چرا اسلام بردگی را پذیرفت؟

اگر چه اسلام قدمهای مفید و موثری در جهت آزادی بردگان برداشته اما هنوز این سوال بی پاسخ است که چرا  با صراحت کامل بردگی را لغو نکرد؟

براى اینكه خود را در پاسخ این سؤال آماده سازیم، بهتر است كه یك رشته حقایق اجتماعى، سیاسى و روانى را كه در اطراف موضوع بردگى حلقه زده و باعث تاخیر صدور این فرمان عمومى گردیده بررسى نماییم .

پیش از هر چیزى باید بدانیم كه الغاى بردگى در اثر بعضى از پیشامدها، واقعا از مقصود اسلام به تاخیر افتاد؛ زیرا اگر اسلام به مسیرش ادامه مى داد، كج رفتارى و شهوترانى عده اى هوسباز از پیشرفت آن مانع نمى شد، این انتظار به پایان مى رسید و حكم بردگى، بس، در عالم صادر مى شد.

پس از اعتراف به این حقیقت، اولا:

لازم است در پاسخ بگوییم: هنگامى كه اسلام آمد، بردگى در عالم، نظام رسمى جهانى بود و بلكه یك عمل اقتصادى و اجتماعى محسوب مى شد؛ زیرا هم داراى منافع خصوصى و هم شامل عوامل بزرگ اجتماعى و سیاسى شده بود و در نظر كسى زشت نبود و هیچ كس فكر نمى كرد كه ممكن است روزى این نظام شوم تغییر بپذیرد و به همین جهت، ابطال یاتغییرش به طول زمان و عمل تدریجى نیازمند بود و حال آنكه به خوبى مى دانیم با وجود اینكه تحریم شراب كه یك عادت شخصى بود، باز هم چند سال به طول انجامید، گرچه شراب گاهى در مظاهر اجتماع آن روز به طور رسمى خودنمایى مى كرد، اما بعضى عربها در زمان جاهلیت هم از خوردن آن خوددارى مى نمودند و بلكه میگسارى را مایه فساد بزرگى پنداشته و شایسته مردان با شخصیت نمى دانستند. باز هم تحریم آن به طول زمان احتیاج داشت .

اما موضوع بردگى در هستى اجتماع و در اعماق فكر بشر آن روز بیش از هر چیزى رسوخ كرده بود، به حدى رسیده بود كه دیگر كسى آن را زشت نمى دانست چنانكه پیش از این بیان كردیم و به همین جهت، ابطال بردگى بیش ‍ از زمان زندگى پیامبر اسلام(صلّى اللّه علیه و آله) وقت لازم داشت در صورتى كه زندگى پیامبر (صلّى اللّه علیه و آله)، زمانش كوتاه بود و مرتب هم وحى نازل مى شد و جنابش دائم مشغول تنظیم قوانین و تشریح احكام بود و فرصت بیشترى نداشت . و از طرف دیگر خداى توانا به وضع آفریده خود آشناتر است و صلاح آنها را بهتر مى داند، اگر مى دانست كه براى تحریم شراب، صدور یك فرمان بس است، هرچه زودتر صادر مى كرد و در ظرف چند سال به تاخیر نمى انداخت. و همچنین اگر پروردگار مهربان مى دانست كه ابطال بردگى را در عالم، یك تصویب نامه معمولى بس است، هرگز از صدورش مضایقه نمى كرد.

آنچه گفتیم اشتباه نشود كه اسلام به نفع همه افراد بشر نازل شده و با هر زمانى سازگار است و تمام عوامل و نیروى هستى را به سوى كمال و بقا، رهبرى مى كند، معناى آن این نیست كه اسلام در برابر همه مسائل جزئى، قوانین تفصیلى تصویب مى نماید؛ زیرا این گونه قوانین در مواردى لازم است كه هیچ وقت تغییر نپذیرد.

اما در مواردى كه دائم در حال تغییراست، وظیفه اسلام این است كه پاره اى اصول كلى مقرر نماید كه بشر بتواند زندگى خود را در حدود همان اصول پیش ببرد.

اسلام در مساله بردگى نیز همین طریقه را به كار بسته؛ زیرا با تصویب یك رشته قوانین حكیمانه براى آزادى بردگان، نزدیكترین راهى را كه انسانیت مى توانست در حل این مشكل كهنسال بپیماید، نشان داده تا فرصت مناسب ترى فرا رسد، فرمان نهایى را براى از بین بردن انسان فروشى صادر نماید، بر همگان واضح است كه اسلام براى تغییر دادن طبیعت بشر نازل نشده، بلكه در حدود فطرت و طبیعت بشریت براى تهذیب افراد آمده است. براى این آمده كه بدون هیچ گونه فشار و اجبارى، انسان را به بالاترین مقام انسانیت برساند، حتى براى نمونه در تهذیب بعضى افراد به حد اعجاز رسید و به جایى رسید كه هیچ نظامى در تاریخ بدانجا نرسیده است .

اما با وجود این، اسلام مامور نبود كه همه مردم را در تهذیب اخلاق به این مقام برساند؛ زیرا اگر خدا مى‌خواست در روز اول بشر را فرشته خلق مى كرد و وظایف فرشتگان را به عهده آنها واگذار مى نمود كه هرگز خطا نمى كنند و آنچه را كه مامورند به نحو احسن انجام مى دهند ولیكن این موجود را بشر آفرید و خود به قدرتش كاملا آشناست و بهتر مى داند كه براى پرورش انسان تا چه حدى كوشش لازم است .به هرحال، این افتخار براى اسلام بس كه جنبش آزادى بردگان را هفت قرن پیش از آنكه دیگران به مزایاى آن آشنا شوند در قلمرو خود شروع كرد و با این اقدام حكیمانه، همه منابع بردگى را در جزیرة العرب خشك نمود، به طورى كه اگر منابع دیگرى در سایر نقاط جهان به تولید آن مشغول نبود، شایسته بود كه در آینده نزدیك در عالم اسلامى ابطال بردگى را رسما اعلام نماید، بدین جهت آن روز نتوانست بردگى را رسما در عالم الغا نماید كه تنها به عالم اسلامى مخصوص نبود بلكه اغلب به دشمنانش اختصاص داشت كه از محیط اسلام بیرون بودند و آن عبارت از بردگى محصول جنگ است و ما اندكى بعد از این به تفصیل درباره آن سخن خواهیم گفت.

(با ما باشید)

منبع: 82 پرسش ،شهید آیه الله سید عبد الحسین دستغیب