کیفیت سجده شکر

پس از انجام تعقیبات، سجده شکر به جا آور، که به اتّفاق تمام علماى شیعه، سجده شکر به هنگام یافتن نعمتى یا دفع بلایى سنّت است، و بهترین آن، سجده اى است که پس از نماز براى شکر توفیق اداى نماز به جا آورده مى شود!

در این جا بعضى از روایاتى که در اهمّیّت سجده شکر وارد شده است از نظر خوانندگان عزیز مى گذرد:

1ـ به سند معتبر از امام باقر(علیه السلام) روایت شده است که آن حضرت فرمود: «پدرم، على بن الحسین(علیه السلام) هیچ گاه نعمتى را از خدا یاد نکرد، مگر آن که به شکرانه آن سجده کرد، و هیچ آیه اى را نخواند .

پس از انجام تعقیبات، سجده شکر به جا آور، که به اتّفاق تمام علمای شیعه، سجده شکر به هنگام یافتن نعمتی یا دفع بلایی سنّت است، و بهترین آن، سجده ای است که پس از نماز برای شکر توفیق ادای نماز به جا آورده می‌شود!

در این جا بعضی از روایاتی که در اهمّیّت سجده شکر وارد شده است از نظر خوانندگان عزیز می‌گذرد:

1ـ به سند معتبر از امام باقر(علیه‌السلام) روایت شده است که آن حضرت فرمود: «پدرم، علی بن الحسین(علیه‌السلام) هیچ گاه نعمتی را از خدا یاد نکرد، مگر آن که به شکرانه آن سجده کرد، و هیچ آیه ای را نخواند که در آن سجده باشد، مگر آن که سجده کرد; و خداوند هیچ بلایی را که از آن می‌ترسید، از او دفع نکرد، مگر آن که به خاطر آن سجده کرد; و از هر نماز واجب که فارغ می‌شد، پس از آن سجده می‌کرد، هر وقت توفیق می‌یافت که میان دو نفر اصلاح کند، برای شکر آن، سجده می‌کرد»، و در تمامی مواضع سجده آن حضرت، اثر سجود بود و به این سبب آن حضرت را «سجّاد» می‌نامیدند.(علل الشرایع، ج 1، ص 232، حدیث 1 و بحارالانوار، ج 83، ص 201، حدیث 11.)

2ـ به سند صحیح از امام صادق(علیه‌السلام) نقل شده است که فرمود: «هر مؤمنی که برای شکر نعمتی در غیر نماز برای خدا سجده شکر به جای آورد، خداوند، برای او ده حسنه بنویسد و ده گناه را از او محو و پاک گرداند و در بهشت ده درجه وی را بالا می‌برد».(ثواب الاعمال، ص 35 و بحارالانوار، ج 83، ص 201، حدیث 12)

3ـ به سند موثّق از امام رضا(علیه‌السلام) روایت شده است که: «سجده بعد از نماز واجب، در واقع شکرِ خداوند است، از این که این توفیق را به بنده داد، تا فریضه‌اش را به جای آورد، و کمترین چیزی که در این سجده گفته می‌شود، سه مرتبه «شُکْراً لِلّهِ» است...».( عیون اخبار الرضا، ج 1، ص 281، حدیث 27 و بحارالانوار، ج 83، ص 198، حدیث 5)

کیفیّت سجده شکر

در انجام این سجده شرط خاصّى وجود ندارد و به هر صورت که آورده شود، صحیح است. ولى بهتر است مانند سجده نماز، بر هفت عضو سجده کند و پیشانى را بر چیزى گذارد که در نماز بر آن مى گذارد.

و افضل آن است که بر خلاف سجده نماز، آرنج را نیز بر زمین بگذارد،(کافی، ج 3، ص 324، حدیث 14) و سنّت است که نخست پیشانی را بر زمین گذارد، سپس طرف راست صورت را و آنگاه طرف چپ صورت را و در نهایت نیز پیشانی را بر زمین بگذارد،(همان مدرک، ص 325، حدیث 17) و به خاطر این که دو بار پیشانی را بر زمین می‌گذارد، به آن دو سجده شکر می‌گویند. سجده شکر می‌تواند بدون هر ذکر و دعایی نیز باشد ولی سنّت است که ذکری بگوید و بهتر است از ذکرهایی باشد که خواهد آمد.

مطابق روایات، بعضی از معصومین(علیهم السلام)، این سجده را بسیار طولانی می‌کردند. امام کاظم(علیه‌السلام) (در زندان هارون) بعد از طلوع صبح، سجده می‌کرد، تا وقت زوال.( عیون اخبار الرضا، ج 1، ص 95، حدیث 14)

همچنین از «فضل بن شاذان» نقل شده است که گفت: حسن بن علی بن فضال برای عبادت به صحرا می‌رفت، و سجده را چنان طول می‌داد که پرندگان بر پشت او می‌نشستند به گمان این که جامه ای است افتاده، و همچنین برخی از حیوانات بیابانی برگرد او چرا می‌کردند و از او وحشت نمی‌کردند.( رجال کشی، ص 515 و بحارالانوار، ج 83، ص 207، حدیث 21)

برخی از ذکرهای سجده شکر

1ـ از امام رضا(علیه‌السلام) نقل شده است که: می‌توانی صد بار در سجده شکر بگویی: «شکراً» و می‌توانی صد بار بگویی «عفواً».(فقیه، ج 1، ص 332، حدیث 970 (همین حدیث در کافی، ج 3، ص 326، حدیث 18، از امام کاظم(علیه‌السلام) نیز نقل شده است)

همچنین از امام صادق(علیه‌السلام) نقل شده است که کمترین چیزی که در سجده شکر کفایت می‌کند آن است که سه بار بگویی:«شُکراً للّه» .( همان مدرک، ص 333، حدیث 978)

2ـ در روایات معتبر بسیاری نقل شده است که امام کاظم(علیه‌السلام) در سجده شکر بسیار می‌گفتند:

اللهم انی اَسْأَلُکَ الرّاحَةَ عِنْدَ الْمَوْتِ، وَ الْعَفْوَ عِنْدَ الْحِساب.(کافی، ج 3، ص 323، حدیث 10 و بحارالانوار، ج 83، ص 217، حدیث 31) بارالها همانا از تو خواهم آسودگی را هنگام مرگ و گذشت هنگام حساب.

3ـ مرحوم «ابن‌بابویه» به سند معتبر، از امام صادق(علیه‌السلام) روایت کرده است که هرگاه بنده ای در سجده سه بار بگوید:

یا اَللّهُ، یا رَبّاهُ، یا سَیِّداهُ؛ خدایا، پروردگارا، سرورا

خداوند به وی پاسخ دهد: لبّیک ای بنده‌ام، حاجت خویش را بخواه.(امالی صدوق، ص 411، حدیث 6 و بحارالانوار، ج 83، ص 227، حدیث 47)

4ـ مرحوم «شیخ طوسی» در «مصباح المتهجّد» در بخش سجده شکر فرموده است:

مستحب است در سجده برای برادران مؤمن خویش دعا کند و بگوید:

اَللّهُمَّ رَبَّ الْفَجْرِ وَاللَّیالِی الْعَشْرِ، وَالشَّفْعِ وَالْوَتْرِ، وَاللَّیْلِ اِذا یَسْرِ، وَرَبَّ

خدایا ای پروردگار سپیده دم و شب‌های ده‌گانه و شفع و وتر (و پروردگار) شب هنگامی که بگذرد و پروردگار

کُلِّ شَیْء، وَاِلهَ کُلِّ شَیْء، وَ خالِقَ کُلِّ شَیْء، وَمَلیکَ کُلِّ شَیْء، صَلِّ

همه چیز معبود همه چیز و آفریننده همه چیز و مالک هر چیز درود فرست

عَلی مُحَمَّد وَآلِهِ، وَافْعَلْ بی وَبِفُلان وَفُلان ما اَنْتَ اَهْلُهُ، وَلا تَفْعَلْ بِنا ما

بر محمّد و آل او و انجام ده درباره من و فلانی و فلانی آنچه را تو شایسته آنی و انجام مده درباره ما آنچه

نَحْنُ اَهْلُهُ، فَاِنَّکَ اَهْلُ التَّقْوی وَ اَهْلُ الْمَغْفِرَةِ.( مصباح المتهجد، ص 241)

را ما سزاوار آنیم زیرا که تو اهل تقوا و اهل آمرزشی.

به جای «به فلان وَ فُلان» نام افراد مورد نظر را بگوید.

و چون سر از سجده برداشت دست خود را بر موضع سجود خود بکشد و آنگاه به طرف چپ صورت و سپس به پیشانی خویش بکشد و بعد از آن به جانب راست صورت خود دست بکشد و این کار را سه مرتبه انجام دهد، و در هر مرتبه بگوید:

اَللّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ لا اِلهَ اِلاَّ اَنْتَ، عالِمُ الْغَیْبِ وَالشَّهادَةِ، اَلرَّحْمنُ الرَّحیمُ،

خدایا از آن توست ستایش معبودی نیست جز تو دانای غیب و شهود بخشاینده مهربان

اَللّهُمَّ اَذْهِبْ عَنِّی الْهَمَّ وَ الْغَمَّ وَالْحَزَنَ وَالْفِتَنَ، ما ظَهَرَ مِنْها وَما بَطَنَ.( همان مدرک، ص 243)

خدایا دور کن از من اندوه و غم و دگرگونی‌ها و آشوب‌ها را آنچه آشکار است و آنچه پنهان.

فرآوری : زهرا اجلال

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منابع :

سایت حوزه

سایت اندیشه قم