نظارت بر اعمال
" ما به آنچه بر شما می گذرد احاطه علمی داریم و هیچ یك از خبرهای شما از ما پوشیده نیست... ما نسبت به رعایت حال شما اهمال نمی كنیم و یاد شما را فراموش نمی كنیم ."
یكی از مهمترین اعتقادات شیعه ، مسئله نظارت امام معصوم علیه السلام بر اعمال است.شیعه معتقد است كه حضرات معصومین علیهم السلام شاهد و ناظر بر اعمال ما هستند.
وجود مقدس امام هادی علیه الصلاة و السلام در زیارت " جامعه كبیره" بدین مهم تصریح فرموده اند و به حق می توان گفت كه این زیارت شریفه یك دایرة المعارف امام شناسی است.
در فرازی از زیارت جامعه می فرمایند: ".... و شهداء علی خلقه " یعنی: شما ائمه علیهم السلام حجت های خداوند متعال بر خلقش هستید.
در فرهنگ گرانسنگ قرآن نیزاز وجود مقدس حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه وآله به عنوان گواه بر مردم یاد شده است. خداوند متعال در سوره مباركه بقره ، آیه 143 می فرماید:
" و كذلك جعلناكم امة وسطا لتكونوا شهداء علی الناس و یكون الرسول علیكم شهیداً."
شما را امت میانه ای قرار دادیم تا گواه بر مردم باشید و پیامبرهم گواه بر شما.
امام باقرعلیه السلام در روایتی به سند صحیحه فرمودند: " ما ائمه، امت میانه هستیم و ما گواهان خداوند بر خلقش و حجت های او در روی زمین هستیم."(2)
به طوركلی با توجه به آیات و روایات شیعه این مطلب به اثبات می رسد كه ائمه هدی علیهم السلام همچون رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله شاهد براعمال و رفتار ما هستند و این اعتقاد شیعه و سنی است.
" ابوالقاسم حسكانی" از علماء اهل سنت در كتاب " شواهد التنزیل" ازحضرت علی علیه السلام حدیثی را نقل می كند كه ذیل آیه 143 سوره بقره فرمودند: " مراد از شاهدان، ما اهل البیت هستیم. رسول خدا شاهد بر ما و ما شاهدان خداوند بر خلقش و حجت های او در روی زمین هستیم ."(3)
نكته قابل توجه آن است كه مسئله عرضه اعمال به خدمت وجود مقدس حضرت بقیة الله الاعظم عجل الله تعالی فرجه الشریف دارای اثر تربیتی فوق العاده ای است. شیعه ی عاشقی كه می داند محبوبش هر لحظه او را زیر نظر دارد و به اعمال و رفتار او نظارت می نماید، سعی می كند كه در نحوه عملكرد خود دقت بیشتری داشته باشد.
امام باقر علیه السلام فرمودند: " ان الاعمال تعرض علی نبیكم كل عشیه الخمیس فلیستح احدكم ان تعرض علی نبیه العمل القبیح ."(4)
" تمام اعمال شما هرشب پنجشنبه به پیامبرتان عرضه می شود، پس باید ازاین كه عمل زشتی از شما بر پیامبرعرضه شود، خجالت زده باشید."
امام رضا علیه آلاف التحیه و الثناء فرمودند: " والله ان اعمالكم لتعرض علی فی كل یوم و لیله." (5)
به خدا سوگند كه اعمال شما هر شب و روز بر من عرضه می شود.
لازم به ذكر است كه مسئله عرضه اعمال، در روایات به بیانات متفاوتی وارد شده ، بعضی از روایات روز پنجشنبه را روز عرضه اعمال بر پیامبر یا یكی از معصومین صلوات الله علیهم اجمعین می دانند. بعضی دیگر هر روز صبح و عصر و در بعضی، روز و شب را به عنوان وقت عرضه اعمال بیان داشته اند اما قدرمسلم این كه اعمال ما بر اساس روایت، به معصومین و اكنون به وجود مقدس امام زمان عجل الله تعالی فرجه عرضه می شود و مثل گزارشی كه كارمندان در ابتدای روز یا در پایان ساعت كاری و حتی هفتگی و ماهانه به ریاست شركت تقدیم می كنند، اعمال ما نیز مورد دقت و بررسی قرار می گیرد.
در زیارت روز جمعه خطاب به امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف ناله سر می دهیم كه:" السلام علیك یا عین الله فی خلقه."
درود و سلام بر چشم خدا در بین مخلوقاتش.
" رمیله" یكی از اصحاب امیرالمومنین علیه اسلام نقل می كند:" سخت بیمار شده بودم تا این كه روز جمعه قدری احساس سبكی كردم، با خودم گفتم بهتر است آبی به صورت زده و به امامت امیرالمؤمنین علیه السلام نماز بخوانم . به مسجد رفتم، هنگامی كه حضرت بالای منبر می رفتند دوباره حالم بد شد، هنگام بازگشت حضرت علی علیه السلام از مسجد به محله قصر تشریف بردند و من نیز ایشان راهمراهی كرده و همراه ایشان به آن محله رفتم.
امیرالمؤمنین علیه السلام به من فرمودند: ای رمیله، دیدم كه از درد به خود می پیچیدی ؟!
گفتم: بله یا امیرالمومنین، و جریان بیماری خود را برای ایشان تعریف كردم و ازانگیزه حضور در نماز با آن حضرت سخن گفتم.
حضرت فرمودند: ای رمیله هیچ مومنی بیمار نمی شود مگر آن كه ما هم درغم او غمگین می شویم، و ناراحت نمی شود مگر آن كه ما هم درغم او غمگین می شویم و هیچ دعایی نمی كند مگر آن كه به دعای او آمین می گوییم و سكوت نمی كند مگر آن كه ما برایش دعا می كنیم.
عرضه داشتم یا امیرالمومنین فدایت گردم، این مطلب مربوط به كسانی است كه با شما در این مكان هستند، اما كسانی كه در اطراف و اكناف زمین زندگی می كنند چطور؟! فرمودند: ای رمیله هیچ مومنی در شرق و غرب زمین از ما غائب نیست."(6)
نكته مهمی كه ذیل این روایت قابل ذكر است آن كه این حدیث و احادیثی از این قبیل باید درباور انسان جای گرفته و بدان اعتماد پیدا كنیم. به عبارت دیگر این حقیقت را با تمام وجود احساس كنیم.
در این صورت " غیبت" برای ما به منزله " مشاهده" خواهد شد و همواره خود را در محضر آن ولی الهی احساس خواهیم كرد.
امام سجاد علیه السلام به ابوخالد كابلی می فرمایند:" ای اباخالد همانا مردم در زمان غیبت او كه اعتقاد به امامتش دارند و در انتظار ظهورش هستند از مردم همه زمانها بهترند، زیرا خدای تبارك و تعالی چنان فهم و عقل و معرفتی به آنها عنایت فرموده كه غیبت برای آنها به منزله دیدن حضوری شده است." (7)
وجود مقدس حضرت ولی عصر ارواحنا فداه در توقیع مبارك خطاب به شیخ مفید رحمة الله تعالی علیه می فرمایند: " فانا نحیط علما بانبائكم ولا یعزب عنا شی من اخباركم ... انا غیر مهملین لمراعاتكم و لا ناسین لذكركم."
(8)" ما به آنچه بر شما می گذرد احاطه علمی داریم و هیچ یك از خبرهای شما از ما پوشیده نیست... ما نسبت به رعایت حال شما اهمال نمی كنیم و یاد شما را فراموش نمی كنیم."
" ابوبصیر نقل می كند كه با حضرت باقرعلیه السلام داخل مسجد شدم در حالی كه مردم رفت و آمد می كردند، حضرت به من فرمودند از مردم سوال كن كه آیا مرا می بینند؟ هر كس از آنجا رد می شد از او می پرسیدم آیا ابوجعفر علیه السلام را ندیدی؟ می گفت: نه، در حالی كه ایشان در كنار من ایستاده بودند.
تا این كه ابوهارون نابینا (مكفوف) وارد شد، حضرت فرمودند: از این بپرس، گفتم آیا ابوجعفر علیه السلام را ندیدی؟
گفت: مگر نه همین است كه اینجا ایستاده؟
گفتم: از كجا دانستی؟!
گفت: چطور ندانم درحالی كه او نوری درخشنده وتابناك است؟ "
" ابوبصیر می گوید شنیدم كه آن حضرت به مردی از اهل آفریقا می فرمودند: حال راشد چطور است؟!
پاسخ داد: او زنده و با عقیده صحیح است.او را ترك گفتم در حالی كه به شما سلام رساند.
حضرت فرمودند: خد او را رحمت كند.
گفت: مگر او به رحمت خدا رفته است؟!
فرمودند: بله، پرسید چه موقع؟ حضرت فرمودند: دو روز پس از خارج شدن تو، آن مرد گفت: به خدا قسم كه او بیمار نبود و هیچگونه ناراحتی نداشت.
ابوبصیر می گوید: من پرسیدم، آن مرد كه بود؟ حضرت پاسخ دادند: یكی از افراد معتقد به ولایت، و از دوستداران ما بود.
و فرمودند: اگر فكر می كنید كه نسبت به شما دیدگانی بینا و گوشهایی شنوا نداریم، بد تصور كرده اید. به خدا قسم كه هیچیك از اعمال شما بر ما مخفی نیست، پس همه ما را حاضر بدانید و خود را به كارهای خوب عادت دهید و از اهل خیر باشید تا بدان شناخته شوید كه من فرزندان و شیعیان خود را به آن سفارش می كنم."(9)
مراحل شهادت
خداوند متعال عالم الغیب و الشهاده است. او شاهد و ناظر براعمال ماست و به پنهان و آشكار ما اطلاع دارد.
در قرآن كریم می فرماید: " والله علی كل شی شهید."
شاهد چون در محلی حضور پیدا كرده و تحمل شهادت نموده، شهید نیز نامیده می شود در واقع شهادت دارای دو مرحله است :
الف) مرحله تحمل شهادت
ب) مرحله اداء شهادت
بدین معنا، كه فردی را كه بناست به مطلبی شهادت بدهد باید به متن آن موضوع وارد باشد و آن موضوع را به چشم خود مشاهده نموده باشد كه این مرحله را مرحله تحمل شهادت می گویند، تا زمانی كه نزد قاضی رسیده و اداء شهادت نماید.
در مورد افراد عادی باید گفت كه به ظاهر مطلبی شهادت می دهند و براساس حجیت ظواهر، در باب قضا مورد قبول است یعنی در واقع شاهد به آنچه دیده است شهادت می دهد. افراد عادی هرگز نمی توانند از واقع مطلب و به عبارت دیگر كنه مطلبی اطلاع یابند.
به بیان دیگر باید گفت: شهادت یك مفهوم كلی است كه دارای مراتبی است و برترین مرتبه آن را فقط خداوند و ذوات مقدسه معصوم علیهم السلام درك می كنند. این مطلب نیز حكمتی دارد كه با دقت درآن می توان به مطالب نابی رسید.
اگر خداوند متعال و معصومین علیهم السلام شاهد بر اعمال ما هستند (به عنوان عالی ترین مرحله تحمل و درك شهادت) بدان جهت است كه مظهر ستارالعیوبی بوده و هرگز كنه مطلب و ما فی الضمیر افراد را به دیگری بازگو نخواهند نمود.
بسیاری از افرادی كه به خدمت پیامر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم می رسیدند چه بسا پیامبر و تعالیم آسمانی اسلام را قبول نداشته اند و در باطن منافقانی بودند كه در لباس مسلمین و متدینین به خدمت پیامبر رسیده و چه بسا خیلی هم اظهار مسلمانی نموده و حتی پیامبر با آنان هم سفره می شدند، در صورتی كه از ضمیرآنان با خبر بودند و ازآنچه در قلب آنان می گذشت اطلاع كافی داشتند. برخورد پیامبر صلی الله علیه و آله با ابوسیفیان در زمانی كه اسلام آورده بود، برخوردی كاملاً عادی و همانند برخورد پیامبر با سایر مسلمین بود.
پس اگر معصوم از جانب خدا براعمال و اسرار ما مطلع شود، مظهر ستر الهی بوده و هرگز موجبات خجلت و بی آبرویی دیگران را فراهم نخواهد آورد. ضمن آن كه هرگز چنین دركی به دیگران تفویض نشده و احدی از ادراكی چون درك معصوم برخوردار نخواهد بود كه حضرت علی علیه السلام در نهج البلاغه فرمودند: " ولا یقاس بآل محمد من هذه الامة احد."(10)
احدی از این امت ( كه برترین امتهاست) با آل محمد قابل مقایسه نخواهد بود.
معصوم، جلوه تام خدا و مظهر ستارالعیوبی اوست و هرگز كسی را نمی توان در هیچ صفتی با او مقایسه نمود و از جمله آن صفات، اطلاع بر اسرار و خفیات تمام موجودات است.
شاید به ذهن بیاید كه اطلاع معصوم از احوال و اسرار ما چه فایده ای دارد؟ در پاسخ باید گفت: اطلاع ولی تام الهی از اعمال و رفتار ما دارای فوائدی بسیار مهم است كه ذیلا به برخی ازآنان اشاره می شود.
1- اگر امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف از اعمال و رفتار ما مطلع باشند در مصایب و مشكلات زندگی با دست غیببی خود مشكل گشای ما خواهند وبه طور مستقیم و یا غیر مستقیم به یاری ما خواهند شتافت. كه در این مورد مطالب فراوانی در كتب مفصله از جمله " نجم الثاقب" اثر مرحوم آیت الله میرزا حسن نوری رحمة الله تعالی علیه و كتاب " دارالسلام" اثر مرحوم آیت الله شیخ محمود میثمی عراقی(11) رحمة الله تعالی علیه و كتب دیگری در مورد عنایات امام عصرعجل الله تعالی فرجه الشریف، به رشته تحریر درآمده است.
2- اطلاع آن حضرت از امور خیر و اعمال نیك باعث جلب رضایت ایشان شده و حتماً با دعای خیرشان باعث تأیید بیش از پیش ما خواهند بود، كه بسیاری از تشرفات و عنایات ائمه هدی علیهم السلام حاكی از این مورد است.
3- به طور كلی بررسی هفتگی یا روزانه باعث دقت بیشتر ما شده و از طرفی دارای اثر تربیتی بسیار مثبتی خواهد بود. اگر بدانیم اعمال ما مورد دقت آن امام بزرگوار خواهد بود، حتماً سعی می كنیم عملی مطابق رضایت معصوم را در پرونده اعما ل خود ثبت كنیم. خاصه این كه دعای خیر امام زمان علیه السلام باعث توفیق بیش از پیش ما خواهد بود.
وجود مقدس حضرت حجة بن الحسن عجل الله تعالی فرجه الشریف در توقیعی به مرحوم شیخ مفید(ره) می فرمایند: " ... انا غیر مهملین لمراعاتكم ولا ناسین لذكركم."
" ... همانا در رعایت حال شما كوتاهی نمی كنیم و یاد شما را از خاطر نمی بریم."
امید آن كه تمام اعمال ما مورد رضایت آن حضرت بوده و لحظه به لحظه در جلب رضایتش بكوشیم.
پی نوشتها:
1- كافی، كتاب الحجة، ص 190.
2- همان.
3- تاویل الایات الظاهره، سید علی حسینی الاسترآبادی (نیمه دوم قرن دهم) به نقل از شواهد التنزیل.
4- بحارالانوار، ج 23، ص 343 .
5- ینابیع المعاجز، سید هاشم بحرانی ، ص 100.
6- بصائر الدرجات، محمد بن الحسن الصفار، ج 1 ، باب 16.
7- كمال الدین، مرحوم صدوق، باب 31، حدیث 2.
8- احتجاج طبرسی ، ج 2، ص 323.
9- خرائج مرحوم راوندی، ص 92 .
10- نهج البلاغه.
11- در قدیم به شهر اراك (استان مركزی)، عراق عجم گفته می شد.
