راهکارهای عملیاتی تحقق عدالت

دکتر محمد جلیلی در سلسله نشست های برهان با موضوع عدالت در غرب به موضوع وظیفه دولت‌ها برای رسیدن به عدالت می پردازد.

یکی از جنبه های بسیار مهم عدالت در توزیع فراگیر خدمات و امکانات تبلور می یابد. به این معنا که همه آحاد جامعه بتوانند با سهولت و بصورت عادلانه از امکانات و خدمات و ثروت جامعه متناسب با ظرفیت خود بهره مند شوند. گاهی اوقات ممکن است در تئوری و نقشه یا اصطلاحا در برنامه ریزی ها برای تخصیص منابع و امکانات به این موضوع توجه شده باشد اما در عمل امکان تحقق آن وجود نداشته باشد.

به عنوان مثال اینکه همه دانش آموزان مقطع دبیرستان در هر جای کشور می توانند بصورت برابر در کنکور شرکت نموده و بهترین رشته بهترین دانشگاه کشور را انتخاب نمایند یک طرف موضوع عدالت است و اینکه در عمل آیا کسی که در یک روستا با حداقل امکانات در حال تحصیل است، امکان موفقیت در کنکور را بیابد موضوع دیگری است. وظیفه دولتها در اجرای عدالت در این بعد دوم نیز بسیار مهم است. اگر نتوانیم زمینه تحقق برنامه های عدالت محور را فراهم نماییم و صرفا طراحی های اصلی مبتنی بر عدالت محوری باشد، در عمل با همین شرایط مواجه می شویم که علی رغم گذشت بیش از سه دهه از انقلاب اسلامی و محوریت عدالت در اساس و بنیان تئوریک نظام جمهوری اسلامی و قانون اساسی و سایر قوانین و برنامه ریزی ها، کماکان در توزیع عادلانه بسیاری از خدمات اجتماعی و توزیع ثروت و منابع با مشکلات زیادی مواجه هستیم. نقش دولت در این جنبه از اجرای عدالت بسیار مهم است. نمونه هایی از تعارض برنامه ریزی با اجرا در رویکرد عدالت محوری در جدول زیر ارایه می گردد:

موارد فوق صرفا مثالهایی است که نقش دولت و سیاستها و برنامه های اجرایی را در تحقق عینی برنامه های عدالت محور نشان می دهد. واقعیت این است که مشکل اصلی عدم تحقق عدالت نیز در همین بخش نهفته است.

کمتر دولت یا دولت مردی را می توان یافت که به عدالت محوری اعتقاد نداشته باشد بویژه در نظام اسلامی که عدالت جزو آرمانها و اصول بنیادین آن محسوب می شود و اصولا فردی که به این اصل اعتقاد و التزام نداشته باشد امکان رسیدن به مراتب مدیریتی بالا را پیدا نمی کند لذا مشکل در عدم اعتقاد یا عدم برنامه ریزی برای عدالت نیست بلکه مشکل اصلی در راهکارهای عملیاتی تحقق عدالت می باشد که در این زمینه صرفا اعتقاد داشتن کار ساز نیست بلکه نیازمند تخصص در اجرای عدالت هستیم.

تدوین راهکارهایی که به عدالت محوری منجر شود با توجه به دقت و ظرافتی که در ماهیت مفهوم عدالت نهفته است بیش از هر فعالیت دیگری نیازمند دانش، تخصص، بهره گیری از فن آوری و تکنولوژهای مختلف می باشد. لذا به اعتقاد اینجانب مدیران اجرایی نظام علاوه بر شرط صلاحیت اعتقادی و دینی، هر از صلاحیتهای تخصصی بیشتری برخوردار باشند در تحقق اهداف عدالت محوری بیشتر می توانند موفقیت کسب نمایند. به عبارت دیگر تحقق عدالت در برنامه های اجرایی نیازمند دو بال است:

الف- اعتقاد و تعهد مدیران اجرایی نظام به اصل بنیادین و ارزش مطلق عدالت به عنوان زیربنا و شالوده اساسی تفکر ولایی

ب- تخصص و تجربه مدیران اجرایی نظام در راستای طراحی و تنظیم برنامه های عملیاتی به گونه ای که در عمل منجر به تحقق عدالت شود.

اگر بخواهیم عدم تحقق کامل اهداف عدالت محوری نظام را آسیب شناسی نماییم عامل دوم (ضعف تخصصی و تجربی) در این آسیب شناسی وزن بالای را به خود اختصاص می دهد. بویژه اینکه معمولا برنامه های عملیاتی را کسانی طراحی می نمایند که در خصوص عامل اول (اعتقاد و تعهد) مسولیت پذیری کمتری ممکن است از خود نشان دهند. به عبارت دیگر این دو بال باید در همه مدیران اجرایی نظام (مدیران ارشد، میانی و رده های پاینتر) بطور هم زمان و در بالاترین درجات وجود داشته باشد. نکته ظریفی در این جا وجود دارد.

این یک اشتباه استراتژیک خواهد بود اگر فکر کنیم مدیران رده های میانی و پایینتر با توجه به ماهیت تخصصی عملکردشان، لزومی ندارد حتما به میزان مدیران ارشد از تعهد و اعتقاد برخوردار باشند. فرد متخصصی که به مفهوم عدالت اعتقاد نداشته باشد و یا اینکه درک درستی از آن نداشته باشد به همان اندازه مدیران ارشد نظام ممکن است عملکردش مخل برنامه های عدالت محور باشد. چرا که به هر حال این متخصصین هستند که برای مدیران ارشد تصمیم سازی انجام می دهند. به عنوان یک راهکار عملیاتی پیشنهاد می نماییم دوره های آموزشی برای همه سطوح مدیریت کشور بصورت کارگاهی برای شناخت درست مفهوم عدالت و نحوه عملیاتی نمودن آن در برنامه های اجرایی در نظر گرفته شود.

منبع : مشرق نیوز