اول سال چگونه مشخص می‌شود؟

چهار موقعیت خورشید در آسمان از گذشته تا کنون برای ایرانیان بسیار پرارزش بوده است. اعتدال بهاری (آغاز فصل بهار)، انقلاب تابستانی (آغاز فصل گرما و تابستان)، اعتدال پاییزی (آغاز فصل پاییز) و در آخر انقلاب زمستانی (آغاز فصل زمستان و به خواب رفتن طبیعت .) هر یک از این موقعیت ها نویدبخش فرارسیدن زمانی برای مردم بوده است که یکسال انتظار آن را می کشیدند.

حال این روزها در نیمکره شمالی خورشید نسبت به روزهای گذشته، هر روز مدت زمان بیشتری را در آسمان سپری می کند. در واقع این چراغ آسمانی هرروز قدری بر طول کمانی که در آسمان طی می کند می افزاید و مدت روزها را برای ساکنان نیمکره ی شمالی زمین بلندتر می کند. خورشید این برنامه را تا اول تیر اجرا خواهد کرد و پس از آن، این برنامه کم کم برعکس اجرا خواهد شد.

همه ما با کره زمین و نحوه تقسیمات فرضی آن آشنا هستیم و می دانیم خط استوای آن، خطی فرضی است که زمین را به دو نیمکره مساوی شمالی و جنوبی تقسیم می کند. برای مشخص کردن نظام قانونمند زمان نیز مجبوریم همین تقسیمات را بر روی آسمان (کره آسمان) هم پیاده کنیم تا با استفاده از آن حرکت اجرام سماوی را مشخص سازیم. ستاره شناسان به همین جهت خطی فرضی بر روی کره آسمان به نام استوای سماوی تعریف کردند که درست در امتداد صفحه استوای زمین رسم می شود و طبیعتا کره آسمان را به دو نیمکره مساوی شمالی و جنوبی تقسیم می کند.

برای توضیح چگونگی محاسبه تغییر فصول و سال علاوه بر استوای سماوی باید با اصطلاحی به نام دایره البروج نیز آشنا شویم. ما بر روی زمین تصور می كنیم كه خورشید در طول سال در حال حركت در آسمان است. این حركت در یك مسیر خاص در آسمان صورت می گیرد كه «دایرة البروج» نام دارد. این حرکت با حرکت روزانه ی خورشید که از شرق به غرب در 24 ساعت یک دور می زند، فرق دارد. این حرکت را تنها با توجه به ستارگان زمینه ی آسمان می توان فهمید که خورشید در طول یک سال یک دور در میان ستارگان زمینه ی آسمان از غرب به شرق دور می زند. پس دایره البروج خطیست که مسیر حرکت ظاهری سالانه خورشید به دور زمین و از میان ستاره های آسمان را نشان می دهد.

محوری که زمین به دور آن در حال چرخش است با صفحه ای که خورشید و زمین بر آن قرار دارند زاویه ای در حدود 23.5 درجه می سازد.  اگر محور چرخش زمین این انحراف چند درجه ای را نداشت دایرةالبروج بر روی استوا منطبق می گشت اما اکنون محور زمین کمی کج است! و این کجی باعث می شود که خورشید در یک حرکت نوسانی سینوسی گاهی بالا و گاهی پایین استوای آسمان حرکت کند و گاهی هم آن را قطع کند.

دایرة البروج در دو نقطه، استوای سماوی را قطع می كند كه «اعتدال بهاری» و «اعتدال پاییزی» نام دارند. وقتی كه خورشید به این دو نقطه می رسد، طول شب و روز با هم برابر شده و یكی از دو فصل بهار و یا پاییز آغاز می شوند. یكی از همین دو نقطه، یعنی اعتدال بهاری، نقش اساسی در تقویم شمسی ما دارد. تفاوت اعتدال بهاری و پاییزی در آن است که بعد از اعتدال بهاری روزها بلندتر و بعد از اعتدال پاییزی شب ها بلندتر می شوند.

حال، با توجه به آنچه گفتیم، می توان یك سال شمسی را مدت زمان حركت خورشید از یك نقطه خاص در آسمان و بازگشت به همان نقطه تعریف كرد.

روز اول فروردین همان اعتدال بهاری است که دقیقا آفتاب به خط استوا می‌تابد و مدت شبانه‌روز با هم برابرند و لحظه تحویل سال، لحظه ای است بین ظهر روز اول فروردین و ظهر روز آخر اسفند، كه مركز خورشید بر نقطه اعتدال بهاری منطبق شود. اگر منطبق شدن مرکز خورشید بر نقطه اعتدال بهاری بین ساعات 00 تا 12 باشد همان روز را به عنوان آغاز سال جدید (1 فروردین) در نظر می‌گیرند و اگر لحظه‌ی تحویل سال بین ساعت 12 تا 24 باشد فردای آن روز به عنوان اولین روز از سال جدید (1 فروردین) در نظر می‌گیرند.