ماهواره نوید چگونه نویدبخش شد

بیش از 35 تن نیروی پیشران، موشک ماهواره‌بر و محموله ارزشمند آن را به آسمان می‌برد و همچنان که دور می‌شد آتش خروجی از دهانه موتور مرحله اولش اندک اندک به کهربایی زیبا در دل آسمان کویر تبدیل ‌شد. چند ثانیه‌ای که از پرواز عمودی این موشک گذشته بود، کامپیوترهای مرکزی موشک با اصلاح مسیر این غول 23 متری، جهت حرکت موشک را کج کردند تا محموله ارزشمند آن سرعت افقی لازم برای تزریق در مدار را به دست آورد. کمی ‌بیش از 2 دقیقه بعد، موتور قدرتمند مرحله اول موشک سفیر تمام سوخت و اکسید خود را بلعیده بود و حالا نوبت موتورهای مرحله دوم بود تا باقیمانده ماموریت را به سرانجام برسانند. ناگهان صدای انفجار ضعیفی در بدنه فلزی سفیر نوید پیچید و سپس دو مرحله موشک از هم جدا شدند. مراحل مختلف موشک‌ها معمولا توسط یک حلقه فلزی به هم وصل می‌شوند که توسط چندتایی پیچ انفجاری به هم وصل می‌شوند. این پیچ‌ها دارای کمی ماده منفجره در هسته خود هستند. هنگامی که فرمان جدایش صادر می‌شودظ¬ این پیچ‌ها منفجر می‌شوند و حلقه نگه دارنده دو مرحله آزاد می‌گردد.

روی بدنه مرحله اول موتورهای کوچکی در جهت خلاف حرکت روشن شدند تا با کم کردن سرعت مرحله اول موشک که حالا ماموریتش تمام شده بود، از تصادم این بخش با باقیمانده موشک جلوگیری کنند. لحظاتی به کوتاهی یک چشم بر هم زدن از این جدایش و ترمز مرحله اول نگذشته بود که دوباره غرش ممتد موتورهای مرحله دوم، نوید ماموریتی موفق را در قلب‌ها زنده کرد. در نهایت و هنگامی که کامپیوتر مرکزی موشک احساس کرد به سرعت لازم دست یافته است، فرمان داد تا موتورها خاموش و ماهواره از بدنه جدا شود. ماهواره نوید حالا برای همیشه از موشک حامل خود جدا شده و زندگی مستقل اما کوتاه خود را در مدار زمین آغاز کرده بود.

موشک سفیر تاریخی به قدمت جنگ‌های 8 ساله ایران و عراق دارد. در آن روزگار سخت وقتی کشورمان با ترفندهایی توانست چند تایی موشک اسکاد را به چنگ آورد، به‌رغم نیاز شدید، تصمیم گرفته شد یکی از آنها در باغ‌های شیان از هم باز شده و با مهندسی معکوس، نمونه‌ای از روی آن ساخته شود. اینچنین بود که خانواده موشک‌های شهاب پا به عرصه وجود گذاشتند. مهندسان ایرانی که حالا آزمایشگاه شهاب را در اختیار داشتند، با تلاشی شبانه‌روزی تلاش کردند قابلیت‌های این موشک بومی ‌را توسعه دهند؛ تلاش‌هایی که در نهایت منجر به ساخت موشک سفیر شد. امروزه به نظر می‌رسد که مرحله اول موشک سفیر یک موشک شهاب‌‌ـ‌3 توسعه داده شده است. مرحله دوم اما گویا طرحی جدید است با دو موتور کوچک که سوخت مایع می‌سوزانند. ماهواره رصد با چنین موشکی به فضا فرستاده شد، اما نوید با موشکی قوی‌تر به فضا سفر کرد. موشک ماهواره‌بر سفیر نوید بنا به گفته رئیس سازمان فضایی ایران 20 درصد قوی‌تر از نمونه قبلی است. از همینجاست که حدس و گمان‌ها آغاز می‌شود.

برخی از کارشناسان معتقدند مهندسان مرکز تحقیقات صنایع هوافضا که یکی از صنایع وابسته به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح است و مسوولیت ساخت موشک‌های فضایی سفیر را به عهده دارد، توانسته‌اند با سبک‌سازی بدنه مراحل اول و دوم که اصطلاحا به آن کاهش جرم خشک موشک می‌گویند، بر جرم محموله بیفزایند. به همین خاطر است که می‌بینیم جرم ماهواره نوید تقریبا دو برابر جرم ماهواره امید است.

اما برخی دیگر بر این عقیده‌اند که طراحان با افزایش کارایی موتورهای مرحله اول، نیروی پیشران این موشک چند هزار کیلوگرمی ‌را افزایش داده‌اند. برخی هم با اندازه‌گیری مقیاسی تصاویر دریافتی اعتقاد دارند که مهندسان ایرانی با افزایش طول مرحله دوم و بزرگ‌تر ساختن باک‌های سوخت این مرحله توانسته‌اند موتورهای مرحله دوم را برای مدت بیشتری روشن نگه دارند.

اما از دیگر سو شاید چهار عدد موتور سوخت جامد کوچک، شتاب اضافی به مرحله دوم این موشک وارد می‌کند یا شاید به جای موتورهای ترمزی‌ روی بدنه مرحله اول، موتورهای شتابی روی بدنه مرحله دوم نصب شده است. اما آنچه مسلم است سفیر نوید قوی‌تر از اسلاف خود بوده و توانسته است ماهواره‌ای سنگین‌تر را در مداری بیضی شکل با کمترین ارتفاع نامی 250 کیلومتر و بیشترین ارتفاع نامی 375 کیلومتری زمین پارک کند.

دکتر حمید فاضلی رئیس سازمان فضایی ایران در یکی از آخرین مصاحبه‌های خود با روزنامه جام جم پرده از راز این افزایش قدرت پرده برداشته است. او در این گفتگو گفت:

"حامل‌هایی نظیر سفیر یا ماهواره‌هایی که به فضا پرتاب می‌شوند توسط پیمانکاران مختلفی طراحی و ساخته می‌شوند. تیم سازنده حامل فضایی سفیر برای پرتاب دو ماهواره قبلی از نمونه موشک سفیر استفاده کرده بود که ما آن را با عنوان سفیر ـ 1ـ A می‌شناسیم. سفیر 1ـ A کلاسی از ماهواره بر بود که موتور مرحله اول آن حدود 32 تن نیروی پیشران تولید می‌کرد. تیم طراح و سازنده سفیر از آنجا که همه اجزای کار را خودشان کار کرده بودند تصمیم می‌گیرند پیش از آن‌که ما کار روی یک کلاس بالاتر از موشک‌های ماهواره‌بر مثل سیمرغ را آغاز کنیم، همین موشک سفیر موجود را تا حد ممکن بهینه‌سازی کنند تا توانایی وزنی و انرژتیک موشک افزایش پیدا کند.

ما یکی دو سالی است که کار بر روی موشک ماهواره‌بر سیمرغ را در دستور کار داریم و مراحل مختلف طراحی، تست زمینی و نمونه‌سازی آن با سرعت در حال انجام است. سیمرغ کلاس بعدی اسکادران حامل‌های فضایی ایران است که می‌تواند یک محموله حدود 100 کیلوگرمی را به مدارهایی به ارتفاع حدود 400 کیلومتر برساند.

دوستان ما در صنایع هوافضا مطالعات خودشان را برای ارتقای توانمندی سفیر آغاز کردند و با اعمال تغییراتی در سوخت که باعث افزایش انرژی آزاد شده آن می‌شد و اعمال تغییراتی در سخت افزار سیستم موتور به نتایج خوبی رسیدند و توانستند نیروی پیشران تولیدی توسط موتور مرحله اول را به 37 تن برسانند.

در اواخر خرداد امسال که ماهواره رصد به فضا رفت، خیلی‌ها انتظار نخستین تصویر ایرانی از فضا را می‌کشیدند. انتظاری که خیلی زود معلوم شد به دلیل یک اشکال فنی محقق نخواهد شد. وضعیت ماهواره رصد نسبت به زمین کج بود و مهندسان ایرانی هر چه تلاش کردند جز تصاویری از آسمان سیاه دریافت نکردند، اما حالا خیلی‌ها امید دارند ‌ماهواره نوید که عنوان پر ابهت دومین ماهواره سنجش از دور‌ ایران را یدک می‌کشد نخستین تصاویر فضایی ایران را مخابره کند.

تصاویر ماهواره نوید در صورت دریافت، نخستین تصاویر ماهواره‌ای ایران از مدار زمین خواهند بود. با توجه به دقت گفته شده این تصاویر می‌توان از آنها برای امور کشاورزی، جنگلداری و بیابان‌زدایی استفاده کرد. گفته شده که قدرت تفکیک تصاویر ماهواره نوید 400 متر است. مفهوم این موضوع این است که هر پیکسل (نقطه) از تصاویر دریافتی از ماهواره نوید محوطه‌ای به ابعاد 400 متر را نشان می‌دهد، بنابراین اگر برای مثال شما مایل باشید تصویر کوچکی از منزلتان را در تصاویر این ماهواره مشاهده کنید باید از همین حالا به فکر خریدن یک خانه با ابعادی بیش از 400 در 400 متر بگردید تا حداقل یک پیکسل از تصاویر ماهواره نوید را اشغال کنید.

سال 1387 سازمان فضایی ایران با توجه به برنامه‌های کلان فضایی کشور که مستلزم تربیت نیروی انسانی و متخصصان فضایی بود، تصمیم گرفت با حمایت مالی از دانشگاه‌های کشور زمینه تعریف چند پروژه طراحی ماهواره را ایجاد نماید. دانشجویانی از رشته‌های مختلف مانند فیزیک، الکترونیک و مخابرات، مکانیک و هوافضا در این پروژه‌ها درگیر و ضمن تحصیل با کار و شرایط حاکم بر آن نیز آشنا می‌شدند. در ضمن این پروژه‌ها باعث می‌شد تا دانشجویان با موضوعات فضایی ارتباط برقرار کرده و تخصص لازم را در دو جنبه تئوری و عملی به دست آورند.

یکی از این دانشگاه‌ها، دانشگاه علم و صنعت تهران بود که با تاسیس مرکز تحقیقات ماهواره‌ای کار را خیلی جدی شروع کرد و دو پروژه ماهواره‌ای نوید و ظفر را به مردم ایران معرفی کرد.

ماهواره نوید علم و صنعت روی یک مدار بیضی شکل به دور زمین می‌چرخد که 55 درجه شیب مداری دارد. این یعنی مسیر حرکت این ماهواره با زاویه 55 درجه خط استوا را قطع می‌کند. انتخاب این مسیر برای تمام ‌محموله‌های فضایی ایران برمی‌گردد به موقعیت جغرافیایی پایگاه پرتاب فضایی کشورمان که جایی در دشت سمنان و در لبه شمالی کویر مرکزی ایران قرار گرفته است. تمام بخش‌ حساس و خطرناک پرتاب یک محموله به مداری با شیب 55 درجه از داخل خاک ایران یا دریای عمان می‌گذرد. در ضمن این مسیر از کم‌جمعیت‌ترین نواحی مسکونی کشورمان رد می‌شود.

بنابراین در صورت وقوع یک اتفاق ناخوشایند که در پرتاب‌های فضایی امری کاملا محتمل است، کمترین خطر متوجه هموطنان و همسایگانمان خواهد شد. در ضمن مداری با شیب 55 درجه باعث می‌شود تا ماهواره بـتواند از 55 درجه شمالی تا 55 درجه جنوبی خط استوا را جارو کند. این موضوع برای کشور ما که در میانه این دو عرض جغرافیایی قرار گرفته، بسیار حائز اهمیت است.

جام جم