اصولی برای مراقبت از قلب
قلب مهمترین و حیاتی ترین عضو بدن آدمی است ،باید خیلی مراقبش بود و الا حیات انسان مختل می شود ، همین است که مردم این روزها اینقدر نگران قلب خود شده اند و سعی می کنند با رعایت یک رژیم غذایی خوب از قلب خود مراقبت کنند و نگذارند آسیب ببیند .
اما قلبی که کانون فضایل و رذایل است بیشتر مراقبت می خواهد چرا که سعادت یا شقاوت ابدی افراد بسته به آن است.
دست، پا، زبان، چشم، گوش و...، به گناه و ناهنجاری آلوده می‌شوند، اما همه این اعضا به فرمان قلبند؛ چنان‌که پیامبر ( صلّی الله علیه وآله وسلّم ) می‌فرماید:
إذا طابَ قَلبُ المَرءِ طابَ جَسَدُهُ وَإذا خَبُثَ القَلبُ خَبُثَ الجَسَدُ.(1)
زمانی که قلب انسان پاک باشد، جسدش پاک می‌شود و هرگاه قلب او پلید باشد، جسدش نیز پلید است.
دل بر اثر غفلت و دوری از خدا، حقیر و خاکی می‌شود، چنان‌که امام صادق ( علیه السلام ) می‌فرماید: «وَ وَقفُ القَلبِ فی الْغَفلَةِ عَنِ الله»(2)؛ «قلب بر اثر غفلت از یاد خدا، به وقف گرفتار می‌آید.»
قلب غافل، از خدا بریده است و به معاد نمی‌اندیشد و خداوند آن را نکوهش می‌کند:
{أُولئِكَ الَّذینَ طَبَعَ اللَّهُ عَلی قُلُوبِهِمْ وَ سَمْعِهِمْ وَ أَبْصارِهِمْ وَ أُولئِكَ هُمُ الْغافِلُونَ (108)لا جَرَمَ أَنَّهُمْ فِی الْآخِرَةِ هُمُ الْخاسِرُونَ (109)} (نحل: 108 و 109)
آنها کسانی هستند که [بر اثر فزونی گناه] خدا بر قلب و گوش و چشمانشان مهر نهاده است و غافلان حقیقی، همان‌ها هستند و به ناچار، آنها در آخرت زیان کارند.
قلبی که خدا را ناظر اعمال خویش نبیند و به اعمال و رفتار خود توجه نداشته باشد، به اعضا و جوارحش فرمان‌هایی می‌دهد که پذیرش آنها موجب بزهکاری و ناهنجاری می‌شود. رسول الله (صلّی الله علیه وآله وسلّم) در این‌باره چنین سفارش فرمودند:
فی الاِنسانِ مُضغَهٌ إذا هِی سَلِمَت و صَحَّت سَلِمَ بِها سائرُ الجَسَدِ فَإذا سَقِمَت سَقِمَ لَها سائرُ الجَسَدِ و فَسَدَ و هِی القَلبُ.(3)
در بدن انسان، پاره‌ای گوشت است؛ زمانی که سالم و صحیح باشد، بقیه جسم نیز سالم است و اگر بیمار باشد، از بیماری‌اش بقیه جسد نیز بیمار می‌شود و آن، قلب است.
از این رو، مراقبت از قلب و زدودن غفلت از آن، بسیار مهم است و سفارش‌هایی برای نرم کردن قلب‌ها و حیات آنها نیز وجود دارد. بدترین بیماری، بیماری قلب است؛ چنان‌که امام زین العابدین ( علیه السلام ) می‌فرماید: «أماتَ قَلبی عَظیمُ جِنایتی» (4)؛ «بزرگی گناه هم، دل مرا میرانده است.»
هنگامی که دل آدمی، جولان‌گاه هوا و هوس شد، انگیزه‌ای برای کار خیر ندارد. از این رو، نخست باید آن را زنده کرد و از سیاهی‌ها وارهانید. قلب را نباید به درنده‌خویی، شکم‌پرستی، شهوت‌رانی، تجاوز از حقوق دیگران و حرام‌خوری و... آلوده ساخت. امام علی ( علیه السلام ) می‌فرماید:
«وَالْقَلْبُ یقُومُ بِالْغِذَاءِ فَانْظُرْ فِیمَا تُغَذِّی قَلْبَكَ وَجِسْمَكَ فَإِنْ لَمْ یكُنْ ذَلِكَ حَلالاً لَمْ یقْبَلِ اللهُ تَعَالَی تَسْبِیحَكَ وَلا شُكْرَكَ»(5) ؛ و قوام قلب، به غذایی است که انسان مصرف کند، پس نگاه کن که قلب و جسمت را به چه چیزی تغذیه می‌کنی و اگر آنچه به او می‌دهی، حلال نباشد، خداوند تسبیح و شکر تو را نخواهد پذیرفت.
پس، قلب را باید نرم و آماده پذیرش حق و ادای تکالیف کرد. حضرت امیر(علیه السلام) در توصیه‌ای زیبا می‌فرماید:
طُوبَی لِذِی قَلْبٍ سَلِیمٍ أَطاعَ مَنْ یهْدِیهِ وَتَجَنَّبَ مَنْ یرْدِیهِ وَأَصابَ سَبِیلَ السَّلامَةِ بِبَصَرِ مَنْ بَصَّرَهُ وَطاعَةِ هادٍ أَمَرَهُ وَبادَرَ الْهُدَی قَبْلَ أَنْ تُغْلَقَ أَبْوابُهُ وَتُقْطَعَ أَسْبابُهُ وَاسْتَفْتَحَ التَّوْبَةَ وَأَماطَ الْحَوْبَةَ فَقَدْ أُقِیمَ عَلَی الطَّرِیقِ وَهُدِی نَهْجَ السَّبِیل.(6)
خوشا به حال آن که قلبی سلیم دارد از کسی که هدایتش می‌کند، فرمانبری و از آن که وی را به پستی می‌کشاند، دوری می‌جوید و با بینایی کسی که بینایش می‌سازد، به راه امن و درست می‌رسد، به طاعت آن کسی گردن می‌نهد که به هدایت دعوتش می‌کند و به سرای هدایت روی میآورد؛ پیش از آنکه درهایش بسته شود و اسبابش قطع گردد، در توبه را می‌گشاید و گناه را از بین می‌برد. اگر چنین کند، بر جادة حق قرار گرفته و به راه راست و گسترده حق، هدایت شده است.
برای حفظ نور قلب و سپیدی آن باید از گناه پرهیز کرد. امام باقر ( علیه السلام ) در این‌باره هشدار می‌دهد: ما مِنْ شَیءٍ أَفْسَدَ لِلْقَلْبِ مِنْ خَطِیئَةٍ إِنَّ الْقَلْبَ لَیواقِعُ الْخَطِیئَةَ فَما تَزالُ بِهِ حَتَّی تَغْلِبَ عَلَیهِ فَیصَیرَ أَعْلاهُ أَسْفَلَه.(7)
برای دل، چیزی تباه‌کننده‌تر از گناه نیست؛ زیرا دل، مرتکب گناه می‌شود و بر اثر مداومت بر آن، گناه بر وی چیره می‌گردد و وارونه‌اش می‌کند.
آورده‌اند که جوانی نزد یکی از صالحان رفت و از وی خواست که نصیحتش کند. عارف پذیرفت. روزی جوان و عارف از جنگلی می‌گذشتند، عارف به جوان دستور داد که نهال نورسته‌ای را از زمین بکند. جوان آن نهال را به آسانی از ریشه درآورد. چند قدمی که رفتند، عارف به درخت بزرگی با شاخه‌های بسیار اشاره کرد و گفت: این درخت را نیز از جای برکن! جوان به رغم کوشش بسیار، نتوانست. عارف گفت: ای جوان! بدان که تخم هوا و هوس، شهوت، بغض، کینه، حسد، دشمنی، حرص، نفاق و همه بدی‌ها، همین که در دل اثر گذاشت، مانند آن نهال نورسته است که می‌توانی به آسانی آن را از ریشه بکنی، اما اگر آن را واگذاری تا بزرگ شود، ریشه خود را آنچنان محکم و قوی می‌کند که از کندن آن ناتوان خواهی بود. چنان‌که این درخت بزرگ ریشه دوانیده و کندن آن سخت است. پس همیشه بکوش تا رذایل در وجودت ریشه ندواند. آنها را از درون خود برکن وگرنه، گرفتاری بسیاری به بار میآورد و ریشه کن کردن آن، محال یا مشکل خواهد شد.(8)
پی نوشت ها:
1- بحارالانوار، ج 70، ص 68.
2. همان، ص 55.
3. بحارالانوار، ج 70، ص 50.
4. بحارالانوار، ج 94، ص 142.
5. بحارالانوار، ج 77، ص 275.
6. نهج البلاغه، خطبه 24.
7. اصول کافی، ج 2، ص 268.
8. کشکول ممتاز، تاج لنکرودی، صص 171ـ170.
فرآوری :بصیرت
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع :کتاب زخم فطرت ، پرهیزنامه‌ای از گناه ، سیدحسین اسحاقی
