مدیریت تحول در حوزه

وقتی سخن از تحول در حوزه به میان می آید شاید گروهی تصور کنند این مباحث برای از بین بردن شالوده و اهداف حوزه ها مطرح می شود. شکی نیست که این تصور باطل برگرفته و برانگیخته شده از تفکر غلط و همچنین عدم فهم صحیح این مساله است.

تحول در حوزه به معنای رویگرادانی از اهداف و شاخصه‌های طلبگی و حوزوی نیست. تحول یک نوع دگرگونی است که شیوه‌ها و راه و روش را متحول کرده و آن را با پیشرفت‌های به روز جامعه و همچنین متناسب با نیازهای مردم و ملت همگام می‌کند.

تحول در حوزه یک بحث سطحی نیست که با خطابه و یا سمینار اتفاق بیفتد. این مساله یک رویداد جدی، کارا و مورد نیاز است و در صورت بی توجهی به آن عواقب خطرناکی برای حوزه ها به دنبال خواهد داشت. شاید جدایی روحانیت از جامعه و مردم و همچنین عدم کارآیی صحیح و درست از مهمترین موارد این بی توجهی به شمار رود.

اگر چه در این باره سخن های زیادی گفته شده و ما نیز در بخش حوزه علمیه سایت مقالات متعدد و مرتبط بسیار زیادی با همین مساله گذاشته ایم و سعی کرده‌ایم سخن بزرگان حوزه و راهکارهای پژوهشگران را منعکس کنیم ولی همانطور که بارها و در مقالات مختلف و در بیانات گوناگون گذشت، سررشته مهم و حیاتی این مساله به دست مسوولین و تصمیم گیرندگان برنامه های حوزه های علمیه است.

ابعاد گسترده تحول در حوزه از مباحث علمی و اخلاقی شروع شده و تا مباحث آموزشی، اجتماعی و اقتصادی طلاب و حتی پرداخت شهریه به آنان را در بر می‌گیرد.

اگر چه به صورت پراکنده و در گوشه وکنار حوزه شاهد تلاش و کوشش برای رسیدن به یک تحول مطلوب هستیم ولی متاسفانه هنوز تا هدف نهایی فاصله های زیادی وجود دارد که امید است با پیگیری مسئولین محترم و دست اندرکاران، شاهد تحول صحیح و مطلوب در آینده ای نه چندان دور باشیم.

در این نوشتار به بررسی اجمالی كتاب «مدیریت تحول در حوزه های علمیه ؛ تفسیرها ، رویكردها و راهكارها» خواهیم پرداخت. این كتاب كه حاوی سلسله نشست های مدیریت تحول در حوزه های علمیه می باشد که البته جزو کتب معدود و انگشت شماری است که امروزه به این مهم پرداخته است.

این کتاب در چند محور قابل بحث و بررسی است:

محور اول ، تحول در ساختار حوزه

تصدی امور صنفی در شأن مدیریت كلان حوزه نیست و جایگاه مدیریت حوزه همان جایگاه وزارت علوم نسبت به دانشگاه هاست. ضمن اینكه در سطحی فراتر سیاست گذاری ، برنامه ریزی كلان ، آینده نگری ، رصد كردن امور ، نظارت ، حمایت و هدایت حوزه های علمیه نیز از شئون شورای عالی حوزه است.

محور دوم ، تحول در نظام گزینشی حوزه های علمیه

جذب منابع انسانی مستعد، هوشمند ، متعهد و استعداد های برتر و برجسته در توسعه و پیشرفت حوزه موثر بوده و متناسب ساختن پذیرش ها با خروجی ها و نیازمندی های حوزه ضروری است.

محور سوم : تحول در نظام آموزشی حوزه

نظام آموزشی در حوزه های علمیه ، سالیان درازی است كه كتاب محور شده است و بر اساس كتاب های تألیف شده در چند صد سال گذشته پیش می رود؛ در حالی كه نظام آموزشی باید موضوع محور و دانش محور باشد و از آخرین دستاوردهای علمی در نظام آموزشی بهره مند گردد.

محور چهارم: تحول در نظام اخلاقی و تربیتی حوزه

لازم است سازمان حوزه ، نظام تربیتی حاكم بر حوزه ها را بر اساس تحولات مدیریت كرده و برای آن چاره جویی كند.

محور پنجم: تحول در نظام پژوهشی حوزه

* جهت شكوفایی خلاقیت و نوآوری و تولید علم ، انس و تخصص طلاب و فضلای حوزه پس از طی مراحل تحصیلی با پژوهش ، از اموری است كه توجه به آن در سیاست های نظام پژوهشی اهمیت ویژه ای دارد.

* توجه به خروجی های حوزه از امور ضروری است؛ لذا ما باید به رشته های موجود اكتفا نكرده و در زمینه های مورد نیاز ، متخصص تربیت كنیم و متناسب با نیاز زمان ، رشته ها و گرایش ها را گسترش دهیم ؛ چرا كه كار تبلیغی مؤثر در سطح بین المللی ، مستلزم پیشقدمی و برنامه ریزی حوزه است. در واقع تحول باید به مطالبه جدی حوزوی ها تبدیل شود و برای تحقق آن مسوولان باید مساله را پیگیری كند.

در ادامه ، این فراز كتاب مباحث آیت الله مقتدایی ، رئیس محترم مركز مدیریت حوزه های علمیه ، ارائه شده است .

 در این قسمت نیز مطالب زیر را مطالعه می كنیم:

* تحول در حوزه علمیه با توجه به فرصت ها و چالش های فراوری آن اجتناب ناپذیر است و بر این اساس مقام معظم رهبری، به جد بر آن تاكید دارند؛لذا در اصل ضرورت تحول ، شبهه ای نیست و مراجع بزرگوار هم به همین دلیل با آن موافقند.

* باید فقاهت را اصل قرار داده و اقداماتمان در راستای استمرار فقیه پروری در حوزه ها باشد ، همچنین لازم است ، مجتهدان زبردست ، برای حفظ شیعه و به ثمر رساندن اعتقادات تشیع ، اقدامات فكری و فتوایی صورت دهند. باید نخبگان را در همه رشته ها و علوم اسلامی ـ به ویژه فقه و اصول ـ شناسایی و حمایت كنیم.

* نكته قابل ذكر دیگر آنكه برای تقویت حوزه های شهرستان ها ، طرح جامع مبنی بر ارزیابی حوزه شهرستان ها تهیه شده است كه بر اساس آن طرح جمعیت شهرستان ،‌تعداد طلبه های شهرستان ، ساختمان های حوزوی موجود در آن شهرستان و امكانات آموزشی بررسی می شود و در صورت نیاز ، حمایت جدی از این حوزه ها به علم می آید ، البته این گروه از فعالیت ها كاركردی مقدماتی جهت تحول در حوزه ها دارند.

* شناسایی دقیق مدارس در هر استان و برنامه ریزی برای استفاده از علمای مبرز بری درس ها و شرح كتاب های سطح عالی حوزه و پررونق شدن منبرها و سخنرانی نیز از دیگر اقدامات است .

* ضرورت سامان دهی تبلیغ و آسیب شناسی آن و لزوم تمركز بر فرایند اعزام مبلغ نیز از دیگر مسائلی است كه در بحث تحول باید برای آن اهمیت قائل شد .

* تنظیم سند چشم انداز و همچنین توجه به رشته های تخصصی در حوزه های هم ضرورتی اساسی دارد . به عنوان نمونه راه اندازی رشته قضا و تفسیر در حوزه تا حدودی موفق بوده است و دانش آموختگان آن در این عرصه ها خوش درخشیده اند؛ لذا حوزه بنا دارد رشته های تخصصی را تقویت كند.

* از دیگر مسایل مهم در مسیر تحول ، كاستن از روزهای تعطیل حوزه و تدوین تقویم تحصیلی حوزه است.

فراز بعدی، در فصل نخست كتاب ، ارائه كننده مباحث حجت الاسلام و المسلمین میر مدرسی ، مدیر «دفتر پیگیری فرامین و مطالبات مقام معظم رهبری» در دفتر تبلیغات اسلامی است . در این فراز مطالب زیر را مطالعه می كنیم.

* این دفتر ، در نهاد دفتر تبلیغات اسلامی ـ كه از دیدگاه مقام معظم رهبری نماد روشنفكری حوزه محسوب می شود ـ شكل گرفته است .

* قلمرو فعالیت های این دفتر ، بر اساس كارشناسی های انجام گرلفته ، در دو ساحت «فرهنگ سازی» و «برنامه ریزی راهبردی» است:

* قلمرو فرهنگ سازی به تأیید همه صاحبنظران و اساتید رسیده است؛ زیرا فرهنگ سازی به معنای ایجاد و گسترش ادبیات تحول در حوزه است . حتی می توان گفت اگر هنوز كسانی هستند كه یا با تحول مخالفند یا در قبال آن سكوت كرده اند، به دلیل مبهم بودن این مقوله است.

* تبیین مفاهیم مدیریت و مهندسی تحول ، مبانی و حدود و ثغور آن و بیان تفسیرهای افراطی و تفریطی و قلمروهایی كه باید تحول در آن انجام شود و نیز اطلاع رسانی از اخبار نشست ها و فعالیت های مجموعه های درگیر امر تحول و حتی انعكاس نگاه ها و فضاهای مجازی ناهمسو با این مقوله ، به شفافیت و رفع ابهام كمك می كند.

*25 محور از سوی دفتر پیگیری برای فرهنگ سازی امر تحول دنبال شده است . از جمله : انتشار خبرنامه تحول ، تهیه طرح اولین همایش بزرگ تحول و بالندگی در حوزه علمیه و تدوین سلسله مجلدات آشنایی با اندیشه های رهبران و نخبگان عرصه تحول در حوزه های علمیه .

* بیشتر این موارد به مرحله اجرا درآمد هاست . همچنین در قالب برنامه ریزی ، اموری مانند تدوین درخواست طرح پیشنهادی نقشه جامع تحول در حوزه و نیز پیگیری ایجاد بانك توسعه اطلاعات در فرآیند مدیریتی دانش و بهبود بازسازی حوزه در دفتر مذكور انجام گرفته است.

قسمت بعدی از فصل نخست كتاب حاوی گزارشی از نشست تخصصی «مدیریت تحول در حوزه علمیه؛ فرصت ها و چالش ها» است.

این نشست حاصل میز گردی با حضور حجج اسلام آقایان رضا مختاری و صفایی بوشهری به عنوان سخنران و جناب آقای شفیعی سروستانی به عنوان دبیر علمی است.

منابع:

خردنامه همشهری – ش 65

تهیه و تولید: محمد حسین امین گروه حوزه علمیه تبیان