چند مسأله طلایی

دستور اسلام مبنی بر منع استفاده از طلا برای پوشش و تزیین توسط مردان از یک سو و نیز تنوع طلاهای موجود در بازار از سوی دیگر به اضافه برخی رسم و رسومهای رایج؛ اما در تضاد با حکم الهی سبب شده تا سوالات متعددی در این زمینه ایجاد شود. در این مقاله سعی شده است تا با محور قرار دادن این موضوع به تبیین آن و بعد بیان دیدگاه اسلام بپرداریم و در آخر هم به چند سوال در این باره پاسخ دهیم.

حکم اسلام در مورد به کارگیری طلا توسط مردان

روایات

در این بخش به چند نمونه از دلیل های نقلی که بر حرام بودن طلا برای مردان حکم می کنند اشاره می کنیم:

رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) به امیرمومنان علی(علیه السلام) فرمود: «لَا تَخَتَّمْ بِالذَّهَبِ» انگشتر طلا به دست نکن.(1) در روایتی مشابه امام صادق علیه السلام فرمودند: «لَا تَجْعَلْ فِی یَدِكَ خَاتَماً مِنْ ذَهَبٍ» .(2)

در روایتی از امام صادق علیه السلام می خوانیم: «جَعَلَ اللَّهُ الذَّهَبَ فِی الدُّنْیَا زِینَةَ النِّسَاءِ فَحَرَّمَ عَلَى الرِّجَالِ لُبْسَهُ وَ الصَّلَاةَ فِیهِ» خداوند متعال در دنیا طلا را زینت زنها قرار داد و آن را برای مردان حرام کرد چه پوشانیدن (قسمتی از بدن) با آن را و چه نماز خواندن در آن را.

نکته: مراد از «لبس» که در روایات آمده است تنها پوشیدن پارچه هایی با رشته های طلا نیست بلکه مراد از لبس، پوشاندن بخشی از بدن با طلا است که این کار خواه ممکن است با همان پارچه های زربافت باشد خواه با تکه ای طلا به صورت گردنبند یا انگشتری صورت گیرد. از این رو در برخی روایات استفاده از انگشتر طلا توسط مردان (به عنوان یکی از مصادیق رایج لبس طلا) منع شده است.

فتواها

با توجه به این ادله نقلی که از امامان معصوم علیهم السلام به ما رسیده است متخصصان دین احکامی را استنباط و اعلام کرده اند که بخشی از آنها را در ادامه می وریم:

1. استفاده از طلا به هر صورت و به هر قصدى حرام است

ملاك حرمت استفاده از طلا براى پوشیدن یا به گردن آویختن توسط مردان، صدق زینت نیست، ‌بلكه استفاده از آن به هر صورت و به هر قصدى حرام است هر چند انگشتر، حلقه، گردنبند و مانند آن باشد.(3)

2. استفاده از طلا برای جراحی و دندان سازی

استفاده از آن (طلا) توسط مردان براى جرّاحى استخوان و دندان سازى اشكال ندارد.(4)

گذاشتن روكش طلا یا پلاتین روى دندان اشكال ندارد، ولى پوشاندن دندان‌هاى جلو با طلاى زرد، اگر به قصد زینت باشد، خالى از اشكال نیست.(5)

3. استفاده برای عقد و دامادی و هدیه و ...

زینت طلا براى مردان مطلقاً حرام است و مسلمانان و پیروان مکتب اهل بیت(علیهم السلام) باید به پیروى از دستورات آن بزرگواران از این امر اجتناب ورزند و فرقى در میان هدیه و غیر هدیه و داماد و غیر داماد نیست.(6)

پرسش: استفاده از طلا براى مردان به مدت كوتاه چه حكمى دارد؟ ما اشخاص بسیارى را مشاهده مى‌كنیم كه مى‌گویند استفاده از آن براى مدت كوتاه، مثل لحظه عقد، اشكال ندارد.

پاسخ: پوشیدن طلا براى مرد حرام است و فرقى بین مدت كم یا زیاد نیست.(7)

4. استفاده از طلا بدون قصد خودنمایی و به گونه ای که از دید دیگران مخفی باشد

پوشیدن طلا، خواه حلقه انگشترى باشد یا غیر آن، براى مردان مطلقاً حرام است هر چند به قصد زینت نباشد و از دید دیگران مخفى باشد.(8)

5. طلا در نماز و غیر نماز

به دست كردن انگشتر طلا براى مردان در هیچ حالى جایز نیست و نماز با آن هم بنا بر احتیاط واجب، باطل است.(9)

پرسش: اگر مردى طلایى مثل انگشتر یا گردنبند طلا در جیب خود داشته باشد در هنگام نماز خواندن نماز او باطل است؟ و اگر گردنبند طلا به گردن داشته باشد ولى آن پیدا نباشد چطور؟

پاسخ : نماز در صورت اول صحیح است و در صورت دوم باطل است.(10)

6. حکم آبکاری و روکش طلا

پاسخ : اگر صدق پوشش طلا مى‌کند، اشکال دارد.‏(11)

پاسخ: اشکالی ندارد.(12) اما ایشان در پاسخی تقریبا مشابه این نکته را متذکر می شوند که : اگر قسمت طلا به صورت روکش باشد، [استفاده] جایز نیست.

7. ساخت، خرید و فروش طلا برای استفاده مردان

ساخت جواهرات طلا اگر به منظور استفاده مردان باشد، حرام است و خرید و فروش آن به این قصد جایز نیست.(13)

ساختن و خرید و فروش آنها (انواع طلا) نیز اگر استفاده اش مخصوص مردان باشد اشکال دارد و اگر زینت طلا به صورت صلیب باشد؛ پوشیدن و ساختن و خرید و فروش آن گناه مضاعف دارد.(14)

8. طلاهای رنگی و جایگاه آنها در این احکام

امروزه انواع و اقسام طلا به شکلها و رنگهای متفاوت در بازار یافت شده و مورد خرید و فروش واقع می شود. سوالی را که این تنوع و گونه گونه ای ایجاد می کند این است که منع استفاده برای مردان شامل کدام یک از انواع طلاها می شود؟ این درست است که فقط طلای زرد برای مردان حرام است؟

برای پاسخ به این سوال ابتدا لازم است چرخی در بازار ساخت طلا زده و گزارشی کوتاه از چگونگی ساخت و دلیل رنگ بندی این فلز کمیاب اطلاعاتی به دست وریم.

حاصل بررسی ما، گزارش زیر است:

طلا را به دلیل آن كه فلزی بسیار نرم و به اصطلاح چكش خـور است بـاید بـا فــلزات دیگـر آمیـختـــه گـردد تــا استحكام لازم را به دست آورد. به غیر از طلای 24 عیار مـابقی طلاها در اصل، آلیاژ طلا نامیده هستند که از ترکیب آن با فلزات محکم مس، نقره، نیكل و پالادیوم به دست می آید. روی را هم بــرای استحكام بیشتر و نیز برای اینکه این فلز اكسیژن هوا را جذب كــرده و از اكـسیـد شــدن مـس و نـقـره جـلوگیــری می كنـــد به این آلیاژها می افزایند. حاصل این ترکیبها طلاهای رنگی زیر است:

طلا + مس + نقره = طلای زرد

طلا + نقره + مس + روی = طلای سبز

طلا + مس = طلای قرمز (صورتی)

طلا + نیكل + پالادیوم + نقره + روی = طلای سفید

گاهی هم برای سفید کردن طلاها از روكش رودیوم استفاده می كنند. که معمولا این روکش بعد از 12 تا 18 ماه ساییده شده و از بین می رود.

کدام یک از این طلاها برای مردان حرام است؟

استفاده از تمام اقسام طلا (هر آلیاژی که عرفا به آن طلا گفته می شود) برای مردان حرام است. به عبارت دیگر مردان حق استفاده تزیینی، پوششی و ... (مگر موارد استثنایی) از هیچ کدام از اقسام طلا را ندارند.

اگر چیزى كه طلاى سفید نامیده مى‏شود؛ همان طلاى زرد است كه بر اثر مخلوط كردن ماده‏اى رنگ آن سفید شده، [استفاده از آن] حرام است، ولى اگر عنصر طلا در آن به قدرى كم است كه عرفاً به آن طلا نمى‏‏گویند، مانع ندارد.(15)

زینت به طلا به هر رنگی باشد برای مردان حرام است.(16)

پلاتین، طلا نیست

از آنجا که پلاتین عنصری غیر از طلاست هر چند ممکن است در گویش بازاری به آن طلا سفید هم اطلاق شود؛ اما چون این فلز، طلا نیست ؛ بنابراین هیچ یک از احکامی را که در بالا برای طلا گفتیم نداشته و تمام مراجع استفاده از آن را برای مردان جایز می دانند.

پی نوشتها:

(1) وسائل الشیعة، ج‏4، ص 412

(2) همان، ص 413

(3) و (4) و (5) و (7) و (8) و (9) و (11) و (13) و (15) مقام معظم رهبری

(6) و (12) و (14) و (16) حضرت یت الله مکارم شیرازی

(10) حضرت آیت الله سیستانی