بهترین هدیه به فرزندم

چرا فرزندان ما دچار ناآرامی و ناسازگاری، ناتوانی در ارتباط مؤثر  والدین و اطرافیان می‌شوند؟ چرا عده ای از نوجوانان در دام گروههای بزهکار و دام اعتیاد گرفتار شده و ذهن و زندگی خود را تباه می‌کنند؟ چرا برخی از دانش آموزان نوجوان ما افت تحصیلی، افسردگی، ناتوانی در استفاده صحیح از رسانه‌های مدرن نظیر اینترنت، ماهواره، موبایل و ... رنجشان می‌دهد؟

پاسخ همه این چراها، یک جمله کوتاه است: دچار ضعف نفس یا احساس حقارت شده اند و راهکار مقابله با همه آسیب‌ها و آفت‌های مذکور فیزیک جمله کوتاه است: تقویت اعتماد بنفس.

در نوشتار حاضر و پی پاسخگویی به این سئوال هستیم. چگونه و از چه راههایی می‌توان اعتماد بنفس فرزندان را تقویت کرد؟

قبل از پرداختن به این مهم بجاست تعریف مجملی از اعتماد بنفس را با هم مرور کنیم:

تعریف اعتماد بنفس

اعتماد بنفس، همان ارزیابی مثبت از خود و یا خود ارزشمندی است. به عبارتی دیگر، اعتماد بنفس به معنای نگرش، ادراک و برداشتی است که شخصی از خود در حوزه‌های مختلف جنسی – سنی، خانوادگی، مذهبی، علمی، اقتصادی و اجتماعی دارد.خلاصه اینکه در مورد ویژگیهای شخصی و شخصیتی درک و نگرش مثبتی داشته باشد.

فرق اعتماد بنفس و غرور

کم نیستند کسانی که اعتماد بنفس و تکیه بر قابلیت‌ها و توانایی‌های خود و مفید دانستن خود در عرصه‌های مختلف زندگی را با تکبر و غرور و خودخواهی مترادف داشته و وجوه تمایز آنها را تشخیص نمی‌دهند لذا بجاست بطور اجمال تفاوت این دو را بدانیم.شخصی که اعتماد بنفس دارد همه دانسته‌های و توانایی‌های خود را نه از جانب خود که از جانب خدا دانسته و همه توانایی‌های مادی و غیرمادی خود را در بستر جلب رضایت خالق خود صرف می‌کند. هر چه بر قدرتش افزوده می‌شود بر تواضع و خداخواهی اش افزوده می‌شود. به خود و به دیگران عشق می‌ورزد.

اما شخص خودخواه بدون تکیه و توکّل به خدا و بدون توجه به معیارهای دینی و اخلاقی براساس امیال و غرایز خود عمل نموده و ثروت و قدرت و زیبایی اش را در بستر ارضاء نیازهای خود به کار می‌گیرد. برای رسیدن به اهدافش حاضر به شکستن و خُرد کردن شخصیت دیگران و زیر پا گذاشتن خواست دیگران است.

اعتماد بنفس و خودخواهی در یکجا جمع نمی‌شوند. اساساً شخصی که دچار ضعف نفس می‌شود یا مغرور و متکبر می‌شود و یا در گرداب خود کم بینی و احساس حقارت گرفتار می‌شود. در هر دو صورت در دام معصیت و گناه فرو می‌افتد.

نشانه‌ها و علائم رشد نایافتگی و ضعف نفس

از کجا می‌توان به ضعف نفس خود و دیگران پی برد؟ خصوصیات رفتاری و روانی افرادی که دچار عدم اعتماد بنفس هستند از این قرار است:

** وابستگی به دیگران و عدم استقلال در تصمیم گیرید

** عدم مراجعه به مشاور، خودسر عمل کردن – انسان خردمند و رشد یافته از تخصص و توان عقلی و علمی دیگران در عرصه‌های مختلف زندگی بهره می‌گیرد

** همه چیز را برای خودش می‌خواهد و خودمحوری و عدم توجه به خواست دیگران

** مسئولیت ناپذیری از دیگر خصوصیات افرادی است که دچار ضعف نفس شده اند. بیشتر شبیه افراد عقب مانده کارهایش را دیگران انجام می‌دهند.

** عدم میانه روی و اعتدال – مثل بچه‌های 2، 3 ساله، یا بشدت می‌خندند و یا بشدت می‌گیرند. همواره دچار افراط و تفریط اند.

** غریزه و نه عقیده را معیار سنجش و تعیین امور دانستن.

** خودنما و خودآرا بودن، و نظر دیگران در طرز پوشش و آراستگی و معیشت را بر نظر عالمان و عاقلان و عارفان ترجیح دادن – کم نیستند افرادی که در خلوت و خانه و خانواده چهره ای عبوس و کلامی خشن و رفتاری آزاردهنده علیه زن و فرزندان دارند امّا در بیرون از منزل رفتاری مهربان و اجتماعی و مسئولیت پذیر دارند.

آثار و عوارض ضعف نفس

خود را ارزشمند ندانستن و احساس حقارت پیامدهای بسیار تلخ و آزار دهنده ای دارد که فهرست و تبیین آنها خود کتابی مستقل و مفصل خواهد شد. لذا جهت اختصار، چند نمونه محوری را مرور کنیم:

** وقت و عمر را نه طلا که کمتر از حلبی دانستن – کسی که خود را ارزشمند نداند و زندگی را در خوردن و خوابیدن و تولیدمثل محدود نماید – از عمر،  این ارزشمندترین نعمت و موهبت الهی بهره ای جز گذران روز و شب بهره ای نمی‌گیرد. عمر را مثل زباله می‌سوزاند. کودکان و نوجوانانی که عمر خود را با ارزش ندانند به راحتی در دام گروههای فاسد خیابانی و گرداب اعتیاد و بیکاری فرو می‌غلتند.

** تسلیم پذیری – در مقابل دعوت کنندگان به بیهودگی و ولنگاری و مدگرایی و خودنمایی و خودآرایی، کمترین مقاومت و اراده ای از خود نشان نمی‌دهند. بردگانی رام و مطیع خواهند بود.

** افسردگی و احساس پوچی و گوشه گیری و لذت نبردن از زندگی

** افت تحصیلی

** تحقیر دیگران – انسان‌های حقیر، به منظور سرپوش گذاشتن بر حقارت خود دیگران را نیز حقیر می شمارند.

** اضطراب و استرس در مجالس و مجامع مختلف و ناتوانی در ایجاد تعاملی سالم و هدفمند با اطرافیان

** عدم توانایی در استفاده از رسانه‌های مدرن، کودکان و نوجوانانی که احساس حقارت کنند. نه مثل پروانه که بر روی خوبی‌ها و زیبایی‌ها می‌نشیند، که همچون مگس بر روی آلودگیها و عفونت‌های رسانه‌ها مدرن (ماهواره – اینترنت – موبایل – فیلم‌ها و نشریات) می‌نشیند و بدیها را جلب و جذب می‌کنند.

عوامل ارزیابی مفید از خود

چه عواملی موجب می‌شود که فرزندان ما احساس، اعتماد بنفس و خود ارزشمندی بنمایند؟

تحقیقات و داده‌های پژوهش‌های رواشناختی نشان می‌دهد همه ما بویژه کودکان و نوجوانان بوسیله 5 عامل مهم به سکوی بلند اعتماد بنفس می‌رسند و می‌رسیم:

الف- واکنش دیگران :  ارزشی که دیگران به فرزندان ما قائل می‌شوند تأثیر بسیار شگرفی را در خود ارزشمندی آنان دارد. اینکه دیگران بویژه والدین، معلمان و دوستان فرزندان را با چه القاب و صفاتی می‌خوانند: با هوش، با محبت، مسئولیت پذیر و با نشاط و... آنان (فرزندان) نیز خود را با همان صفات خواهند پنداشت.

ب- تجربیات همراه با موفقیت یا شکست:  نیز نقش بسیار مهمی در چگونگی ارزیابی فرزندان از قابلیت‌ها و توانایی‌های خود خواهد داشت، کودکان و نوجوانان با کسب موفقیت‌ها، احساس خود ارزشمندی بالایی خواهند داشت.

ج- تعریف از موفقیت و شکست: چه خوب گفته اند که واژه شکست را از فرهنگنامه خانوادگی بردارید و به جای آن نتیجه و تجربه را بنویسید. به عبارتی هر به اصطلاح شکست و ناکامی اگر توأم با کسب تجربه و گرفتن عبرت همراه باشد دیگر شکست نیست. تجربه و عبرت است.

د- نحوه ی برخورد با انتقاد گران و باز خورد افعال خود: اگر فرزندان ما بیاموزند که در برابر انتقاد دیگران احساس حقارت نکنند، بلکه آنرا همچون هدیه ای گرانبها بپذیرند همواره احساس ارزشمندی و مفید بودن خواهند بود.

هـ - همانند سازی : کودکان و نوجوانان بشدت تحت تأثیر الگوهای قابل دسترس بوده و اگر الگوهای آنان از اعتماد بنفس بالایی برخوردار باشند. در فرآیند همانند سازی خود نیز به مقام بالای اعتماد بنفس خواهند رسید.

توصیه‌های عملی در فرآیند تقویت اعتماد بنفس  فرزندان

** آشنا نمودن با احکام و معارف دینی :  از همان آغاز تولد با انتخاب نام نیک و تأمین نیازهای عاطفی، جسمی  فرزندان و خواندن اذان و اقامه در گوش راست و چپ آنان اولین پایه‌های توحید و تقویت اعتماد بنفس در فرزندان را طراحی کنید. خود شما (والدین) الگویی عملی در حوزه دینداری باشید.

** ارتباط و معاشرت با افراد متدین و با فرهنگ و رشد یافته:  تأثیر فوق العاده ای در تقویت اعتماد بنفس فرزندان ما دارد. امام علی(ع) فرموده است: به اندازه تقوای افراد با آنان برادری و مراوده داشته باشید. طبع انسان دزد است خوبی‌ها و بدیها را از دیگران می‌رباید و از آن خود می‌کند. بدیهی است والدین و معاشران هر صفت و شخصیتی داشته باشند در روح و روان فرزندان تأثیرگذار خواهند بود. لذا اولاً خود والدین باید دارای اعتماد بنفس لازم باشند ثانیاً با کسانی معاشرت کنند که از کرامت نفس بالایی برخوردار باشند.

** از همه مهمتر والدین باید خود از اعتماد بنفس بالایی برخوردار باشند:  تا بتوانند مدل و الگویی عینی و مورد علاقه و احترام فرزندان باشند. اگر فرزندان به والدین علاقه داشته باشند حتماً از آنها الگوبرداری می‌کنند. فراموش نکنید فرزندان موفق و دارای اعتماد بنفس والدینی موفق، متدین و آگاه دارند.

کسب مهارتهای رفتاری و گفتاری بدون مدل و الگو کاری بسیاری دشوار و گاهی غیرممکن می‌باشد. پس بیایید پیش از پرداختن به فرزندان به تقویت توانایی‌های اخلاقی و رفتاری خود بپردازیم، تا الگویی قابل اعتماد و احترام برای فرزندانمان باشیم.

** انجام وظایف و تکالیف شرعی:  احساس خوشایندی را در فرزندان ایجاد می‌کند لذا زمینه‌های انجام تکالیف شرعی را برای آنان فراهم کنید. و در این راه خود پیشرو باشید تا آنان پیرو باشند.

** ارتقاء سطح آگاهی و اطلاعات عمومی فرزندان در تقویت اعتماد بنفس آنان نقش بسیار مهم و مؤثری دارد:  لذا ایجاد فضا و فرصت مناسب برای علاقمندی آنان به مطالعه کتب مناسب بویژه در حوزه مسائل دینی و اخلاقی و داستان زندگی انسان‌های موفق را فراموش نکنید.

** تشویق کنید به دیگران در چارچوب شرع و عرف احترام بگذارند.

** به آنان مسئولیت بدهید:  (خرید نیازمندیهای منزل به آشپزی – خیاطی – شستن خودرو – آموزش کوچکترها بوسیله بزرگترها و...)

** وسایل مستقل برایش تهیه کنید – کمد لباس – سطل زباله – ساعت ...

** به دوستانش احترام بگذارید.