همیشگی برای آنان تبدیل می شود، آنان دروغ می‌گویند تا به اهداف خویش دست یابند، اما غافل از آن که کارگردان عالم وجود، خیر و برکت را در صدق و راستی قرار داده است.

رسول خدا (صلی الله علیه وآله) می فرمایند: «الکذب ینقص الرزق» (گشایش روزی، ص 155)؛ دروغ گفتن روزی انسان را کم می‌کند.

10-ولخرجی

یکی از عوامل فقر، ولخرجی و استفاده از ثروت و مال، بدون تفکر و اندیشه است. «ولخرجی» ‌استفاده‌ی نابجا است که تبذیر نیز نامیده می شود.

رسول خدا(صلی الله علیه وآله) نیز می‌فرمایند: «کسی که در مخارج زندگی میانه روی کند، خداوند رزق و روزی به او عنایت می کند و هر کس را که تبذیر و ولخرجی کند، از روزی محرومش می‌سازد.(مرتضی نجفی، اسعة‌ و الرزق، ص 38، به نقل از ثواب الاعمال)

11-خواب قبل از طلوع آفتاب

ما بسیاری از رمز و رازهای این عالم را نمیدانیم و از آنچه در اطرافمان رخ می دهد، بی‌خبریم. صبحگاهان، قبل از طلــوع خورشید، فرشتگان در رفت و آمد بین زمین و آسمان هستند و روزی انسان‌ها را بین آنهـا تقسیم می کنند.

امام رضا (علیه السلام) درباره‌ی این آیه ی قرآن: « فالمقسمات أمراً»؛ قسم به فرشتگانی که امور را تقسیم می کنند، می‌فرماید: «فرشتگان روزی آدمیان را بین طلوع فجر و طلوع آفتاب تقسیم می‌کنند، هر کس در این وقت بخوابد از روزی خویش غفلت ورزیده است.(اصول کافی، ج 2، ص 122)

امام صادق(علیه السلام) نیز می‌فرمایند: «خواب بامدادان نیکو و مبارک نیست، روزی را بر می‌گرداند، رنگ انسان را زرد می کند، رنگ صورت را تغییر می دهد، خواب انسان‌های بدبخت است زیرا خداوند روزی انسان‌ها را بین طلوع فجر و طلوع آفتاب تقسیم می‌کند، مبادا در آن هنگام درخواب باشی.»(الکافی، ج 2، ص 347)

امیرالمؤمنان علی (علیه السلام) نیز در اثر گذاری این خواب بر روزی انسان فرمودند: «خواب قبل از طلوع خورشید سبب فقر و تنگدستی می شود.»(الخصال، ص505)

فرآوری : زهرا اجلال

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منبع :

سایت حوزه ؛ نوشته قربان منتظمی

سایت اندیشه قم

سایت منتظر