آثار و پیامدهای سلام کردن
«سلام» یكى از نام‌هاى جلاله خداست. یعنى خدا عامل ارتباط انسان‌هاست و روابط را باید بر مبناى اعتقاد و ابراز محبت به او شكل داد و رابطه‌اى ارزشمند است كه با خداوند نسبت داشته باشد.
اسلام دین رابطه
«عامل رابطه» از آغاز آفرینش و حضور انسان عاقل در عرصه گیتى و تشكیل زندگی جمعى تاكنون شكل‌هاى گوناگونى به خود دیده است. اما تا پیش از اسلام این عامل یك واژه خشك، بی‌معنا و صرفاً بهانه براى شروع گفتگوها و معاملات روزمره بشرى بود. لیك با آمدن اسلام به عنوان مكتب كامل الهى و مبتنى بر فطرت پاك انسانى كلیه مفاهیم زندگى دگرگون و فرم نوینى یافت، زیرا كه اسلام:
اولاً: آخرین و كامل‌ترین دین آسمانى است كه به همه زوایاى زندگى انسان پرداخته لذا به طور قطع این دین براى ساماندهى حیات جمعى بشر باید عنصر سازنده‌ای در جهت تقویت مبانى دوستى و عاطفى میان افراد جامعه دینى به عنوان آلترناتیو كارآمد ارائه نماید.
ثانیاً: اسلام به اجتماع، وحدت و یگانگى مردم بر محور واحد و یكسان با توجه به اصل اعتقادى توحید اهمیت ویژه‌اى قائل شد. پس براى تحقق این مهم و رسیدن به وحدت و یگانگى و شكل‌گیرى جمع‌ها و جماعت‌ها با ملات اجتماعى چسبناكتر عرضه كرد تا جامعه دینى با روابط پایدارترى به حیات خود ادامه دهد. لذا عامل ارتباط با هدف شكل‌دهی به زندگى یكپارچه و همگرا و یگانگى بر محور توحید عملى تحت عنوان «سلام» از سوی دین اسلام و پیامبر بزرگ آن تقدیم جامعه بشرى شد.
سلام پیش از اسلام
پیش از اسلام واژه همانند یا با محتواى كامل «سلام» وجود نداشت. مثلاً در بین تبار عرب واژه تحیت رایج بود كه حتى در قرآن نیز به عنوان مفهوم ارتباط جمعی به آن اشاره شده است. البته الفاظ و عبارت‌هایى چون «حیاك» «اهلا و سهلا» «صباح الخیر» «مساءالخیر» «نعیمه» براى برقرارى روابط روزمره و آغاز گفتگوها و نیز ابراز علاقه در قالب تحیت میان اعراب جارى بود.
در میان ایرانیان نیز عبارت‌هایى چون «اغر بخیر» «هی» و یا برخى از واژه‌هاى ندایى براى ارتباط دوگانه معمول بود.
سلام عامل ارتباط در اسلام
سلام همان گونه كه اشاره شد علاوه بر واژه بودن در درون خود بیانگر فرهنگ، باور و نگرش عمیق و كلى نسبت به جهان هستى و زندگى می‌باشد. سلام در فلسفه یعنی حركت از كثرت به سوى وحدت كه در جامعه دینى برخوردار از مفاهیم ذیل است.
«سلام» یكى از نام‌هاى جلاله خداست. یعنى خدا عامل ارتباط انسان‌هاست و روابط را باید بر مبناى اعتقاد و ابراز محبت به او شكل داد و رابطه‌اى ارزشمند است كه با خداوند نسبت داشته باشد. در قرآن یكى از آیات كریمه به این مفهوم اشاره دارد:
هو الله الذى لا اله الا هو الملك القدوس السلام المؤمن المهیمن... .( سوره حشر آیه 23)
پس در جامعه توحیدى باید كلیه روابط بر مبناى یگانگى خدا باشد ما با سلام ارتباط برقرار می‌كنیم و این ارتباط كثرت جامعه توحیدى را به وحدت تبدیل می‌كند و نقطه اتصال كثرت خداوند متعال است.
از دلایل مهم دیگر پیرامون جایگاه سلام در روابط اجتماعى اینست كه انسان‌ها باید گفتگوها و عواطف روزانه خویش را با نام و یاد خدا برقرار نمایند تا ضمن پایدارى استمرار یابد. زیرا هر رابطه‌اى كه براى خدا نباشد به تفرقه و جدایى منجر خواهد شد.
آداب و چگونگى سلام كردن
سلام به مثابه فرمول روابط جمعى و نیز عامل همگرایى جامعه اسلامى (در بعد روحى و اخلاقی) با داشتن آثار گسترده یقینا بدون توجه به لوازم و رسم آن نمی‌توان به نتایج مطلوب و دلخواه رسید.
بزرگان دین به ویژه پیامبر گرامى اسلام در خصوص آداب سلام كردن نكات مختلفی را بیان داشته كه ما در این مقوله مختصر با گردآورى و كنار هم نهادن این سفارش‌ها در صدد بیان فرمول منسجم آداب سلام كردن می‌باشیم. نمونه‌هایى از این نكات ذیلا با بهره‌گیرى از روایات تقدیم می‌گردد.
به همگان سلام كردن و همراه ساختن آن با مصافحه
دیلمى در كتاب ارشاد القلوب روایت كرده است رسول خدا(صلی الله علیه وآله) با فقیر و غنی یكسان مصافحه می‌كرد و دست خود را نمی‌كشید تا طرف دست خود را بكشد و به هر كس كه می‌رسید سلام می‌كرد.(ارشاد القلوب، باب 32)
سبقت گرفتن در سلام
حضرت امام صادق(علیه‌السلام) می‌فرماید: براى آغازگر سلام هفتاد ثواب است.
افشاى سلام و اظهار علنى آن (گفتن با صداى بلند)
سلام از جمله عوامل نفى نفاق و دورویى و كینه در روابط اجتماعى است لذا همواره از بزرگان دین به ما سفارش شده كه سلام را به صداى بلند اظهار كنیم. رسول خدا در این زمینه می‌فرماید:
سلام را آشكار كنید تا رشته دوستى شما استوار گردد. (نهج‌الفصاحه، ص383)
سلام را آشكار كنید تا سلامت باشید. (نهج‌الفصاحه، ص383)
بدون گفتن سلام وارد مكان نشدن
شیخ صدوق در كتاب فقیه از حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) پیرامون سنت رسول خدا (صلی الله علیه وآله) می‌فرماید:
پیامبر براى ورود به منزل دیگران سه بار سلام می‌داد اگر جواب می‌شنید داخل می‌شد وگرنه برمی‌گشت (كتاب الفقیه صدوق ص 88)
سلام قبل از طرح هر خواسته‌اى
سلام بر سؤال مقدم است هر كه پیش از سلام سؤال آغاز كرد جواب ندهید. (نهج‌الفصاحه ص 383)
ثواب و منزلت سلام كننده
در بیان اهمیت و جایگاه سلام و در راستاى تشویق مسلمانان به انجام این امر مهم و براى تقویت ساختار روابط عاطفى آنان اسلام از رهگذر فرمایشات پیشوایان دین به بیان ثواب و پاداش سلام نیز اشاره می‌كند تا دینداران را در اجراى مسابقه خیرات تشویق و ترغیب نماید. در زمینه توضیح ثواب سلام حضرت امام حسین(علیه السلام) می‌فرماید: سلام هفتاد حسنه دارد شصت و نه تا براى آغازكننده و یك حسنه براى پاسخگو است. پیامبر اكرم (صلی الله علیه وآله) در وجوب و استحباب قبول و ایجاب سلام می‌فرماید: سلام كردن به دلخواه است و جواب آن واجب است.
سلام را جواب دهید و از محارم چشم پوشید و سخن نیكو بگویید.(نهج‌الفصاحه، ص 383)
در حدیثى دیگر حضرت محمد (صلی الله علیه وآله) بخیل‌ترین آدم‌ها را كسانى می‌داند كه در ادای سلام دچار بخل شده‌اند و می‌فرماید: بخیل‌ترین مردم آن كس است كه از سلام دادن بخل می‌ورزد. (نهج‌الفصاحه ص 384) پاسخ سلام باید چگونه باشد:
قرآن كریم به عموم مسلمانان تأكید می‌كند اگر كسى به شما سلام داد باید به شیوه و شكل بهترى او را پاسخ گویید تا بر این اساس مسلمانان را به تعمیق روابط اجتماعى ترغیب نماید.
هرگاه كسى به شما سلام و تحیت گفت شما نیز باید تحیتى بهتر از آن و یا نظیر آن را پاسخ دهید زیرا خدا به حساب هر نیك و بدى كاملا خواهد رسید. (نساء-85)
پیامدها و نتایج سلام
«سلام» به عنوان زیباترین، پرمحتواترین و موثرترین عامل ارتباط جمعى در میان انسان‌ها داراى پیامدها و ثمرات ارزشمند و بسیار گسترده‌اى در جامعه می‌باشد. براى فهم و درك درست این نتایج نگاهى گذرا به روایات نقل شده از رسول گرامى اسلام (صلی الله علیه وآله) می‌اندازیم. ایشان كه این گونه پیامدهاى سلام را برمی‌شمرد:
1) ایجاد محبت و تقویت روابط عاطفى
سه چیز محبت دوست را خالص می‌كند سلامش كنى وقتى او را دیدى در مجلس جاى او را باز كنى و او را به بهترین نام‌هایش بخوانى. (نهج‌الفصاحه ص 384)
2) ایجادكننده امنیت و آرامش
سلام درود ملت و حافظ امنیت ذمه ماست (نهج‌الفصاحه ص 384)
3) تضمین بهشت براى سلام كننده واقعى
سلام را فاش كنید و اطعام كنید با خویشاوندان الفت بگیرید و شب در حالى كه مردم در خوابند نماز شب بخوانید تا به سلامتى وارد بهشت شوید. (نهج‌الفصاحه ص 383)
4) باعث آمرزش گناهان و بدی‌ها
از جمله عوامل آمرزش گناهان اداى سلام و نیكو سخن گفتن است. (نهج‌الفصاحه ص 383)
5) نگهدارنده جمع امت اسلامى (عنصر اعتمادساز)
سلام درود ملت و حافظ جمع ماست
6) سبب پاكیزگى از خصلت زشت تكبر
آغازكننده سلام از تكبر به دور است (نهج‌الفصاحه ص 384)
7) عامل زدودن بیمارى حسادت و كینه‌توزى در جامعه
مرض امت‌هاى پیشین در شما نفوذ كرده است حسد و دشمنى كه سترنده است اما نه سترنده مو بلكه سترنده (تیغ زدن) دین است به خدایى كه جان محمد به كف اوست به بهشت نمی‌روید تا مومن شوید و مومن نشوید تا یكدیگر را دوست داشته باشید آیا می‌خواهید شما را به چیزى خبر دهم كه اگر انجام دهید یكدیگر را دوست می‌دارید. به همدیگر سلام كنید. (نهج‌الفصاحه ص 384)
8) كامل كننده ایمان فرد مسلمان
تا سه صفت در بنده‌اى نباشد ایمان وى كامل نشود صدقه دادن در تنگ‌دستى و انصاف دادن به ضرر خود و سلام بسیار كردن. (نهج‌الفصاحه ص384)
9) سبب صله ارحام و رابطه با خویشاوندان
به خویشان نزدیكى جوئید اگرچه به وسیله سلام (نهج‌الفصاحه ص 383)
فرآوری : زهرا اجلال
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع : پایگاه شیعه
