آیا تواضع موجب احساس حقارت می شود؟

کم نیستند افرادی که در تعاملات اجتماعی و دید و بازدیدهای فامیلی و خانوادگی به منظور پرهیز از زیر سؤال رفتن و گرفتار آمدن در رذیله خود کم بینی و حقارت، به رذیله دیگری یعنی خود برتر بینی و تکبر مبتلا شده و به نوعی از چاله به چاه می افتند. برای نجات از چرخه معیوب فوق مطالب مجمل ذیل را با هم مرور می کنیم  .

تعریف  فروتنی

"تواضع، عبارت است از شکست نفسی که نگذارد آدمی خود را بالاتر از دیگری ببیند و لازمه آن، رفتار و گفتاری است که دلالت بر احترام دیگران می کند."(ملا احمد نراقی، معراج السعاده، ص300)

اصلی ترین شاخص تواضع و وجه تمایز آن با خود کم بینی و ذلت از یکسو و غرور و خود برتر بینی از سوی دیگر را در این حدیث بسیار ارزشمند از امیر مؤمنان علی (علیه السلام) می خوانیم که فرمودند: با دیگران به همان گونه رفتار کن که می پسندی با تو رفتار کنند.

خودنمایی، خود آرایی، تجمل گرایی، تظاهر به داشته های مادی، تکیه و تأکید به مقام و موقعیت اجتماعی، شغلی، از جمله نمادها و نمودهایی است که اغلب از سوی افراد متکبر و خود برتربین علیه اطرافیان بکار گرفته می شود.

ساده زیستی، پیشی گرفتن در سلام، معاشرت با خویشان و همسایگانی که از موقعیت مالی چندان مناسبی برخوردار نیستند، گشاده رویی در تعامل با دیگران، پرهیز از ابراز وجود و اظهار نظرهای آغشته به فضل فروشی بخصوص در برابر بزرگترها، والدین، اساتید، و معلمان خود، از مؤلفه های ممتاز افراد متواضع و فروتن می باشند.

عدم تحسین و تکریم دیگران : یکی دیگر از نشانه های تکبر و خود برتربینی و احساس حقارت است. افراد متواضع و مؤمن، هرگاه موفقیت، فضیلت، دانش و توانایی های علمی، هنری، اجتماعی و ورزشی و... را در دیگران می بینند. آنان را تشویق، تحسین و تکریم می کنند.

توقع نداشتن از دیگران: از جمله نشانه های دیگر افراد متواضع و فروتن می باشد. اینکه به جهت خدمت، عبادت، مساعدتی را در حق دیگران انجام دهیم و انتظار داشته باشیم ما را مورد تحسین و ستایش قرار دهند، از بدترین رذایل و گرفتاریهای اخلاقی و روانی است و از اصلی ترین موانع رسیدن به مقام زیبای تواضع و فروتنی است.

به رخ کشیدن مدرک، منصب، مرکب و مسکن معاشرت با ثروتمندان و سرمایه سالاران و اهل معصیت از بدترین و شفاف ترین نشانه های تکبر و خود بزرگ بینی می باشند که مانع ایجاد و تقویت فضیلت ممتاز تواضع و فروتنی به شمار می آیند.

تمسخر و تحقیر دیگران: نیش و کنایه در سخنان، تعریف و تفصیل موفقیت های مادی و غیرمادی خود و اعضای خانواده، علائم دیگری از عدم تواضع و فروتنی به شمار می آیند.

ارتباط کلامی و محبت آمیز با همسر و فرزندان انجام بعضی از کارهای داخل منزل از سوی آقایان، تعظیم و تکریم والدین خود و همسر، بازی با کودکان از دیگر نشانه های تواضع است.

تئوری، تمرین و تکرار در بستر تحقق تئوری اصلی ترین فرآیند رسیدن به مقام زیبای تواضع است. آنچه گفته شد را اجمالی از تئوری و راههای رسیدن به تواضع بدانیم و همه روزه به آنها بیندیشیم و تمرکز ذهنی و تمرین عملی داشته باشیم تا این صفت بارز اخلاقی را در خود و اطرافیانمان تقویت کنیم.

عمل به تکالیف شرعی می بایست مورد تأکید قرار گیرد و تواضع و خشوع و خضوع در برابر خالق هستی مهمترین پیش نیاز تواضع در برابر مخلوق خدا می باشد که همواره با عنایت به مطالب مذکور پاسخ سؤال آغازین این مقاله به روشنی تبیین می شود که: تواضع نه تنها موجب احساس حقارت و خود کم بینی نمی شود، بلکه باعث سربلندی، اعتماد به نفس، آرامش و عزت و کرامت می گردد.

احمد رزاقی

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان