تبیان، دستیار زندگی
موزه ایران باستان در خیابان سی تیر تهران از شاخص ترین موزه های شرق شناسی است که از دو قسمت قبل اسلام و بعد اسلام تشکیل شده است. در ین مقاله به معرفی برخی آثار بخش قبل از اسلام می پردازیم .
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

موزه ایران باستان


موزه ایران باستان در خیابان سی تیر تهران از شاخص ترین موزه های شرق شناسی است که از دو قسمت قبل اسلام و بعد اسلام تشکیل شده است. در ین مقاله به معرفی برخی آثار بخش قبل از اسلام می پردازیم .


موزه ایران باستان

موزه ی ملی ایران كه عملیات ساخت آن در سال 1313 شمسی آغاز و در سال 1316 در دو قسمت مجزا به بهره برداری رسید، نه تنها بزرگترین موزه ی باستان شناسی و تاریخ ایران است، بلكه از نظر حجم، كیفیت و تنوع آثار یكی از چند موزه ی بزرگ جهان و به عنوان موزه ی مادر محسوب می شود. موزه ی ملی از دو بخش و ساختمان مجزا تشكیل شده است: موزه ی ایران باستان كه تاریخ تاسیس آن همان 1316 است و موزه ی دوره ی اسلامی كه در سال 1375 رسما افتتاح شد.

در سال 1308 خورشیدی، به دنبال تصویب قانون حفظ آثار ملی، انجمن آثار ملی تشكیل شد و به منظور حفظ آثار تاریخی ایران، تهیه ی نقشه ی بنای موزه ی ایران باستان، با الهام از بنای طاق كسری(تیسفون) توسط معمار فرانسوی، آندره گدار آغاز گردید كه در آن تاریخ مدیر باستان شناسی ایران هم بود. رنگ آجرهای ساختمان موزه قرمز انتخاب شد تا یادآور معماری عصر ساسانی باشد. بنای موزه حدود 11000  مترمربع و ساختمان اصلی آن سه طبقه است.

در حال حاضر موزه ی ملی ایران با دو موزه ی ایران باستان و دوره ی اسلامی زیر بنای بیش از بیست هزار متر مربع در زمینی به مساحت 18000متر مربع و با حدود 300000 هزار شئ تاریخی از زمان های مختلف تاریخی ایران، بهترین موزه در جهان درارتباط با فرهنگ، هنر و تاریخ ایران است. قدیمی ترین اثری كه نشانگر حضور انسان در فلات ایران است، مربوط به ششصد هزار سال پیش است كه در این موزه نگهداری می شود. اشیای مختلفی كه در طی سالیان گذشته به صورت علمی و غیر علمی كشف شده اند در قسمت زیرزمین موزه ی ایران باستان قراردارند كه پس از كارشناسی و تحقیقات علمی به تالارهای اصلی نمایش آثار منتقل می شوند.

موزه ایران باستان

بخش پیش ازتاریخ

گنجینه ی ملی ایران، آثار فرهنگی هنری خود را كه ازابزارهای سنگی دوران حجر شروع و به اشیا و وسایل مورد استفاده ی انسان های عصر آهن ختم می شود در بخش پیش از تاریخ موزه متمركز كرده است. اشیای موجود در این بخش كه از مواد مختلفی چون سفال فلز، سنگ عاج، قیر و ... ساخته شده اند از طریق كاوش های علمی باستان شناسی یا به طور اتفاقی از محوطه های پیش از تاریخ ایران كشف شده اند. قدیمی ترین آثار به نمایش درآمده در موزه، تیغه های سنگی كشف رود است كه در بررسی های باستان شناسانه ی سال 54و 1353 در ناحیه ی خراسان و در كنار رودخانه ی كشف رود به دست آمدند. در ارتباط با قدمت این اشیا نظریات مختلفی ارایه شده است. از جمله این كه بررسی های كلود تیبو نشان می دهد كه قدمت این اشیا بین هشتصد هزار تا یك میلیون سال است و برخی دیگر نیز قدمت آنها را بین ششصد تا هفتصد هزار سال می دانند. بر اساس نظریه ی تیبو این دوره كهن ترین دوران شناخته شده از پیدایش انسان در ایران است.

نمونه ی دیگر از این ابزارهای سنگی، دست افزاری است كه در بررسی منطقه ی حوضه ی مسیله در 5ظ  كیلومتری جنوب ورامین توسط آقای دكتر صادق ملك شهمیرزادی به دست آمده است. این گروه از آثار مربوط به 45 هزار تا 6ظ  هزارسال قبل است.

در سال 1308 خورشیدی، به دنبال تصویب قانون حفظ آثار ملی، انجمن آثار ملی تشكیل شد و به منظور حفظ آثار تاریخی ایران، تهیه ی نقشه ی بنای موزه ی ایران باستان، با الهام از بنای طاق كسری(تیسفون) توسط معمار فرانسوی، آندره گدار آغاز گردید كه در آن تاریخ مدیر باستان شناسی ایران هم بود

قدیمی ترین آثاری كه در آن تفكرات مذهبی و معنوی انسان پیش از تاریخ جلوه گر است، پیكرك های انسانی و حیوانی كشف شده از تپه ی سراب در شرق كرمانشاه در سال 1339 است. یكی از این مجسمه های گلی زنی است به نام ونوس كه 5/6 سانتی متر ارتفاع دارد. ظروف سفالی قرمز به دست آمده از چشمه علی و اسماعیل آباد نیز جزو اولین و قدیمی ترین آثاری است كه بازدیدكنندگان در موزه ی ایران باستان با آن مواجه می شوند و قدمت آن متعلق به هزاره ی پنجم پیش از میلاد است. در این ظرف تصویر چهار انسان دیده می شود كه رو به روی یكدیگر قرار گرفته اند و دست های خود را به طرف بالا برده و در حال نمایش رقص های آیینی و نیایشی هستند.

موزه ایران باستان

از آثار كشف شده در منطقه ی استان فارس می توان به بشقاب سفالی پایه داری مربوط به هزاره ی چهارم پیش از میلاد اشاره كرد كه نمایشگر رقص های آیینی است. دیگری كاسه ای است سفالی و مخروطی شكل مربوط به تل باكون در فارس كه در پشت ظرف، شاخ های بز كوهی كاملا بزرگ نمایی شده و به نشانه ی یك بز كوهی كه مورد احترام و علاقه ی مردمان پیش از تاریخ بوده، نقش بسته است.

از آثار مربوط به استان خوزستان كه از تنوع چشمگیری برخوردارند می توان به مجموعه ی گاو سفالی معبد چغازنبیل اشاره كرد. این گاو به دستور پادشاه ایلام از گل پخته ی لعاب دار ساخته شده و به عنوان نگهبان بر دروازه ی معبد چغازنبیل نصب شده است. ارتفاع این گاو 1ظ 6 و طول بدنه ی آن 1ظ 8 سانتی متر است.

از منطقه ی كاشان نیز ظروف سفالی تپه ی سیلك در موزه نگهداری می شود. این ظروف گویای تفكری عمیق از عشق به هنر و مذهب و معنویت است. مشربه های سفالی تپه ی سیلك در نوع خود كم نظیرند و نقوش تلفیقی سماوی، هندسی، حیوانی و انسانی روی آنها نشانه ای از جهان بینی وسیع هنرمندان سفالگر و نگارگر سیلكی است. مشربه هایی كه مایع درون آن شفابخش بیماران و نیرو بخش جنگجویان است. نمونه ی آن مشربه ای است از سفال نخودی با نقوش قرمز اخرایی.

حفاری درمنطقه ی ده مارلیك در استان گیلان از پاییز 134ظ  شروع شد و مشخص شد كه این تپه محل یك قبرستان مهم قدیمی است و اشیای به دست آمده در آن معرف چگونگی هویت و حرفه ی صاحب آرامگاه است. مهم ترین شئ این منطقه جام طلای مارلیك با نقش گاوهای بال دار است. جام مارلیك 5/17 سانتی متر ارتفاع و 14 سانتی متر قطر دارد. نقوش برآمده و برجسته ی جام با تزیینات ظریف، قلم زنی شده است.

موزه ی ایران باستان اشیای قابل توجهی از سایر محوطه های پیش ازتاریخ ایران همچون شهر سوخته، تپه یحیی، تل ابلیس و تپه سنگ چخماق را نیز در خود دارد.

موزه ایران باستان

دوره ی تاریخی

آثار این دوره نیز اكثرا حاصل حفاری های علمی بوده و در كنار اشیای مكشوفه از استان به نمایش گذارده شده اند. دوران تاریخی را اشیای هخامنشی، سلوكی، اشكانی و ساسانی تشكیل می دهند و یكی از منحصر به فردترین نمونه های موجود دوره ی اشكانی، بقایای نیم تنه ی مردی است كه در سال 1372 به طور اتفاقی به همراه چند قطعه استخوان، یك لنگه چكمه به همراه ساق پای درون آن، یك سنگ ساب، چند سفال، یك چاقوی آهنی، یك سنجاق نقره، یك شلوارك پشمی، چند قطعه پارچه و یك عدد گردو وجود داشت. این نیم تنه پس از كشف به مرد نمكی معروف گردید.

در طبقه ی دوم موزه ی ایران باستان، گنجینه ی نفایس دوران پیش از تاریخ قرار دارد كه در بر گیرنده ی آثار منحصر به فردی چون جام طلای مارلیك، جام طلای حسنلو، جام خشایار شاه، ریتون طلای همدان، الواح زرین و سیمین از كاخ آپادانای تخت جمشید، زیور آلات مكشوفه از زیویه ی كردستان و ... است. در حال حاضر سایر قسمت های طبقه ی دوم پس از انتقال گنجینه ی دوران اسلامی به موزه ی جدید، در حال مرمت كامل بوده و پس از بازسازی داخل بنای ایران باستان به اشیای پیش از تاریخ اختصاص داده خواهد شد.

بخش هنری تبیان


منبع

هومن صدر/ فصلنامه طاووس