مانگا، هنر ژاپنی

پیدایش مانگا به معنی نقاشی خنده‌دار را دوره هیان (سال 794 تا 1192 میلادی) می‌دانند. نقاشی‌های سقف معبد هوریوجی (houryuuji) که در شهر نارا قرار دارد و تصاویر موجود در کتاب‌های کهن که در شوسواین (Shosoin) که در نارا قرار دارد نیز مانگا به حساب می‌آیند.

در دروره هیان، نقاشی‌هایی به نام اماکی مونو (Emakimono) (به معنی پرده نقاشی) و چوجوجین بوتسوگاکی (choujujinbutsugaki) (به معنی نقاشی حیوان انسان نما) رواج یافت. اماکی مونو سبک نقاشی‌ای بود از مناظر و داستان‌ که بر روی تابلوی بزرگی که از جنس ابریشم بود و یا از به هم چسباندن تکه‌های کاغذ‌ درست می‌شد. در دوره هیان هنوز نقاشی در میان توده مردم رواج نیافته بود.

در نقاشی حیوان انسان نما، حیوانات شخصیت انسانی یافته بودند. در این نوع نقاشی که دستمایه تفنن و سرگرمی بود، حیوانات خرگوش، قورباغه و میمون برای نشان دادن شخصیت‌ها و حالات و روحیات انسانی نقاشی می‌شد.

در این سبک، مثل مانگاهای امروزی، تصویر همراه با نوشته است و از این نظر شباهت زیادی به سبک مانگاهای امروزی دارد. به عبارت دیگر تصاویر و نه متن وظیفه اصلی انتقال را به عهده دارند و نوشته تنها در انتقال مفاهیم تصویری به عنوان ابزار کمکی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

هم چنین در دوره ادو (1867-1867) سبک نقاشی اوکیوئه (Ukio E) (به معنای نقاشی روز) رواج یافت که زندگی روزمره مردم شهرنشین را به تصویر می‌کشید. این سبک همزمان با پیشرفت در دنیای چاپ گسترش زیادی یافت. در این دوره به خاطر اینکه تهیه و تولید و استفاده از کاغذ و بوم نقاشی و صنعت چاپ رشد و توسعه کرد و فرهنگ عمومی بالا رفت، تولید این نوع نقاشی‌ها و استفاده از آن نیز عمومیت یافت.

کاتسوشیکا هوکوسای(1849-1760) (Katsushika Hokusai) نقاش چیره دست سبک اوکیوئه بود. وی که در طول عمر خود بیش از سی هزار اثر به یادگار گذاشت، خالق کتاب‌های تصویری یومی هون(Yomihon) از جمله «مانگای هوکوسای» بود.

یومی هون داستانهایی بود که در دوره ادو رواج یافت. این نوع کتاب‌های داستانی تصویر هم داشت اما نوشتار در آن بر تصویر غالب بود. تصاویر ابزار کمکی برای بهتر درک شدن متن بودند. این نوع داستان‌گویی متاثر از هنر و ادبیات چینی بود. موضوع این داستان‌ها وقایع تاریخی و منقول ژاپن بود. این داستان‌ها عموما اخلاقی بودند و مبتنی بر جهان‌بینی امر به معروف و نهی از منکر آئین کنفسیوس بودند. داستان‌های یومی هون از باورهای بودائیسم نیز متاثر بودند. بر اساس باورهای بودائی، انسان چه در این جهان خوشبخت باشد چه بدبخت، نتیجه اعمال قبل از زندگی این جهانی اوست. بر همین اساس، در جهان دیگر هم، خوشبختی و یا بدبختی و فلاکت وی بسته به اعمالش در این جهان است.

هوکوسای پایه‌گذار سبک جدید در نقاشی ژاپنی بود. او از سن 6 سالگی با دنیای هنر آشنا می‌شود، در سن 18 سالگی وارد مکتب کاتسوکاوا شون شو (1793-1726) (Katsukawa Shunsho) می‌شود. کاتسوکاوا خود نقاش چیره‌دست اوکیوئه بود و بیشتر تصویر و حالت بازی بازیگران نمایش کابوکی را نقاشی می‌کرد.

در سال 1799 و در سن 19 سالگی، هوکوسای اولین مجموعه طرح‌های خود از نمایش کابوکی را به چاپ می‌رساند. بعدها هوکوسای با تغییر سبک از اوکیوئه که تنها به طراحی چهره و حالت بازیگران کابوکی می‌پرداخت، زندگی روزمره مردم طبقات مختلف جامعه را دستمایه نقاشی‌های خود کرد.

مشهورترین اثر هوکوسای، کوه فوجی 36 چهره است. هوکوسای 36 اثر از منظره مختلف کوه فوجی را همراه با زندگی مردم در فصول مختلف با رنگ‌ها ی متنوع ترسیم کرده است.

پیروان سبک هوکوسای روی نقاشان معروفی همچون ون گوک (1890-1853) (Vincent van Gogh) هلندی نیز تاثیر گذاشته است. هوکوسای دست به آفرینش سبک جدیدی زد که در آن حالات بدن، چهره و دست و پا گویاتر و متنوع‌تر بود.

در دروه ادو، با گسترش شهرنشینی و بهره‌مند شدن جامعه ژاپنی از صلح و آرامش پایدار، تولید کتاب‌های تصویری رواج گسترده‌ای یافت.

در سال 1862 یک کارتونیست انگلیسی به نام چارلز ویرگمن (1891-1832) (Charles Wirgman) اولین مجله مانگا به نام Japan Punch در یوکوهاما انتشار داد. گفته می‌شود وی از نسخه انگلیسی مجله کارتونی¹,punch الهام گرفته بود.

Japan Punch در کاغذ ژاپنی واشی چاپ می‌شد و کارتونیست‌هایی که در مجله مانگا می‌کشیدند ژاپنی بودند. بعدها کاریکاتورهای فکاهی و کاریکاتورهای تمثیلی (Punch E) (تصاویر پانچ) خوانده شدند. امروزه کارتون، مانگا و به طور کلی تصاویر کاریکاتوری را به همین نام می‌خوانند. این مجله به مدت 25 سال انتشار یافت و در بین خارجیان مقیم ژاپن علاقه‌مندان زیادی داشت.

شروع دوره میجی (1912-1868) (Meiji) مصادف با باز شدن درهای ژاپن به روی دنیای خارج بعد از حدود دویست سال سیاست درهای بسته است. ژاپن در این دوره با هجوم فرهنگ و آداب و رسوم و مهمتر از همه صنعت و تکنولوژی جدید از غرب روبه رو است. بنابراین ژاپنی‌ها کیمونو را درآورده، کت و شلوار پوشیده کراوات زده و شاپو بر سر می‌گذارند و خوردن گوشت گاو ⁽²⁾ را پذیرفتن تمدن جدید به حساب می‌آورند.

مانگای دوران معاصر (از دوره میجی به بعد) را می‌توان تلفیقی از هنر طراحی و نقاشی عصر ادو و هنر نقاشی غرب نامید که همزمان با گشایش ارتباطات وسیع ژاپن با دنیای غرب به سوی این کشور روانه شد و همه ابعاد زندگی ژاپنی‌ها را تحت تاثیر خود قرار داد.

در سال 1874، دو کاریکاتوریست به نام‌های کاوانابه کیوسای (1889-1831) (Kawanabe Kyousai) و کاناگاکی روبون (1894-1829) (Kanagaki Robun) مجله تصویری ژاپن (Eshinbun nihonchi) را انتشار دادند.

در دوره میجی نومورا فومی او (Nomura Fumio) مجله مانگای (Marumaru Chinbun) را که اولین مجله‌ای بود که به طور دوره‌ای چاپ می‌شد انتشار داد. داستان‌های این مانگاها شخصیت‌های کارتونی ثابتی داشتند.

در این دروه بیشترین تاثیر را کیتازاوا راکوتن (1955-1876) (Kitazawa Rakuten) داشته است. وی وسعت بیان مانگا را گسترش داده و مانگاهای سیاسی و فکاهی زیادی در مجله جی جی مانگا (Jiji Manga) و روزنامه توکیو پاککو ( Tokyo Pakku) به تصویر درآورد. وی که متاثر از کارتونیست‌های (Comic strip) آمریکایی بود اولین مانگاکایی است که از راه مانگا کشیدن امرار معاش کرده است. وی به خاطر فعالیتش در تربیت کاریکاتوریست‌ها و همچنین تلاش در زمینه تاسیس کانون دوست داران مانگا، از طرف محققان و پژوهشگران مانگا، پدر مانگای معاصر ژاپن لقب گرفته است.

مارومارو جین بون (Marumaru Jinbun) نیز مجله طنزی بود که در دوره میجی به چاپ می‌رسید. چاپ این مجله از سال 1877 شروع شد وتا سال 1907 به مدت سی سال انتشار یافت. این مجله با طنز و کاریکاتورهای انتقادی تاثیر زیادی روی آزادیخواهی آن دوره داشت.

یکی دیگر از مانگاکاهای چیره‌دست دوران میجی اوکاموتو ایپپه (1948-1886) (Okamoto Ippe) است. او در سال 1915، اولین مجمع مانگای ژاپن را در توکیو تاسیس کرد. یک سال بعد، این مجمع دست به انتشار مجله مانگای دوبائه زد و در آن کاریکاتورهای آلمانی را معرفی کرد.

اوکاموتو همچنین در سال 1921روزنامه آساهی توکیو داستان زندگی یک نفر را به صورت سریالی انتشار داد. به پیروی از وی دیگران نیز دست به خلق آثار مانگای داستانی زدند و روزنامه‌ها بخشی از صفحه خود را به مانگاهای داستانی اختصاص دادند.

در سال 1932، جمعی از جوانان مانگاکا از جمله کوندو هیده‌زو (1979-1908) (Kondo Hidezo)، یوکویاما ریوایچی (2001-1909) (Yokoyama _Ryuichi) و سوگی اورا یوکیو (2004-1911) (Sugiura Yukio) مجمع مانگاکاهای نو را تشکیل دادند. این مانگاکاها برخلاف پیشینیان خود به جای استفاده از قلم مو برای ترسیم مانگا از قلم دست به خلق آثار خود می‌زدند.این مانگاکاها کم کم توجه همه را به خود جلب کردند و گوی سبقت را از پیروان کیتازاوا راکوتن و اوکاموتو ایپپه ربودند و نسل مانگاکاهای ژاپن تا قبل از جنگ جهانی دوم را تشکیل دادند.

پی نوشت:

1- Punch مجله کاریکاتور هفتگی بود که از سال 1841 در انگلستان انتشار می‌یافت. این مجله نه تنها مسائل مربود به انگلستان بلکه به مسائل بین المللی نیز از نگاه طنز می‌پرداخت. در این مجله برای اولین بار در سال 1858 تصویر یک ژاپنی انتشار یافت و از آن به بعد کاریکاتورهایی داشت که به صورت سریالی به ژاپن می‌پرداخت.

2- ژاپنی‌ها تا قبل از دوره میجی (1912-1868) گوشت گاو نمی‌خوردند.

بهنام جاهدزاده/ آرت نا