تبیان، دستیار زندگی
محمدبن جریر طبری، یک عالم سنی در حوزه دین بود اما اول از همه آستین هایش را بالا زد و تفسیر «جامع البیان» را نوشت. جامع البیان نزدیک به 300 سال پس از هجرت نوشته شد اما اولین تفسیر جامع از قرآن بود. جامع بود چون مفسر آن چنته پری از دانش زمان خود داشت.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

تفسیر شسته رُفته یعنی این!

مجمع البیان

محمدبن جریر طبری، یک عالم سنی در حوزه دین بود اما اول از همه آستین هایش را بالا زد و تفسیر «جامع البیان» را نوشت. جامع البیان نزدیک به 300 سال پس از هجرت نوشته شد اما اولین تفسیر جامع از قرآن بود. جامع بود چون مفسر آن چنته پری از دانش زمان خود داشت.

نزدیک یک قرن بعد، ابوجعفر محمدبن حسن طوسی، سری میان سرهای اهل علم روزگارش بلند کرد و «تفسیر التبیان» را نوشت. شیخ طوسی هم بر کلام و فقه و تاریخ و اخلاق و فلسفه و ادب و بلاغت و بیان مسلط بود.

التبیان تفسیر مهمی بود. نویسنده آن اولین دانشمند شیعه ای بود که تفسیر نوشت. التبیان سال ها مرجع همه طلبه ها و اهل فضل و علم بود تا این که شیخ طبرسی – شاگرد شیخ طوسی – التبیان را جلوی رویش گذاشت و بر مبنای روش تفسیری آن «مجمع البیان» را نوشت.

مجمع البیان آن قدر شسته رفته، خوش خوان و مرتب بود که خیلی زود جای التبیان را گرفت.

مجمع البیان نکته مهم دیگری هم دارد؛ این که مفسر آن مرجع تقلید و فقیه بزرگی بوده است. شیخ طوسی تنها به تفسیر آیه ها راضی نشده و پس از 500 آیه، موضوع فقهی و نظر شرعی خود را از آنها استنباط می کند و به عنوان یک فتوا در متن می آورد.

طبرسی درباره تفسیر التبیان نوشته است: «مرحوم شیخ طوسی پیشکسوتی است که از پرتو نور او بهره می گیرم و قدم هایم را جای قدم هایش می گذارم.» اما کمی جلوتر طبرسی با همه احترامی که به شیخ طوسی می گذارد، مخلوط شدن نکته های کم اهمیت و مهم و خالص و ناخالص در اعراب و نحوه استناد به روایت هایی که سند درستی ندارند و استفاده از ادبیات بی نظم را مهم ترین ایرادهای وارد به التبیان می داند و سعی می کند در تفسیر خودش این اشکال ها را برطرف کند.

شیخ طوسی در التبیان پس از هر آیه همه آنچه را که درباره آیه می داند، می آورد. می داند مکی است یا مدنی، قصه اش چه می گوید، کافران چه ایرادی وارد کرده اند، فلان عالم در فلان سال درباره آیه چه گفته، چه شعرهایی با این آیه تناظر دارند و کلی مطلب دیگر که خواننده نابلد حتی میان آنها گیج و گم می شود و حتی خواننده حرفه ای هم رشته کار از دستش در می رود.

اما شیخ طبرسی از همان ابتدا بنا را بر نظم مطلب گذاشته است. سوره ها را از نظر موضوع، محل نزول، دلیل نامگذاری، شأن نزول و کلمه های مشکل دسته بندی کرده است.

مثلا در طبقه بندی موضوعی، در مجمع التبیان قسمت هایی با عنوان «فصل» مشخص شده و موضوع هایی مثل تقوا، هدایت، توبه، اخلاص، نام محمد(صلی الله علیه و آله) و حتی چکیده ای از پندهای لقمان حکیم جدا شده اند و بیشتر از 1300 حدیث، این فصل ها را همراهی می کنند تا موضوع پخته تر شود.

شیخ طوسی هم مثل شیخ طبرسی از روایت های زیادی در تفسیر استفاده کرده، با این تفاوت که در التبیان او، حدیث ها با مرجع های اهل تسنن خیلی زیاد است و تعدادشان بالغ بر 360 حدیث می شود اما در مجمع البیان تنها به نظر 20 عالم سنی اکتفا شده است.

دیگر این که شیخ طوسی صرفاً به نقل از التبیان قناعت نکرده است و نوشته های تقریبا مشابه در هر دو تفسیر، با ویرایش ادبی نویسنده مجمع البیان همراه است. او جمله ها را خیلی خوش خوان تر و روان تر از استادش نوشته و نیم نگاهی هم به ادبیات عرب داشته است.

مجمع البیان نکته مهم دیگری هم دارد؛ این که مفسر آن مرجع تقلید و فقیه بزرگی بوده است. شیخ طوسی تنها به تفسیر آیه ها راضی نشده و پس از 500 آیه، موضوع فقهی و نظر شرعی خود را از آنها استنباط می کند و به عنوان یک فتوا در متن می آورد.

منبع: مجله آیه


تنظیم برای تبیان: شکوری_کارشناس بخش قرآن