رانت اقتصادی نتیجه ایجاد انحصار

بحث "رانت اقتصادی" با بسیاری از مسائل اقتصادی، از جمله کارآفرینی در اقتصاد، ارتباطی تنگاتنگ دارد. برخی از اقتصاددانان کلید اصلی پاسخ به سئوالاتی از قبیل اینکه، چرا بعضی ملت ها در بعضی از مقاطع تاریخی از جهش هایی در رشد اقتصادی خود بهره مند شده اند در حالیکه در زمانی دیگر دچار توقف و تنزل شده اند؟ و چرا برخی ملت ها در رکود و ایستایی به سر می برند؟

را وجود یا عدم وجود مدیران کارآفرین (Enterprneurs) در یک جامعه می دانند. این نظریه چنین توضیح می دهد که در هر جامعه ای که فعالیت کارآفرینی رونق یابد، رشد اقتصادی حاصل می شود و اگر کارآفرینی دچار رکود شود، رشد اقتصادی نیز دچار رکود می گردد.

این بحث با مقوله توسعه تکنولوژی نیز مرتبط است، به این ترتیب که رشد اقتصادی هدف نهایی مستقیم و یا غیرمستقیم بسیاری از تحولات تکنولوژی بوده و فعالیت کارآفرینی سرمنشأ بسیاری از اقدامات نوآوری، سازمان دهی تولید و سرمایه گذاری است که به توسعه و کاربرد تکنولوژی های جدید و بهبود تکنولوژی های موجود ختم می شود.

اما چه عواملی موجب برانگیختن کارآفرینی شده و چه عواملی مایه تنزل آن می شود؟ بعضی از اقتصاددانان در پاسخ اشاره به ساختار انگیزه های موجود و در حال عمل در یک نظام اقتصادی اجتماعی دارند که خود به این مطلب برمی گردد که چه کسانی در نظام اقتصادی یک کشور به کار تولید ثروت (کالاها و خدمات) مشغول هستند و چه کسانی از ثمره این تولید بهره مند می شوند؟ اگر این دو گروه بر هم منطبق باشند، می توان گفت که ساختار انگیزش های در حال عملکرد مناسب برای فعالیت تولیدی، کارآفرینی توسعه فرآیندهای جدید و فعالیت مداوم در جهت حل مسائل، فراگیری و انباشت دانش است. اما اگر این گروه از هم متمایز باشند، می توان گفت که ساختار انگیزه های موجود در جامعه با مشارکت فعال در امر تولید و پیش نیازهای آن مناسب نیست. این مسئله در بررسی های اقتصادی تحت عنوان "جستجوی رانت" مطرح می شود.

* تعریف و اهمیت پدیده رانت:

تعاریف متعددی از رانت اقتصادی ارائه می شود که همگی گویای مفهومی واحد هستند. در ذیل مواردی از تعاریف ارائه شده، بیان شده است:

الف: رانت به معنای درآمد مازاد بر هزینه فرصت از دست رفته و یا اضافه درآمد یک عامل تولید نسبت به درآمد همان عامل تولید در شرایط رقابت کامل است.

ب: پرداخت به یک عامل تولید که عرضه آن نسبت به اندازه پرداخت لازم برای استفاده از آن بدون کشش باشد را، رانت اقتصادی گویند.

ج: رانت، دریافتی حاصل از فعالیت های غیر مولد است.

د: منظور از رانت اقتصادی، انتقال درآمد به افراد یا گروه هایی که از جامعه به خاطر توان بالقوه آنها در ایجاد محدودیت در فعالیت اقتصادی دیگران است. در واقع درآمد بادآورده ای است که، از توان بالقوه عده ای از افراد جامعه در انتقال درآمد دیگران حاصل می شود.

ه: در مفهوم عامیانه، رانت اقتصادی همان سود بادآورده است که کسب درآمد نه از طریق مشارکت عامل تولید در فعالیت تولیدی، بلکه به واسطه داشتن قدرت سلب اختیار از دیگران امکان پذیر شده است. وجود رانت در هر نظام اقتصادی اولا به معنای تخصیص غیربهینه منابع و ثانیا ناعادلانه بودن نظام اقتصادی است و لذا مانع رشد و توسعه اقتصادی است.

* علل رانت:

در سیر اندیشه های اقتصادی، بحث عامل رانت به دو دوره مستقل تفکیک می شود:

الف از ریکاردو تا آلفرد مارشال: در این دوره علت عمده رانت، کمیابی ذاتی عوامل تولید و کشش ناپذیری عوامل است. در واقع محدودیت عرضه عامل تولید برای دارنده آن عامل یا دارنده اختیار قدرت ایجاد محدودیت، امکانی بالقوه جهت کسب درآمد ایجاد می کند (ایجاد رانت). در واقع هر عاملی که رقابت را به انحصار تبدیل کند باعث پیدایش رانت می شود. در حالت رقابت کامل هیچ گونه رانتی وجود ندارد و با فاصله گرفتن از رقابت کامل رانت افزایش می یابد.

ب: از دهه 1960 آغاز می شود و کسانی مانند بوکانان و کروگر پیشتاز این دوره هستند. در این دوره علت رانت، مداخله دولت قلمداد می شود. به طور کلی مداخله دولت موانع مصنوعی بر سر راه ورود به بازار جهانی ایجاد می کند و با آسیب رساندن به سازوکار بازار، باعث پیدایش رانت برای برخی از افراد می شود.

منبع:آفتاب