رجعت و دیدگاه‏هاى مختلف

در میان اندیشمندان اسلامى اختلاف است که آیا رجعت به معناى بازگشت برخى از اموات به دنیا، در این امت نیز واقع خواهد شد یا خیر؟ برخى به پرسش پاسخ مثبت و بعضى دیگر، پاسخ منفى داده‏اند؛ البته ناگفته نماند که این اختلاف در دو سطح کاملاً متفاوت صورت گرفته است؛ گاهى این اختلاف، بیرون‏مذهبى است و زمانى هم درون‏مذهبى.

در اختلاف نخست، اطراف دعوا را دانشمندان اهل‏سنت از یک سو و اندیشمندان شیعه از سوى دیگر تشکیل مى‏دهند. اهل‏سنت به سبب اختلاف مبنایى که با شیعه دارند، مسئله رجعت را که از جمله مشهورات نزد شیعه امامیه است، انکار کرده «و اعتقاد بدان را قبیح مى‏شمردند و راویان احادیث مربوط به رجعت را بدنام کرده و احادیث آنها را مردود و بیان احادیث مربوط به رجعت را به منزله کفر و شرک، بلکه زشت‏تر به حساب مى‏آورند و اگر در کتابهایشان از رجعت بحث شده، براى بیان آراء شیعه در مورد رجعت و سرزنش بر آنهاست.»(1)

در اینجا خطاب به برادران اهل‏سنت مى‏گوئیم: ممکن است از دو جهت به رجعت ایراد وارد شود:

2ـ احادیث مربوط به آن، دروغ است.

بنا به فرض محال که این دو جهت درست باشد، اعتقاد به رجعت به این درجه از زشتى نیست که شما مى‏پندارید؛ چه بسا گروه‏هائى از مسلمانان، به امور محال یا اموری که نصّ آشکار در مورد آن وارد نشده معتقدند (مانند، اعتقاد به جایز بودن گناه یا اشتباه براى پیامبر (صلی الله علیه و آله)، یا اعتقاد به این که به قول بعضى‏ها، پیامبر(صلی الله علیه و آله) جانشین بعد از خود را انتخاب نکرد)؛ ولى با این اعتقادات، نسبت کفر و خروج از اسلام را به آنها نمى‏دهیم که برادران اهل‏سنت چنین نسبت هائى را به ما داده‏اند!! (2)

بسى جاى تعجب است که در روایات برادران اهل‏سنت دیده شده که آنها بیش از شیعه در این خصوص روایت نقل کرده‏اند؛ «از جمله در روایات آنها اشاره به این است که مولى امیر المؤمنین (علیه السلام) بعد از ضربت خوردن در مسجد کوفه به دست اشقى الاشقیاء، ابن ملجم مرادى، و بعد از رحلتش مانند ذوالقرنین دوباره به دنیا برمى‏گردد؛ همچنین در کتابهاى آنها دیده شده که جماعتى از مردم عادى را نام برده‏اند که آنها بعد از مرگ، و پیش از دفن و بعد از دفن به دنیا برگشتند و سخن گفتند و چیزها نقل کردند و سپس مردند!

حال که برادران اهل‏سنت، خود این‏گونه موضوعات را نقل کرده و در کتابهاى خود نوشته‏اند، چرا حاضر نیستند قبول کنند که اهل‏بیت(علیهم السلام) دوباره به دنیا بازگردند و چرا از روایات ائمه اطهار(علیهم السلام) در خصوص رجعت، اظهار تنفر مى‏کنند؟!!! رجعتى که علماى ما و اهل‏بیت پیامبر اعظم اسلام علیهم السلام و شیعیان آنها معتقدند از جمله علائم و معجزات پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) است، چرا مقام آن رسول رحمت(صلی الله علیه و آله) در نزد برادران اهل‏سنت با انکار رجعت باید از موسى و عیسى و دانیال پیامبر کمتر باشد؟!! زیرا مى‏دانیم که خداوند متعال به دست آنها مردگان بسیارى را زنده گردانید وتمام علماى اهل‏سنت نیز آن را قبول دارند.»(3)

امّا اختلاف درون مذهبى، اطراف دعوا را خود شیعیان تشکیل مى‏دهند؛ زیرا آنها هرچند در اصل وقوع رجعت، با هم توافق کامل دارند، اما در تفسیر و حقیقت رجعت، اختلاف نظر دارند.

دیدگاه اول: گروهى از امامیه رجعت را بازگشت دولت و قدرت آل‏محمد(صلی الله علیه و آله) تفسیر کرده‏اند، نه رجوع اشخاص.

دیدگاه دوم: که صحیح‏ترین دیدگاه است و در بین امت اسلامى، شیعه امامیه بر آن باور است، این است که: عقیده به رجعت، درست و صحیح است و خداوند متعال در موقع ظهور امام مهدى(عج) گروهى از شیعیان آن حضرت را که قبلاً از دنیا رفتند، به دنیا بازگردانده مى‏شوند تا به ثواب یاری و مساعدت وى و مشاهده دولت آن حضرت رستگار شوند؛ هممچنین گروهى از دشمنان آن حضرت نیز به دنیا بازگردانده مى‏شوند، تا از آنها انتقام گرفته شود.

بنابراین، دو رویکرد عمده در میان شیعیان در مسئله رجعت پدید آمد که در ادامه، مورد بحث و بررسى قرار خواهد گرفت.

1ـ رجعت، بازگشت دولت است، نه اشخاص

همان‏گونه که اشاره شد، رجعت از نظر گروه اندکى از شیعیان متقدم، عبارت است از بازگشت دولت و قدرت آل محمد (ص) در زمان ظهور حضرت قائم (عج) نه بازگشت اعیان و اشخاص امامان (علیهم السلام). با این توضیح که هنگام ظهور حضرت مهدى (عج) گستره دولت و قدرت او سراسر عالم را فراگرفته، عدالت واقعى که امامان پیشین، هماره در صدد تحقق بخشیدن آن بوده‏اند، در زمان ظهور آن حضرت محقق خواهد شد و چون چنین قدرت و دولتى مورد خواست و تمنای همه ائمه معصوم (علیهم السلام) و از جمله، حضرت مهدى (عج) بوده است، مى‏توان آن را دولت همه اهل‏بیت نامید. بدین‏ترتیب، مراد از رجعت، بازگشت قدرت، دولت و سیطره اهل‏بیت(علیهم السلام) خواهد بود، نه بازگشت اشخاص و اعیان ائمه (علیهم السلام).(4)

2ـ رجعت یا بازگشت دوباره ائمه معصوم (علیهم السلام) به دنیا

رویکرد رایج در مسئله رجعت که اکثر شیعیان بدان باورند، رجعت به معنای بازگشت اعیان و اشخاص حضرات معصومان (علیهم السلام) و بعضى از پیروان و دشمنان آنان، هنگام ظهور حضرت مهدى(عج) یا پس از آن به دنیاست. براساس این دیدگاه، ائمه معصوم شیعه بازمى‏گردند و زمام امور جهان را به دست گرفته، سالیان سال، حکومت مى‏کنند و نیز برخى از دشمنان بدکردار آنها به دنیا برگردانده مى‏شوند تا به کیفر پاره‏اى از اعمال ننگین خویش در این دنیا برسند.

کسانى که با آثار و افکار اندیشمندان شیعه در گذشته و حال، اندک آشنایى دارند، به خوبى مى‏دانند که رجعت به معناى یادشده، در طول تاریخ، از عقاید مسلّم اکثر شیعیان بوده و جز گروهى اندک، کسى با آن مخالفت نکرده است.

پاورقی:

1-  محمدرضا مظفر، عقایدالامامیه، ص 81.

2-  همان، ص 83.

3-  مرحوم على دوانى، مهدی موعود، ترجمة جلد سیزدهم بحارالانوار، علامه مجلسى، دارالکتب الاسلامیه، ص 1234 ـ 1235.

4-  سیدمرتضى،رسائل شریف مرتضى، ج 1،ص 125؛ شیخ حر عاملى، الایقاظ من الهجعة بالبرهان على الرجعة، ص 36 ـ 35.

منبع : پاسدار اسلام ، شماره 315 و 316 / عسکرى اسلامپور کریمى