وقتی خشم زمین فوران می‌کند

درواقع آتشفشان روزنه‌ای در سطح زمین است که سنگ‌های گداخته، خاکستر و گازهای درون زمین از آن به بیرون فوران می‌کنند. فعالیت آتشفشانی با برون‌افکنی صخره‌ها، با گذشت زمان باعث پیدایش کوه‌های آتشفشانی بر سطح زمین می‌شود. آتشفشان‌ها معمولاً در نقاطی یافت می‌شوند که ورقه‌های زمین‌ساخت، همگرایی یا واگرایی دارند.

پدیده‌های آتشفشانی اغلب با عوارض مخربی مانند انفجار، خروج حجم انبوهی از مواد مذاب، بارشی از آتش و خاكستر از آسمان و وقوع سیل یا جاری شدن گل و لای از ارتفاعات به طرف دره‌ها و مناطق پایین دست همراه است كه می‌تواند زندگی افراد ساكن در اطراف مناطق آتشفشانی را به خطر اندازد. از گذشته‌های دور، انسان‌ها همواره از وقوع آتشفشان دچار ترس و وحشت می‌شدند. چرا كه این پدیده همچون زلزله و توفان از جمله خطرناك‌ترین بلایای طبیعی محسوب می‌شود. آتشفشان‌ها در واقع از مهم‌ترین حوادث طبیعی هستند كه می‌توانند موجب تخریب گسترده شهرها و جنگل‌ها شوند. علاوه بر این، وقوع آتشفشان‌ها موجب ایجاد تغییراتی در داخل زمین می‌شود كه ما انسان‌ها قادر به دیدن آنها نیستیم بلكه نتایج این تغییرات در سال‌های آینده پدیدار می‌شود.

می‌دانیم که زمین در ابتدا به حالت کره گداخته‌ای بوده‌است که پس از طی میلیون‌ها سال بخش خارجی آن به صورت قشر سختی در آمد. این پوسته به دفعات بر اثر عبور مواد مذاب درونی سوراخ گردید و سنگ‌های آتشفشانی زیادی به سطح آن رسید. این عمل حتی در عصر کنونی نیز ادامه دارد. تمام پدیده‌هایی که با فوران توده‌های مذاب بستگی دارند، پدیده آتشفشانی می‌گویند و علمی را که هدف آن بررسی این پدیده‌هاست آتشفشان‌شناسی می‌نامند..

وقتی که از فعالیت آتشفشانی صحبت می‌شود در فکر خود فوران‌های بزرگ، سیل‌هایی از گدازه، بهمن‌هایی از سنگ‌های گرم و خاکستر، گازهای سمی و خطرناک و انفجارهای شدید در نظر مجسم می‌نماییم که با مرگ و خرابی همراه است. به قول ریتمن کسی که این حوادث را می‌بیند هرگز نمی‌تواند فراموش کند و این امر به قدرت عظیم طبیعت و ضعف نیروی انسانی مربوط می‌باشد.

انواع آتشفشان ها

آتشفشان نوع ولكانو

در این آتشفشان به علت گرانروی زیاد گدازه دهانه دودكش بسته می‌شود. و با بالا رفتن فشار گدازه‌ها در زیر مواد قبلی باعث می‌گردد كه به حالت انفجار دهانه كنده شده و به قطعات ریز تبدیل شده تولید ابرهایی ضخیم و وسیعی از خاكستر می‌كند كه در هوا پراكنده شده و سپس رسوب می‌كنند. این گدازه‌ها شكلی به حالت مخروط ساده را ایجاد می‌كنند. این نوع مخروط آتشفشانها اغلب دارای دو شیب یكی به طرف دهانه و یكی به طرف خارج است.

آتشفشان سپری (هاوایی)

در این آتشفشان فوران شدید نمی‌باشد. آتشفشان به شكل مسطح است. گدازه بازالتی است و از سیالیت زیادی برخوردار است. دهانه در این نوع روی دامنه كوه قرار دارد.

آتشفشان استرومبولی

آتشفشانی منظم است ارتفاع آن زیاد و شیب تندی دارد. به سبب داشتن گدازه‌ای نسبتاً لزج ممكن است كه بر اثر بسته شدن دهانه آن انفجار تولید كند. این نوع آتشفشان خاكستر ندارد ولی به مقدار زیاد بمب و قطعات جامد دارد.

در هنگام انفجار تولید ابرهای سبك وزن می‌كند. سیالیت گدازه در این نوع از نوع هاوایی كمتر است.

آتشفشان نوع وزوو

در این نوع آتشفشان به سبب لزجی فراوان گدازه منجر به بسته شدن دودكش شده و سپس در اثر فشار گازهای زیرین كه به سمت بالا وارد می‌شود مخروط بلندی تشكیل می‌شود كه به نام گنبد یا سوزن خوانده می‌شود.

جنس گدازه در این نوع آتشفشان آندزیتی است كه به مراتب گرانروی بالاتری نسبت به بازالت دارد. در این آتشفشان ابرهای سوزان تولید شده بیشتر موازی سطح زمین پراكنده می‌شوند و نه به صورت قائم.

تفرا

هر نهشته پیروكلاستیك كه سنگ نشده باشد و معمولاً بر اساس نوع و اندازه قطعاتی كه دارد مشخص می‌شود

آتشفشان نوع سیندر

این نوع آتشفشان هنگامی به وجود می‌آید كه تفرا فوران می‌كند از دودكش بیرون می‌آید و در اطراف دودكش نهشته می‌شود. این تفراهای جمع شده كه معمولاً سیندر نامیده می‌شود، تشكیل كوهی به شكل مخروط را می‌دهند.

بطور عمومی آتشفشانها سه شكل هندسی عمده دارند:

** ورق ها( Sheets )

** سپر ها ( Shields )

** مخروطها ( Cones )

مخروط میتواند متقارن باشد،مانند آنچه در مورد برخی ازآتشفشانهای آندزیتی ملاحظه می گردد.

مخروط میتواند بواسطه یك كالدرای مركزی قطع شده باشد.مخروط میتواند كنده مانند كوتاه با دهانه مركزی وسیع باشد ( مانند مخروطهای توفی حلقوی ) غلظت , میزان فوران , دوره فازهای فورانی , نوع میكانیسم انفجاری از جمله فاكتور های عمده در نحوه شكل یافتن مخروط ها و دیگر اشكال آتشفشان می باشند.

گدازه های بسیار غلیظ ( یا جریانهای پیروكلاستیك غلیظ ) در اطراف دامنه آتشفشان و یا در پای آن تجمع می یابند ( حتی اگر میزان فوران بالا باشد ) در حالی كه گدازه های بسیار رقیق و همچنین جریانهای پیروكلاستیك جیم و روان , بسرعت از دهانه مركزی آتشفشان دور شده و تشكیل دامنه های كم شیب و بالنتیجه سپرهای آتشفشانی كم ارتفاع می دهند.

آتشفشانهای سپری می توانند بعنوان حد واسط مخروط ها و ولكانیسم ورقی محسوب شوند.

آتشفشانهای اخیر تشكیل بازالتهای سیلابی و یا جلگه ای می دهند. این بازالتها تجمع عظیمی از مواد خروجی بصورت ورقی یا صفحه ای داده كه برخی از جریانها گدازه ای مساحتی متجاوز از یكصد هزار (000/100) كیلومتر مربع را می پوشانند, بدون اینكه تغییرات مهمی در ضخامت جریانها ملاحظه گردد.

همچنین برخی از گدازه های تحول یافته و رقیق شده تشكیل ورق های گسترده داده اند. وسیع ترین نوع ته نشستهای آتشفشانی ورقی مواد آذر آواری و یا در واقع تفراهای ریزشی  ( Fallout tephra ) می باشند كه تشكیل پوشش های گسترده از لاپیلی های پامیسی و یا خاكستر های آتشفشانی می دهند.

شكل عمومی اینگونه  صفحات تفرائی بیضوی می باشد زیرا بعلت تاثیر جریان باد در یك جهت خاص كه منطبق با جهت وزش باد است بیشتر پراكنده میشوند ‏بطوریكه طول آن ممكن است به صدها و حتی هزاران كیلومتر برسد . البته اكثر این ورق ها كم ضخامت می باشند و حجم بازالتهای جلگه ای یا سیلابی و جریانهای پیرو كلاستیك عمده را ندارند . چنین ورق های تفرائی منفرد نتیجه انفجارهای پر قدرت می باشند كه رد آنها را می توان تا مبداء  كه معمولاً یك كا لدرا می باشند دنبال نمود . این ته نشستهای تفرائی بخصوص لایه های خاكستر دار آتشفشانی را كه خوب حفظ شده اند می توان ما بین ته نشستهای عمیق دریائی ملاحظه كرد. در روی خشكی , بخش عمده ای از آنها فرسوده می گرددو یا ممكن است آثار آنها را در توپوگرافیهای پست،در بین ته نشستهای دریاچه ای در زیر جریانهای آذر آواری و غیره مشاهده نمود.

  ادامه دارد...

منبع:jamjamonline-wiktipedia-ngdir-roshd-hamshahrionline