نهادینه نشدن پژوهش در حوزه

لطفا مقالات شماره یک و دو را نیز مطالعه فرمایید.

یكى از اهداف سازمان‏هاى آموزشى و تحقیقاتى در هر جامعه‏اى، تربیت و پرورش انسان‏هایى توانا در امور پژوهشى و تحقیقاتى است، به گونه‏اى كه یكى از شاخص‏هاى رشد و توسعه هر كشور، توان و ظرفیت علمى بالفعل آن است.[1]

ارتقاى این توان به بهبود وضعیت تولید اطلاعات علمى بستگى دارد كه پژوهش‏هاى علمى و سرمایه‏گذارى به تحقق این مهم منجر مى‏شود.

از آن‏رو كه افزایش و تعمیق فعالیت‏هاى پژوهشى زمینه‏ساز اصلى توسعه و پیشرفت یك جامعه به شمار مى‏روند.

امروزه بخش قابل توجهى از امكانات كشورهاى پیشرفته جهان، صرف امور پژوهشى مى‏شود.[2]بدون شك، دستاوردهاى زندگى امروزه، نتیجه این مطالعات و پژوهش‏هاست.

ویژگى‏هاى زندگى دوران معاصر، از جمله رشد و تحول سریع و روزافزون علم و فناورى و رقابت‏هاى بین‏المللى در عرصه تولید دانش و فنون، نیازمند تربیت دانش‏آموختگان خلّاق، نوآور، با مطالعه و پژوهشگر است.[3]

علاوه بر این، یكى از شاخص‏ترین مقولات مورد بحث در آموزش عالى، موضوع «آموزش مبتنى بر پژوهش» و برداشت‏هاى مختلف از نحوه اجراى آن است.

فائق آمدن بر فاصله موجود میان حوزه‏هاى آموزش و پژوهش به رخنه كردن پژوهش در بدنه آموزش عالى و به ویژه در حوزه آموزشى امكان‏پذیر است.

نظام آموزش حوزه نیز به عنوان بنیادى‏ترین سازوكار جامعه براى ادامه حیات دینى،فرهنگى، اجتماعى، و سیاسى، نه تنها براى تحقق رسالت‏هاى خود، از جمله، انتقال و اشاعه فرهنگ اسلامى (فرهنگ‏پذیرى دینى)، پرورش ارزش‏هاى اجتماعى (جامعه‏پذیرى)،

پرورش سیاسى، تربیت حرفه‏اى محققان علوم اسلامى و مبلغان دینى، نوآورى و تغییر، یگانگى اجتماعى، انتظام اجتماعى، رشد اخلاقى، دگرگون‏سازى نظام طبقاتى جامعه، تسهیل تحرك اجتماعى و رسیدن به مهم‏ترین هدف خود در رشد شناختى، یعنى توانمندسازى طلّاب در درك پدیده‏ها و نظام‏هاى موجود جهان و سلسله مراتب و ارتباط ارگانیك بین آنها نیازمند پژوهش مستمر و بروز است

بلكه مى‏تواند با بهره‏گیرى از ظرفیت عظیم انسانى در اختیار (طلّاب و اندیشمندان جوان حوزه) به عنوان بروندادهاى نظام آموزشى، علاوه بر نقش‏آفرینى در چرخه تولید و مدیریت دانش، تحقیقات گسترده‏اى را به ویژه در زمینه‏هاى كاربردى و گره‏گشایى از دشوارى‏هاى فكرى و اندیشه‏اى بشر، و پرورش و ارتقاى روش‏هاى نوین تبلیغ و ایجاد روحیه كنجكاوى، پرسشگرى، خلّاقیت، جست‏وجو و ایجاد روحیه پژوهش بر عهده داشته باشد و رویكردهاى موجود را به سمت محوریت تحقیق هدایت كند و از سوى دیگر، موجبات پویایى بیشتر آن را فراهم سازد.

تحقق این مهم مستلزم عزم مسئولان و متولیان نظام آموزشى حوزه است تا بتوان در به روز كردن و پویایى بیش از پیش فعالیت‏هاى علمى و پژوهشى قدمى جلوتر برداشت.

در این زمینه، براى تحقق اهداف پژوهشى، واكاوى و بررسى عوامل بازدارنده مؤثر بر انجام پژوهش طلّاب امرى اجتناب‏ناپذیر بوده و آگاهى از موانع مذكور و مرتفع كردن آنها به منظور ارتقاى سطح كمّى و كیفى پژوهش و افزایش كارایى پژوهشى طلبه‏ها، بسیار ضرورت دارد.

نظام آموزشى حوزه علمیه نیز به عنوان یكى از ساختارهاى علمى ـ فرهنگى و آموزشى، على‏رغم برخوردارى از نیروى عظیم انسانى، اعم از طلّاب جوان و اندیشمند، محققان و مبلغان علوم اسلامى دلسوز، تحصیل‏كرده و خلّاق، تا حدودى با دشوارى‏هاى فوق‏الذكر درگیر بوده، راهبرد روشنى براى پژوهش ندارد و این امر سبب شده نتواند جایگاه تحقیق و محقق و نقش آنها در پیشرفت، توسعه و تعالى دینى و ارزشى جامعه را مشخص و نهادینه نماید.

از این‏رو، بعضا به پژوهش به عنوان یك فعالیت روبنایى و سطحى نگریسته مى‏شود و جو مناسبى براى تحقیقات دیده نمى‏شود.

 این مسئله نه تنها موجبات دورى بخش عظمیى از طلّاب از پژوهش را به دنبال دارد، بلكه انگیزه مطالعه را نیز كاهش مى‏دهد.

براى فائق آمدن بر این مشكلات، نه تنها مؤسسات آموزش عالى و مراكز پژوهشى، بلكه حوزه علمیه نیز باید بر ضرورت اصلاح و تغییر ساختار و سازوكارهاى تحقیقاتى و فنون و شیوه مدیریت تحقیقات تأكید كرده، به دنبال افزایش بهره‏ورى تحقیقات باشد.

از جمله اقدامات كارساز در این زمینه مى‏توان به برنامه‏ریزى راهبردى، وجود ساختارها، روش‏ها، دستورالعمل‏ها، سازمان‏دهى، استفاده از تجهیزات، فناورى، منابع انسانى و فرهنگ‏سازى اشاره كرد تا بدین‏وسیله، مسائل و ضعف‏ها شناسایى و با راه‏كارهاى مناسب مرتفع گردد و زمینه براى پویایى علمى و تحقیقاتى مهیا شود.

یکی از مهمترین آسیب های وضع فعلی پژوهش در حوزه نهادینه نشدن امر پژوهش است؛ به این معنی که طلاب مادامی که وارد عرصه و فضاهای دانشگاهی نشده اند با پزوهش هیچ گونه آشنایی ندارند و حتی اگر تحقیقات پژوهشی شخصی و علمی متعددی داشته باشند قابل ارائه در عرصه پژوهش نیست.

طلاب مادامی که دست بر قلم نگیرند و آموخته های خویش را به صورت پژوهشی معتبر و علمی قابل ارائه نسازند همچنان پژوهش در حوزه ضعیف خواهد ماند. از ابتدای دوران طلبگی تا پایان سطح که چیزی حدود ده سال به طول می انجامد پژوهش و به معنای عام تر نوشتن برای طلاب معنا و مفهومی ندارد و همین امر باعث میگردد که پژوهش و میل به آن در یک طلبه نهادینه نگردد.

باید پژوهش در ساختار حوزه نهادینه شود به گونه‏ای که پژوهش را تعریف کند، طلبه را برای کار پژوهشی آموزشی بدهد و فضای پژوهش را در ساختار حوزه پدید بیاورد; بنابراین همه حرف‏ها به این جا بر می‏گردد اگر قرار باشد عده‏ای در حوزه پژوهش کنند مجبوریم بپذیریم در جاهایی از حوزه این نهادینه‏سازی صورت بگیرد.

به هر حال، علی‏رغم وجود مؤسساتی که فعالیت‏پژوهشی می‏کنند حوزه را به عنوان مرکزی که پژوهشگر تربیت کند نمی‏توان نادیده گرفت. این جاست که تازه مساله جدی‏تری مطرح می‏شود و آن این که محتوای آموزش‏های ما چه مقدار با اهداف پژوهشی که به دنبال آن هستیم، سازگار است؟

اگر شما به یک طلبه پایه هفت که مشغول خواند کتاب های علمی و قدرتمندی مانند رسائل و مکاسب و بدایة الحکمه است و اصول مرحوم مظفر و لمعه شهید را پشت سر گذاشته است (کتبی که منابع کارشناسی ارشد رشته هایی چون فقه و مبانی حقوق در دانشگاه است)، می توانید بگویید یک مقاله برای یک مجله علمی پژوهشی بنویس؟ چه بسیار طلاب عالمی که حتی نمی دانند مجله علمی پژوهشی چیست و ISI به چه معناست.

در طول سال صدها جشنواره علمی پژوهشی در زمینه علوم انسانی و اسلامی برگزار می شود اما تعداد طلبه های شرکت کننده بسیار محدود است و این نشان از ضعف پژوهش در میان طلاب است.

در قسمت بعد راهکار های نهادینه شدن پژوهش را توضیح خواهیم داد.

پی نوشت ها :

[1] ضیاالدین تابعى و فرزاد محمودیان، «اخلاق در پژوهشگرى»، اخلاق در علوم فناورى، ش 1ـ2، ص 52.

[2] فاطمه تصویرى قمصرى و محمدرضا جهان‏نما، «بررسى وضعیت تولیدات علمى پژوهشگران پژوهشكده مهندسى»، كتابدارى و اطلاع‏رسانى، ش 2، ص 185.

[3] اكبر رضایى و همكاران، «الگویى براى ایجاد علاقه و انگیزه به مطالعه و پژوهش: بررسى اثربخشى آن در دانش‏آموزان دوره راهنمایى»، نوآورى‏هاى آموزشى، ش 25، ص 151.

تهیه و تولید : احمد اولیایی ، گروه حوزه علمیه تبیان