پندارهای آخرالزمانی در دین زردتشت

آشنایی اجمالی با مکتب زردتشت

دین زردتشتی، مکتبی است که بسیاری از اندیشمندان و علمای اسلامی، آن را در زمره اعتقادات توحیدی دانسته اند. این مکتب در سرزمین ایران ظهور و بروز پیدا کرد، و معروف است که ریشه و اصالت زردتشت، ایرانی و اهل آذربایجان بوده است. محل برانگیختگی او را نیز کوهی نزدیک دریاچه ارومیه می دانند.(1)

آیین زردتشت حدود یک قرن قبل از میلاد تحول یافت و آن صورت تحول یافته را آیین مزدیسنی می نامند. مزدیسنا در لغت به معنای ستایش مزداست و در کتب آسمانی ادیان یهود، مسیح و اسلام پیرامون این آئین سخنانی به میان آمده است که از سابقه طولانی مکتب زردتشتی حکایت می کند.  چنانکه در کتاب اول اناجیل (انجیل متی) چنین آمده است که اولین کسانی که به دیدار عیسای (علیه السلام) تازه متولد شده آمدند، چند نفر از حکمای مشرق زمین بودند که مغ نامیده می شدند، که احتمالا همان روحانیان زرتشتی بودند کتاب زرتشتیان اوستا (معرفت) است که در پنج گروه: یسنا، ویسپرد، وندیداد، یشتها، خرده اوستا مرتب شده است.(2)

زردشتیان به نامهایی چون گبر و مجوسی و پارسی خوانده می شوند. کلمه (گبر) در زبان سریانی به معنای کافر می باشد که از سوی برخی از پیروان ادیان به آنان اطلاق گردیده است. واژه (المجوس) نیز در دستور زبان عربی، به اسم جنس جمع که مفرد آن مجوس است دلالت دارد و قرآن کریم نیز آئین زردتشت را با عبارت (المجوس) در کنار پیروان دیگر ادیان آسمانی یاد میکند  که این مساله دلالت بر شریعت توحیدی واهل کتاب بودن آنهاست(3). کتاب آسمانی زردشتیان اوستا نام دارد که به معنای اساس و بنیان و متن است. این کتاب به خط و زبان اوستایی نوشته شده است که به ایران باستان تعلق دارد و با زبان پهلوی و سانسکریت هم ریشه است . قدیمى‏ترین نسخه اوستا كه به خط «دبیره» و 1908  سال بعد از كشته شدن زرتشت نوشته شده و در دانمارك‏(4) نگهدارى مى‏شود.

زردشتیان و پژوهشگران بر این مساله اتفاق دارند که اوستا در اصل بسیار بزرگتر بوده است که به عقیده برخی روی 12000 پوست گاو نوشته بود. اوستای کنونی دارای 83000 کلمه است و احتمالا اصل آن دارای 345700 کلمه (یعنی چهار برابر) بوده است.(5) اوستای اصلی به 21 نسک (کتاب یا بخش ) تقسیم می شد و اوستای کنونی نیز 21 نسک است. کتاب اوستا از پنج بخش اصلی تشکیل گردیده که عبارتند از:

1. یسنا (یعنی جشن و پرستش )؛ که قسمتی از آن گاتها نامیده می شود.(6) این بخش که مشتمل بر ادعیه و معارف دینی و معروفترین قسمت اوستاست، به خود زردشت نسبت داده می شود، در حالی که سایر قسمتهای اوستا را به پیشوایان دین زردشت نسبت می دهند؛

2. ویسپرد (استمداد از خدایان) مشتمل بر نیایش و آداب نماز و عبادت ؛

3.وندیداد (قانون ضد شیطانی) نظامنامه روحانی مربوط به آداب و مقررات دینی ؛

4. یشتها (نیایش سرود و تسبیح ) مشتمل بر طلب کمک از بیست و یک فرشته و قهرمان دین زردتشتی.

5. خرده اوستا (اوستای کوچک ) درباره اعیاد و مراسم مذهبی و تعیین سرودهای آنها زردشتیان، علاوه بر اوستا، تفسیری به نام زنداوستا و کتب مقدس دیگری به زبان پهلوی دارند.(7)

هزاره گرایی در آئین زردتشت:

در آئین زردتشت از آخرالزمان، به فرشو کرتی یاد شده است  واژه فراش‌گرد و فرشوکرتی از ریشه فراشا (frasa) به معنای جان تازه بخشیدن است، و از این‌روی به روز رستاخیز یا آخرالزمان فراش‌گرد می‌گویند که در آن زمان، حیات جدیدی به جهان داده می‌شود. به اعتقاد زرتشتیان قبل از خاتمه ی هر هزاره، دیوان و اهریمنان در زمین سلطه گری خواهند کرد رستاخیز و رسالت موعود هر دو در یک رویداد خاص اتفاق می افتد و آن نبرد نهایی خدایان خیر و شر و پیروزی موعود زردتشتی بر خدایان شر است. آغاز این بستر در سه دوره هزار ساله زمانی با آمدن زرتشت فراهم می‌گردد و پایان آن با ظهور سوشیانت انجام می‌پذیرد.

طبق اعتقادات زرتشت، جهان در آن روز با ویژگی‌های کنونی‌اش از بین خواهد رفت و جهانی دیگر پدید می‌آید. در واقع معاد و رستاخیز در عالمی دیگر بپا نخواهد شد، بلکه همین جهان است که با نابودی اهریمن صحنه رستاخیز و بهشت موعود می‌شود.

نکته قابل توجه آنست که رویداد آخرالزمان در مکتب زرتشت(مانند ادیان یهودیت و مسیحیت)، بر مبنای هزاره گرایی بنا شده است، بطوری که زردتشتیان بر این باورند که عمر جهان نهایتا 12000  سال ادامه پیدا می کند.

در اوستای ساسانی از این باورچنین حکایت شده است: «... عمر دنیا بالغ بر 12000 سال است. در سه هزار سال نخستین عالم، اوهرمزد (یا عالم روشنى) و اهریمن (یا عالم تاریكى) در جوار یكدیگر آرام مى‏زیسته‏اند. این دو عالم از سه جانب نامتناهى بوده، فقط از جانب چهارم به یكدیگر محدود مى‏شده‏اند. دنیاى روشن در بالا و عالم ظلمانى در زیر قرار داشته و هوا فاصله آنها بوده است. مخلوقات اورمزد در این سه هزار سال در حال امكانى بودند، سپس اهریمن نور را دیده درصدد نابود كردنش برآمد. اوهرمزد كه از آینده آگاهى داشت مصافى به مدت نه هزار سال با وى طرح افكند. اهریمن كه فقط از ماضى آگاه بود رضا داد. آن گاه اوهرمزد به او پیشگویى كرد كه این جدال با شكست عالم ظلمت خاتمه خواهد یافت. از استماع این خبر اهریمن سخت متوحش شد و مجدداً به عالم تاریكى درافتاد و سه هزار سال در آنجا بى‏حركت بماند. اوهرمزد در این فرصت دست به آفرینش جهان زد...»(8)

در هزاره گرایی زردشتی (9) خدای نیکی مدت 3000 سال بر جهان حکمرانی می کرد و در این مدت خدای بدی در تاریکی به سر می برد. پس از این مدت خدای بدی از تاریکی بیرون آمد و با خدای نیکی روبرو شد. خدای نیکی به وی 9000 سال مهلت داد که با او مقابله کند. وی اطمینان داشت که سرانجام خود او به پیروزی خواهد رسید. در این زمان هر دو به آفریدن نیک و بد آغاز کردند و بدین گونه با یکدیگر به مبارزه برخاستند. پس از 3000 سال زردشت آفریده شد و از این زمان به بعد توازن قوا به نفع خدای نیکی گرایید و به سیر صعودی خود ادامه داد.

در نتیجه آنچه که از مطالعه تطبیقی ادیان توحیدی پیرامون روزهای واپسین تاریخ بر می آید، اینست که همه ادیان بر این مساله اتفاق دارند که آخرین نبرد مقدس تاریخ، میان خیر و شر درخواهد گرفت ،که با پیروزی خداوند و سپاهیان خیر، بارقه ای تازه از امید در دل مردم  دنیا ایجاد شده و عصر طلایی بشر برای زندگی، آغاز می شود.

پی نوشتها:

1- از دریاچه اورمیه  در کتابهای مذهبی زردشتیان به تقدس یاد شده است

2- برگرفته از کتاب ادیان زنده جهان   رابرت ا. هیوم ص 306-310

3- سوره حج آیه17

4- تاریخ جامع ادیان،  جان بى‏ناس ص 453

5- مجموعه آثار شهید مطهرى ، ج 14، ص 188.

6- سروده های منتسب به زرتشت

7- ادیان زنده جهان  جهان   رابرت ا. هیوم ص 317-319

8- تاریخ ده هزار ساله ایران، ج 2، ص 106.4

9- Millennialism Zoroastrean