ثروت هایی که بزودی نیست می شوند

«و قدّر الأرزاق فکثّرها و قَلَّلَها،  وقَسَّمَها علی الضَّیق و لا سَّعَهِ فَعَدَل فیها لِیَبتَلیَ مَن أراد بمیسورها و معسورها،وَ لِیَختَبِرَ بذلک الشکر و الصبر مِن غَنَیها و فقیرها. ثم قرن بسعتها عقابیل فاقتها ،و بسلامَتها طوارق آفاتها و بفرج أفراحها غُصَصَ اتراحها، و خلق الآجال فأطالها و قَصَّرها، و قَدَّمَها و أخّرها،و وَصَلَ بالموت أسبابها و جَعَلَهُ خالجاً لِأَشطانها وقاطعاً لمراترأقرانها»1

شرح گفتار

امیرمتّقیان علی (علیه السلام) در این فراز از خطبه 91 نهج البلاغه از نوع رفتار پروردگار هستی و نیز آزمون فراگیری که در این خصوص از بندگان خویش به عمل می آورد سخن به میان آورده و در این باره به زیبایی می فرماید: «روزی انسان ها را اندازه گیری و مقدر فرمود، گاهی کم و زمانی زیاد و به تنگی و وسعت بگونه ای عادلانه تقسیم کرد تا هر کس را که بخواهد با تنگی روزی یا وسعت آن بیازماید، و با شکر و صبر،غنی و فقیر را مورد آزمایش قراردهد پس روزی گسترده را با فقر و بیچارگی در آمیخت، و تندرستی را با حوادث دردناک پیوند داد، دوران شادی و سرور را با غصّه و اندوه نزدیک ساخت اجل و سرآمد زندگی را مشخص کرد، آن را گاهی طولانی و زمانی کوتاه قرار داد، مقدّم یا موخّر داشت و برای مرگ اسباب و وسائلی فراهم ساخت و با مرگ رشته های زندگی را در هم پیچید و پیوندهای خویشاوندی را از هم گسست تا آزمایش گردند»

فرمایش مولای متّقیان علی(علیه السلام) بیانگر آن است که آزمون الهی نسبت به همه یکسان و یک نواخت نبوده بلکه پروردگار عالم هر یک از انسان ها را به نوعی مورد ابتلا و آزمایش قرار می دهد گروهی را با فراوانی ثروت و گروهی را با فقر و نداری، عدّه ای را با سلامتی و تندرستی ودسته ای را با مریضی و بیماری مورد آزمایش خویش قرار می دهد.

خداوند بی همتا در بخشی از کلام نورانی خویش از این امر سخن به میان آورده و در این باره میفرماید: «ولَنبلوَنَّکُم بشی مِنَ الَخوفِ والجوعِ ونَقصٍ مِنَ الأموالِ والأنفسِ والثَمراتِ وبشِرالصابرینِ» 2

مسلما شما را به چیزی از ترس و گرسنگی و زیان مالی و جانی و کاهش محصولات می آزماییم و صابران رابشارت ده.

بنابراین ما در این دنیا نباید بخاطر از دست دادن نعمت ها غبار غم و غصّه را در خانه ی قلب خود نشانده و از نابودی آنها خشمگین و ناراحت شویم، چرا که این نعمت ها همگی موهبت الهی بوده و آن یگانه خالق هستی بنا به صلاح دید خویش و به جهت آزمایش انسان ها یک روز آنها را به ما بخشیده و روزی هم بازپس خواهد گرفت.

عبور از گذرگاه الهی

آنچه پیرامون امتحان و آزمایش های الهی می توان گفت: آن است که در طول حیات آدمی شاید گذرگاهی خطرناک تر و سرنوشت سازتر از آزمون الهی وجود نداشته باشد.

وقتی رنج و عذاب به اوج خود رسیده و آزمایشات سخت الهی یکی پس از دیگری به منظور محک زدن به سراغ انسان می آید، عرصه ی زندگی تا حدّ قابل توجه ای بر آدمی تنگ می شود.

در این هنگام است که انسان می تواند سرنوشت خود را رقم بزند، سرنوشتی زیبا و درخشان یا تاریک و ظلمانی که این بستگی به نوع عملکردی دارد که انسان از خود بروز می دهد.

در این میان آنچه ما را سرافراز و پیروز خواهد نمود آن است که به ندای وحی الهی که می فرماید: «وَ بشِرالصابرین» گوش جان فراداده و در مقابل سختی ها و مصائب صبر و مقاومت نماییم تا به خوبی از عهده ی آزمایش های الهی برآییم.

حال اگر انسان با تکیه بر نیروی عظیم ایمان و مددجویی از خالق متعال چون کوه در مقابل سختی ها ایستاده و کمر خم نکرده بشارت الهی شامل حالش شده و در نهایت روزی فراخواهد رسید که دوران رنج و محنت پایان یافته و چراغ آسایش و رفاه ابدی در زندگی اش روشن خواهد گشت آسایشی که با آمدنش روح تازه ای در کالبد وجود انسان دمیده می شود و عطش کویر دل انسان از آب رحمت الهی سیراب می گردد.

خالق هستی نیز در قیامت به پاس صبر و شکیبایی بنده اش پذیرایی جانانه از او به عمل آورده و ملائکه رحمت الهی به فرمان خداوند بی همتا از او استقبال گرمی به عمل آورده و به هنگام ورود در بهشت عاشقانه به او خواهند گفت: «سلام بر شما پاک شدید سپس برای همیشه داخل بهشت شوید.»3

انسان شکیبا نیز در مقابل چنین استقبال گرم و مثال زدنی زبان به ستایش حضرت حق گشوده و می گوید:(الحمدُ لله الذّی صدقنا وَعدَهُ واَورَثَنا الارضَ نَتَبَواُ مِنَ الجنه حیثُ نشاءُ فَنِعمَ اَجرُ العاملین)4 ؛ سپاس خدایی را که به وعده خویش درباره ما وفا کرد و زمین(بهشت) را میراث ما قرار داد که هر جا را بخواهیم منزل گاه خود قرار دهیم، پس چه نیکوست پاداش عمل کنندگان.

بنابر این ما انسان ها تا زمانی که خون حیات در رگ هایمان جاری است و در این دنیا زندگی می کنیم همواره باید راه خود را از کسانی که در مقابل کوچکترین حوادث ناگوار ساز بی صبری سر می دهند و از ساحت قدس الهی شکوه و گلایه می نمایند، جدا نموده و با پیوستن به مردان بزرگ الهی و پیشگامان عرصه صبر و مقاومت به هنگام برخورد با حوادث و رخدادهای تلخ و دردناک صبر و شکیبایی پیشه نماییم تا در نتیجه از برکات عظیم معنوی و سرچشمه جوشان فیوضات الهی بهره مند شویم.

پیامبر خدا در بوته آزمایش

یکی از پیامبران بزرگ الهی که همواره در مقاومت و ایستادگی مثال زدنی بوده و صبر او ضرب المثل شده است حضرت ایّوب است.

حضرت ایّوب(علیه السلام) دارای گوسفندان و شترها و گاوهای بسیار بود، و ثروت کلانی بدست آورد بعلاوه در توسعه کشاورزی کوشید و دارای مزارع و باغ ها، ساربانان، چوپانان غلامان و فرزندان بسیاری گردید او با اینکه در میان انواع نعمت های الهی قرار داشت ولی همواره شکر و سپاس الهی می گفت و به عبادت خدا اشتغال داشت و به مستمندان رسیدگی می کرد و آنچه از وظایف و مسئولیت های دینی و انسانی بود همه را به گونه ای شایسته انجام می داد ابلیس به زندگی ایّوب حسد برد، به پیشگاه خداوند چنین عرض کرد: «اگر ایوب این همه شکر نعمت تو را به جا می آورد از این روست که زندگی مرفه و وسیعی به او داده ای»

ولی اگر نعمت های مادّی را ازاوبگیری هرگز شکرتورا به جای نمی آورد اینک برای امتحان مرا بردنیای او مسلط کن تا معلوم شود که مطلب همین است که گفتم. خداوند برای اینکه این ماجرا سندی برای همه رهروان راه حق باشد به شیطان این اجازه را داد ابلیس پس از این اجازه به سراغ ایّوب (علیه السلام) آمد و اموال و فرزندان او را یکی پس از دیگری نابود کرد.

ابلیس از خدا خواست بر گوسفندان و زراعت ایّوب (علیه السلام) مسلط شود این اجازه به او داده شد ابلیس همه زراعت ایّوب را آتش زد و گوسفندان او را نابود کرد ولی ایّوب نه تنها ناشکری نکرد بلکه بر حمد و شکرش افزوده شد سرانجام شیطان از خدا خواست که بر بدن ایّوب مسلط شود و باعث بیماری شدید او گردد، خداوند به او اجازه داد شیطان آنچنان ایوب(علیه السلام) را بیمار کرد که از شدت بیماری و جراحت حتی توان حرکت را نداشت، حدود هفت یا هفده سال در این وضعیت بود ولی هرگز ناسپاسی نکرد خلاصه نعمت ها یکی پس از دیگری از حضرت ایّوب گرفته می شد و او همچنان در مقابل این حوادث صبور و شکیبا بود و به شکر و سپاس الهی مشغول بود.

در برخی تواریخ آمده پس از این همه حوادث سر به سجده نهاد و عرض کرد: «ای خدا! ای آفریننده شب و روز. برهنه به دنیا آمدم برهنه به سوی تو می آیم. پروردگارا تو به من دادی و تو از من باز پس گرفتی، بنابراین به هر چه تو بخواهی خشنودم.»

آری حضرت ایّوب با صبر و مقاومت و شکر، روزهای پراز رنج و سختی را گذراند و اصلاً نه در قلب و نه در زبان و نه در نهان و نه در آشکارا اظهار نارضایتی نکرد، زبان حالش به خدا این بود:

تو را خواهم، نخواهم نعمتت، گر امتحان خواهی

در رحمت به رویم بند و درهای بلا بگشا

هنگامی که حضرت ایّوب(علیه السلام) از آزمایش سخت الهی پیروز و سربلند بیرون آمد خداوند درهای رحمت خویش را به روی او گشود و به دوران رنج و محنت او پایان داد.

مطابق آیات قران کریم، خداوند خطاب به حضرت ایّوب فرمود: پای خود را بر زمین بکوب چشمه آبی از زیر پایش شروع به جوشیدن کرد، آبی که هم خنک است برای شست و شو و هم گوارا و لذت بخش برای نوشیدن، ایّوب بدن خود را با آب آن چشمه زلال شستشو نمود و از آن نوشید، تمام دردها و رنج ها از بدنش برطرف گردید و آنچه از اموال و زراعت و دام و فرزندان از دست داده بود همه به اذن خدا بازگشتند و بهتر و افزونتر از قبل به سراغ ایّوب آمدند.5

پی نوشت ها :

1ـ فرازی ازخطبه 91نهج البلاغه ،ص168،ترجمه محمد دشتی

2ـسوره بقره،آیه155

3ـسوره زمر،آیه73

4ـ همان،آیه74

مهدی صفری

بخش نهج البلاغه تبیان