حج،از وعده وعید تاتجارت حاجیان

رئیس سابق سازمان حج و زیارت  بارها اعلام کرده بود که دور جدید نام‌نویسی اسفند‌ماه 90انجام می‌شود، ولی پس از تشکیل جلسه شورای‌عالی حج در خرداد،‌ یکباره وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی خبر از نام‌نویسی از متقاضیان عمره در نیمه اول سال 90 داد.پس از آن رئیس سابق سازمان حج و زیارت که مدت‌ها سکوت کرده بود، زمان نام‌نویسی را از 24شهریور تا 24مهر‌ماه 90اعلام کردند.

در آغاز نام‌نویسی، یکی از بانک‌های عامل برای پیشی گرفتن از رقیب به متقاضیان عمره وام جعاله حج با سود 14درصد ارائه کرد. این کار با واکنش شدید مراجع عظام تقلید روبه‌رو شد و آن‌را ربوی اعلام کردند. البته سودی که به سپرده متقاضیان تعلق می‌گرفت چهار درصد بود، هر چند رئیس سابق سازمان حج و زیارت اعلام کرد که از این کار اطلاعی نداشته و از طریق رسانه‌ها مطلع شده؛ ولی با توجه به طرف قرارداد بودن بانک‌ها با سازمان حج و زیارت این امر براساس نبود نظارت سازمان حج رخ داد.

براساس مصوبه شورای‌عالی حج قرار بود برای ظرفیت سه سال بین متقاضیان عمره قرعه‌کشی ‌شود که با توجه به روند اعزام‌ها باید برای اعزام دو میلیون و 400هزار نفر قرعه‌کشی می‌شد و بقیه ودیعه خود را پس می‌گرفتند. درباره زمان قرعه‌کشی نیز بارها خلف وعده شد و هر بار بهانه‌ای تراشیدند.

روند امور به‌گونه‌ای بود که شبهه جمع‌آوری نقدینگی از جامعه مطرح شد و همه مسئولان ذیربط نیز در این‌باره سکوت پیشه کردند. پس از مدتی رئیس سازمان حج اعلام کرد که در بانک ماندن ودیعه‌های متقاضیان سودی برای این سازمان ندارد؛ البته او یا مقامات بالاتر از او نیز پاسخ ندادند که ماندن هزاران میلیارد تومان در دو بانک ملی و ملت به سود کیست؟! همچنین لیالی، رئیس سابق سازمان حج و زیارت در پاسخ به منتقدان ایجاد نوبت انتظار گفت که با مسئولان سعودی مذاکره شده و سهمیه عمره افزایش می‌یابد و متقاضیان زودتر از آنچه پیش‌بینی می‌شود به عمره اعزام خواهند شد.

منتقدان بر این نکته تأکید می‌کردند که ایجاد نوبت انتظار برای عمره توقع ایجاد می‌کند و همچنین موجب می‌شود تا طرف ایرانی در مذاکرات مربوط به مسائل عمره مانند قیمت هتل‌ها و جابه‌جایی زائران درعربستان تابع نظرات سعودی‌ها باشد. لذا  نماینده ولی فقیه هم در امور حج و زیارت پیش از قرعه‌کشی ضمن مخالفت با ایجادنوبت انتظار پیشنهاد کرد تا نام‌نویسی عمره هر سه سال برگزار شود. وی گفت: ما باید اجازه بدهیم ظرفیت برای همه مردم ایجاد شود و برای رسیدن به این ظرفیت باید دوره ثبت‌نام هر سه سال یک‌بار باشد. بدین‌ترتیب افزون بر اینکه قدرت ابتکار و خلاقیت از ما گرفته نمی‌شود اگر به هر دلیلی یک سال عمره انجام نشود، بدهکار مردم هم نخواهیم شد و درصورت بروز شرایط پیش‌بینی نشده، به‌راحتی می‌توان آن را با مردم مطرح کرد تا مشکلی برای نظام ایجاد نشود.

به هر روی اکنون چنین به‌نظر می‌رسد که آنچه مسئولان سابق سازمان حج و زیارت می‌پنداشتند «رۆیا»یی بیش نبوده است؛ نه‌تنها سهمیه عمره کشورمان افزایش پیدا نکرد بلکه اکنون مشکلاتی جدی در عمره بروز کرده است .آیا مسئولان دیروز که چنین تصمیماتی گرفته‌اند امروز نباید پاسخگوی عملکردشان در دوران مسئولیت باشند؟! آیا صرف برکناری از مسئولیت، پاسخگویی هم ساقط می‌شود؟!

اما علاوه بر این مشکلات(نوبت انتظار و ابهامات پیش روی)مشکل دیگری وجود دارد و آن این است که  ‌سود ودیعه حج در جیب بانک‌هاست و هر سال مبالغ هنگفتی از ارز کشور صرف خرید اجناس نامرغوب چینی می‌شود.

حجت الاسلام والمسلمین ‘علی قاضی عسگر در نخستین همایش ملی حج و اقتصاد افزود: «در دوره اخیر یک میلیون و 700 هزار نفر برای اعزام به حج، ثبت نام کرده اند که هرکدام از آنان، یک میلیون تومان ودیعه به بانک سپردند. اگر این سرمایه در اختیار سازمان حج و زیارت قرار گیرد ، سود سالانه آن به مردم پرداخت می شود و مازاد درآمد آن نیز برای کاهش هزینه های حج استفاده می شود. این سرمایه بزرگ در بانک ها تا اندازه زیادی می تواند در اقتصاد کشور تاثیرگذار باشد اما متاسفانه سازمان حج و زیارت نقشی در این سپرده گذاری ها ندارد. اگر این پول در اختیار سازمان حج و زیارت قرار گیرد، سود سالانه آن طبق اصول شرعی و براساس نرخ تورم به خود مردم پرداخت می شود و مازاد آن در کاهش هزینه های حج مورد استفاده قرار خواهد گرفت. لذا  این کار بستری را فراهم می کند که مردم راحت تر، امور حج را انجام دهند و از برکات آن بهره ببرند. مگر حجاج متولی پرکردن جیب بانک ها هستند. از این سرمایه باید برای خود حج استفاده شود.

علاوه برآن امکاناتی برای اعزام حج نیاز است که می تواند اشتغالزایی زیادی در کشور داشته باشد، می توان با طراحی وسایل برای یک میلیون نفر بازار شغلی مناسب فراهم کرد.

متاسفانه در دوره گذشته ، قراردادی با عربستان بسته شد تا نیمی از حجاج ایرانی -بالغ بر 400 هزار نفر- با هواپیماهای سعودی به حج اعزام شوند در حالیکه می توانیم از ظرفیت های موجود در کشور برای اعزام زائران به حج، سوریه و عتبات عالیات ، استفاده کنیم.»

خروج ارز برای سوغات نامرغوب

نماینده ولی فقیه همچنین از تلاش‌های چند ساله برای حل مسئله سوغاتی سخن گفت و اظهار کرد : «همه ساله مبالغ هنگفتی ارز برای تهیه سوغاتی توسط زائران از کشور، خارج و در ازای آن اجناس نامرغوب و بی‌کیفیت چینی وارد کشور می‌شود که تاکنون کار فرهنگی جدی در این زمینه انجام نشده است  و مردم به دلایل گوناگون مجبور هستند سوغاتی‌ بسیاری تهیه کنند و سراغ اجناس بی‌کیفیت و نامرغوب می‌روند.

برای حل این مشکل راه‌های مختلفی وجود دارد که یکی از آنها در ارائه تولیدات داخلی با کیفیت به زائران پیش از اعزام است و این همان ایده‌ای است که مقام معظم رهبری در گذشته بر آن تأکید کرده بودند. راه‌حل دیگر برای ارائه اجناس به زائران در سالن ترانزیت وجود دارد تا کالاهایی که زائران برای سوغات می‌خواهند به اقوام خود بدهند در اختیارشان قرار بگیرد. علاوه برآن در موسم حج در شبانه روز، 300 هزار وعده غذایی به حجاج ارایه می شود؛ اکنون تاحدامکان مواد غذایی از کشور به حج برده می شود. تهیه اقلام مورد نیاز حجاج مسئله بسیار مهمی است که باید بیش از پیش به آن پرداخت.

مسئله تغذیه و تدارکات حجاج ازجمله مواردی است که می‌توانیم خودمان آن را مدیریت کنیم، به اینصورت که می‌شود به‌جای اینکه مواد خوراکی را از عربستان و سایر کشورها تهیه کنیم، کالاهای مورد نیاز را از ایران به عربستان منتقل کنیم. به‌عنوان مثال پیشنهاد می‌شود که یک شرکت حمل‌ونقل بین‌المللی ایجاد کنیم و زائرانی که می‌خواهند به عتبات سفر کنند از این شرکت حمل‌ونقل استفاده کنند که هم اکنون گفت و گوهایی برای تشکیل یک شرکت حمل و نقل بین المللی ازسوی ایران در عراق برای اعزام و برگشت زائران، در حال انجام است.

متأسفانه روابط سیاسی ما با کشور عربستان به حدی رسیده است که این صحبت‌ها را نمی‌توانیم با آنها داشته باشیم. عربستان از کشورهای مصر و بنگلادش برای حمل‌ونقل زائران، راننده به کارگیری می‌کند درصورتی که ما می‌توانیم خودمان نیروی کار به عربستان منتقل کنیم.باید بازار بین‌المللی اسلامی در همه شهرهای زیارتی ایجاد کنیم که این کار به اقتصاد کشورهای اسلامی کمک زیادی می‌کند.البته چند سال پیش نیز بخش خصوصی پیشنهاد کرد تا با نظارت سازمان‌های ذی‌ربط در بخش‌هایی از حج مانند نقل و انتقال زائران ورود پیدا کند که با مخالفت مسئولان وقت روبه‌رو شد. بخش خصوصی معتقد است که می‌تواند در ازای خروج زائر از ایران، گردشگر وارد کشور کند و در حوزه‌هایی مانند نقل و انتقال زائران و اسکان آنان عملکرد موفقی داشته باشد.»