نقش فرهنگ عمومی در جهاد اقتصادی

ابزارهای وصول به کمال اقتصادی عمدتاً در واگذاری دارائی‌های سرمایه‌ای، استقراض، چاپ اسکناس و مالیات خلاصه می‌شود.

در مورد "استقراض " اشاره به این نکته حایز اهمیت است که قرض گرفتن دولت در درازمدت، یعنی انتقال قدرت خرید بخش خصوصی به دولت، در واقع دولت وام دار بخش خصوصی می‌شود. پیرامون "پول آفرینی " نیز این مهم وجود دارد که، چاپ اسکناس بدون پشتیبانی کافی، یعنی افزایش هزینه کل، تورم، افزایش واردات و به حداقل رساندن صادرات و سرانجام ایجاد بحران‌های اقتصادی و تزلزل ثبات سیاسی کشور را در پی دارد. در این بخش مشکلات اقتصادی را مورد بررسی قرار داده تا مشخص شود به چه سؤالات یا چه ابهام‌هایی باید پاسخ داده شود.

عدم پرداخت مالیات از طرف ثروتمندان، فقدان مدیریت مستقل و کارآمد برای تأمین هزینه‌های جاری کشور، دولت را مجبور می‌کند برای تأمین هزینه‌های جاری متوسل به استفاده از (پول آفرینی بدون پشتیبانی، استقراض در درازمدت و واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای بدون تملک دارائی‌های سرمایه‌ای) شود،

در این صورت اقتصاد کشور با مشکل مواجه می‌گردد، بعلاوه اجرای سیستم اقتصادی، نیز علی رغم قدمت هزاران ساله، هنوز به یک سیستم مدرن منتج نشده است حتی به صورت معضل دیرینه نیز خودنمایی می‌کند. شاید علت اصلی بی تأثیر بودن رسانه‌ها و مردم در جهاد اقتصادی باشد، زیرا تاکنون این مهم در ادبیات اقتصادی هزار ساله کشورهای دنیا وجود نداشته و ندارد. یا اینکه عدم موفقیت، نامأنوس بودن برنامه ریزی اقتصادی با فرهنگ عمومی جامعه است، یا اینکه اهداف و سیاست‌های کلان با فرهنگ عمومی، مذهبی و دینی هم‌خوانی ندارد. ممکن است نبودن آگاهی در کاربرد تکنیک‌ها موجب شکست و تأخیر در موفقیت می‌شود. یا اینکه وظایف و اختیارات مراجع تصمیم ساز با برنامه ریزی، فرهنگ سازی نشده است و همین موضوع آمادگی سازمان اقتصاد کشور را برای اجرای برنامه‌ها، بخشنامه‌ها و ضوابط متزلزل نموده، یا عدم آگاهی، موجب دور بودن بعضی مدیران اجرایی از نظام هدفمند اقتصادی کشور شده است. هدایت افکار عمومی هم مفهومی جامع و کلی است که به آن توجه نشده است احتمالاً با عنایت به مجموعه‌ای از آنچه بیان شد، مقام معظم رهبری اراده فرمودند تا زمینه شرکت گسترده آحاد مردم را برای ورود به انجام تکلیف که همانا جهاد اقتصادی است. مهیا کنند تا از این طریق بهترین راه برون رفت از بحران آینده را رصد کرده و آن را که به جهاد اقتصادی معروف و مشهور گردیده به همگان بنمایانند که در این راه علاوه بر وجود اقتصاد بالنده و پویا، سعادت دنیا و آخرت نیز نهفته است و مهم‌ترین اندیشه‌ای است که به بایدها و نبایدها و نیز به ابهامات و سؤالات پیش آمده می‌تواند به خوبی پاسخگو باشد.

در پیشینه آن با تکیه بر منابع معتبر ضروری است عنوان شود، موضوع جهاد و همچنین موضوع اقتصاد در ادبیات کشورداری اسلامی یافت می‌شود: حاکمیت اسلامی مسئولیت هدایت، راهنمایی جامعه، پیشگیری و مبارزه با انحراف و مفاسد را بر عهده دارد، به گونه‌ای که از طریق آموزه‌های اسلامی (تعلیم و تربیت) مصالح اجتماعی را به نوعی با منافع فردی مرتبط می‌سازد .در این صورت ، فرد احساس می‌کند که حفظ منافعش در گرو حفظ منافع اجتماعی است و بدین طریق حافظ منافع اجتماعی نیز می‌باشد. این موضوع قسمتی از واقعیت اولین حکومت نبوی در مدینه است به طوری که به نقاط مشترک و مفاهیم مشترکی چون ایثار، انفاق، صدقه، تعاون، اخوت اسلامی و تکافل عام اجتماعی رسیده بودند، بدین وسیله مشکلات اقتصادی و اجتماعی آن روز را مرتفع می‌کردند. آن‌ها معتقد بودند انتهای راهی که در آن قرار گرفته‌اند به سعادت دنیا و آخرت فرد و اجتماع ختم می‌شود. اما آنچه که تداوم این حرکت در پرتو عدالت اجتماعی را تضمین می‌کرد درآمد حکومت اسلامی و هزینه‌های برنامه‌ای آن در سال هشتم هجری بود که به صورت قانون اقتصاد شکل گرفت تا از این طریق هزینه‌های فقرزدایی، امنیت داخلی و خارجی، تولیدات مواد غذایی، نیازهای بهداشت و درمان، تعلیم و تربیت، محیط زیست، آبادانی و عمرانی، رونق اقتصادی، تأمین و موانع کسب و کار و نابسامانی‌های آن روز مرتفع گردد. در این میان ضرورت وجود جهاد اقتصادی است که مسئولیت بار سنگین پاسخگویی را بر دوش دارد: در کلیه موارد، تأمین هزینه‌های عمومی دولت با مشارکت مردم ارتباط مستقیم و دوسویه دارد، دولت می‌تواند در تأمین نیازهای عمومی زمینه‌های مشارکت داوطلبانه مردم را فراهم کند. مثل جاده سازی، پل سازی، مدرسه سازی و امور عام‌المنفعه دیگر،

بنابراین بخشی از خدمات دولت هم به عموم مردم عرضه می‌شود که مردم به صورت غیر معین و غیرقابل محاسبه از آن بهره‌امند می‌شوند مثل امنیت داخلی و امنیت جاده‌ها و راه‌ها، حفظ مرز و ثغور کشور، ایجاد عمرانی و آبادانی، احداث راه‌ها، خیابان‌ها، پارک‌ها، راه اندازی و اداره رسانه‌های گروهی (رادیو، تلویزیون و...) ایجاد و حفظ زیبایی، نظافت و بهداشت محیط زیست و... که هزینه‌های تمامی آن‌ها نیاز به منابع تأمین هزینه دارد. این ضرورت در مورد حکومت اسلامی ضروری‌تر به نظر می‌رسد. زیرا حکومت اسلامی، خود را مقید به خدمات عادلانه می‌داند و برای انجام این مسئولیت‌های خطیر نیاز به اقتصاد پویا دارد. به همین دلیل در اسلام اقتصاد مشخص و معین گردیده است تا هزینه‌های دولت را تأمین کند علاوه بر آنچه ذکر شد، ضرورت وجود جهاد با تقدم و تأخر نسبت به اقتصاد پیرامون دین را از کلام رسول خدا(ص) در می‌یابیم (فروع دین) که به ترتیب اقتصاد "خمس و زکات " و عمل عبادی جهاد در آن دیده شده است. لذا انگیزه اسلامی یکی از قوای محرک آن است و انگیزه هم به وسیله دو عنصر تفکیک ناپذیر اطلاعات و فرهنگ و تخصصی ایجاد می‌گردد. بافت فرهنگی و ساختار اجتماعی به علل عدم آگاهی از راهکارهای تقویت حکومت در بعضی موارد مجبور به اقدامی شده‌اند که در مورد آن اطلاعی نداشته‌اند و به همین دلیل وضعیت بازار (پول، سرمایه، تولید) را تحت تأثیر خود قرار داده‌اند. احتمالاً عدم موفقیت در این خصوص عدم بهره برداری از اطلاع رسانی موثر و یا عدم آشنایی در کاربرد تکنیک‌های آن "اطلاع رسانی موثر " است. لذا ایجاد و برقراری رسانه "اطلاع رسانی موثر " و مشارکت مردم در جهاد اقتصادی نقش بسزایی دارد. در نتیجه وجود آن‌ها ضروری است. بیان "مزایای جهاد اقتصادی " نیاز به تبیین این موضوع دارد که، حکومت اسلامی کلیه هزینه‌های اقتصادی را با شفافیت فعالیت‌های اقتصادی برای مسلمانان به ارمغان آورده است.  شفافیت اقتصادی، نوعی خود کنترلی و خود ارزیابی از میزان پیشرفت اقتصادی محسوب می‌گردد. زیرا اولاً موجبات برنامه ریزی کلان کشور را فراهم می‌سازد. ثانیاً درآمد دولت را افزایش می‌دهد، به گونه‌ای که خزانه کل کشور همیشه موجودی لازم را در اختیار دارد و بدین طریق رقابت سالم اقتصادی شکل می‌گیرد و مدیریت راهبردی کشور به وجود می‌آید. اقتصاد مدرن جای اقتصاد سنتی را می‌گیرد و مدیریت فعال اقتصادی، تولید و توزیع ملی شکل مدرن و پیشرفته را به خود می‌گیرد و از آن پس مشکلات موجود مرتفع می‌گردند. بنابراین سرمایه گذار از خدمات به تولید ترغیب و تشویق می‌شود و بدین طریق انگیزه تولید و سرمایه گذاری مولد افزایش می‌یابد. این نوع سیستم ایده و الگوی خود را از اقتصاد اسلامی می‌گیرد لذا ضمانت اجرایی که همانا پشتیبانی  مردم کشور می‌باشد را به همراه دارد.

بدین طریق خواسته‌های نیل به اهداف برنامه‌های توسعه به منظور کاهش اتکای بودجه جاری کشور به منابع نفتی تأمین می‌شود، مقبولیت و مشروعیت را در جامعه ترویج و بر کارایی و اثربخشی و در نهایت بر بهره وری اثر مستقیم دارد،اولویت‌ها را در جامعه مشخص می‌سازد، مفاسد را ریشه کن کرده و گلوگاه‌های فساد را نشان داده و فساد را از بین می‌برد و عدالت در توزیع ثروت کشور را پایدار می‌سازد و برای اقتصاد کشور الگوسازی می‌کند. در این قسمت به "ویژگی‌های جهاد اقتصادی " می‌پردازیم. عبادی بودن از ویژگی‌های آن است که میل و رغبت مسلمانان را برای انجام این فریضه الهی به طور داوطلبانه به همراه دارد. بسترسازی می‌کند، تا ورود آن را به بودجه‌های عمومی دولت آسان‌تر کند. ضمانت اجرایی هم در شمار ویژگی‌های آن محسوب می‌گردد. باید گفت: کلام خداوند بهترین ضمانت اجرایی آن است در جایی که می‌فرماید کسانی که از دادن زکات خودداری کنند جزء منافقان خواهند بود. اکنون بررسی این موضوع حایز اهمیت است که چگونه و به واسطه چه ابزاری مردم بر وظایف شرعی و ملی مرتبط با جهاد اقتصادی آشنا می‌شوند، آیا هر پیامی این ویژگی را دارد یا اینکه پیام‌های ویژه‌ای هستند که دارای این شاخصه‌اند:

ویژگی‌های اطلاع رسانی موثر بر نگرش مردم و تأثیر آن در جهاد اقتصادی، فرهنگ سازی و اطلاع رسانی به عنوان دو عنصر تفکیک ناپذیر در هر شرایطی مکمل یکدیگرند زیرا اطلاع رسانی اثربخش دارای قدرت فوق‌العاده ای است. در صورتی که بکار گرفته شود آنگاه، تغییر ذهن به وسیله میثاق اقتصادی مشروط بر تأمین منافع طرفین "دولت و مردم " و با رویکرد به دوطرفه بودن آن، حاصل می‌گردد. یعنی به دست آوردن یک امتیاز در قبال گذشت و ایثار بخشی از منافع، پایگاه ذهن یک سازش فراگیر ایجاد می‌کند که نتیجه آن تغییر رفتار می‌شود. بدیهی است مرور زمان و تکرار و استمرار تغییر ذهن و تغییر رفتار منجر به تغییر عقیده می‌گردد. در نتیجه تغییر ذهن و بعد تغییر رفتار و بعد تغییر عقیده فرایند نگرش مثبت را برای ورود به "جهاد اقتصادی " به وجود می‌آورد.

بخش اقتصاد تبیان

لینک های مرتبط:

به فرمایشات رهبری عمل شده است؟

جهاد اقتصادی و افق 14 سال پیش رو

بازار سکه و شعار جهاد اقتصادی

کسب روزی حلال نوعی جهاد

جهاد اقتصادی و پیشرفت بومی

جهاد اقتصادی با تکیه بر مبانی دین

ملزومات تحقق جهاد اقتصادی

آیا شرایط حاضر عادلانه است؟

عدالت چگونه محقق می‌شود؟