مروری بر خاطرات سریال امام علی (ع)
سال 1370 است. علی لاریجانی رئیس فعلی مجلس شورای اسلامی، ریاست صدا و سیما را برعهده دارد. داود میرباقری فیلمنامه سریالی با عنوان «خاری در گلو» را براساس زندگی حضرت علی ابنابوطالب (ع) به صدا و سیما ارائه داده است. احتمال میرود برخی سلیقهها و اختلافنظرها بر سر سناریو، تلویزیون را از تولید یكی از ماندگارترین آثارش محروم كند.
به گزارش جهان، از میرباقری خواسته میشود فیلمنامهاش را بازنویسی كند و این روند و اعمال اصلاحیهها تا چند بار تكرار میشود. به نظر میرسد این موانع برطرف شدنی نیستند، اما مگر میشود نیت و همت خالص برای ساخت چنین سریالی بیهوده بماند.
سرانجام با تأیید و عنایت مسئولان وقت تلویزیون، نخستین سریال مهم تاریخی مذهبی صدا و سیما در چنین ابعادی كلید میخورد. «خاری در گلو» ـ كه اشاره به خطبه «شقشقیه» علی (ع) در نهجالبلاغه دارد ـ در سال 1373 با حضور 150 بازیگر اصلی و بیش از 5 هزار هنرور از نیروهای ارتش مقابل دوربین میرود.
میرباقری، اما آمده تا كاری كند كارستان و در این راه از بسیاری باتجربهترهای دیگر بازیگری هم دعوت به همكاری كرده است. بهزاد فراهانی لباس یكی از سفاكترین حاكمان تاریخ، معاویه بنابوسفیان را میپوشد.
زندهیاد مهدی فتحی، چه زیبا یكی از زشتكارترین نزدیكان دسیسهچین معاویه یعنی عمرو عاص میشود. ویشكا آسایش در نقش قطام، چنان حیلههای زنانهای میاندیشد كه با اجرای خوب بازیگرش درگذر سالها همچنان از آن به عنوان بهترین نقش او یاد میشود.
اكبر عبدی، سیروس گرجستانی، سعید نیكپور، پرویز پرستویی، انوشیروان ارجمند، اصغر همت، عنایت ا... شفیعی، مرحوم جواد خدادادی، عنایت بخشی، كریم اكبریمباركه، آتش تقیپور، مرحوم جهانگیر فروهر، نادر رجبپور، عباس امیری، بهمن زرینپور، چنگیز وثوقی، كامران فیوضات، باقر صحرارودی و ... هم هستند.
به گزارش بانی فیلم، میرباقری یكی از جذابترین نقشها را از لحاظ دراماتیك و یكی از منفورترینها را از منظر تاریخ، به چهرهای ناشناس میسپارد.
عوامل پشت دوربین
سازندگان سریال در پشت دوربین نیز چیزی كم از بازیگران ندارند، هنردست عبدا... اسكندری چه بینظیر روی چهره هنرپیشگان مینشیند؛ هنوز همه خراش روی چشم مالك اشتر را به یاد دارند.
مازیار پرتو تصاویر سریال را با ظرافت در قاب دوربین خود ثبت میكند. در نهایت این فرهاد فخرالدینی است كه با ملودیهای سحرانگیزش، موسیقیای در شأن نام صاحب مجموعه میسازد تا صدای گرم صدیق تعریف روی آن بنشیند. ضمن اینكه نباید از تدوین مهرزاد مینویی و صدابرداری محسن روشن نیز بدون تمجید گذر كرد.
نقش امام علی (ع) را در سكانسهایی كه از پشت و یا اینسرت (بسته دستها یا پاها) بودند، مرحوم مهدی فتحی بازی كرد. جالب آن كه او در بسیاری از سكانسها به نقش عمرو عاص در حال دسیسهچینی علیه امام علی (ع) بود!
پخش سریال و آغاز انواع موضعگیریها
تلویزیون تا پیش از سریال امام علی (ع)، مجموعهای با این گستردگی و وسعت تولید نكرده بود. به ویژه كه حساسیتهای جامعه و تلویزیون همیشه در قبال سوژههای مذهبی به شدت بالا بوده و این مسئله در دهه 70 نیز بیشتر از همیشه حس میشد.
گرچه ساخت و پخش این سریال، مسیر را برای تولید آثاری عظیم با مایههای مذهبی به خوبی هموار كرد (سریالهای «ولایت عشق» با موضوع زندگی حضرت امام رضا (ع) به كارگردانی و نویسندگی مهدی فخیمزاده، «تنهاترین سردار» براساس زندگی امام حسن (ع) ساخته فخیمزاده، «یوسف پیامبر (ع)» به نویسندگی و كارگردانی فرجا... سلحشور و ... آثاری از این دست هستند كه پس از سریال امام علی (ع) ساخته شدند).
ساخت سریال حدود سه سال به طول انجامید و به دلیل پیشگام بودن مجموعه در قیاس با دیگر تولیدات تلویزیون تا آن زمان، سازندگان با مسائل و دغدغههای زیادی مواجه شدند، اما سرانجام پخش مجموعه از سال 1376 در شبكه یك سیما آغاز شد.
یكی از مهمترین بازخوردها در مواجهه مخاطبان جدیتر با سریال این بود كه چرا نویسنده و كارگردان برخلاف تصورهای اولیه، تمركز بیشتری روی شخصیتهای منفی به خصوص ولید و قطام (منابع تاریخی نیز تا این حد به قطام اشاره ندارند) داشته و در مقابل، چندان به خود حضرت و اصحابش نپرداخته است.
برخی نیز نحوه پرداخت به خلیفه سوم و عایشه را برنتافتند. هر چند مجموعه از چنان استحكام و جذابیتی برای اغلب بینندگان برخوردار بود كه این انتقادات نیز چیزی از ارزشهای آن كم نكرد.
با این حال خود میرباقری در همان مقطع طی گفتوگویی كه با هفتهنامه سروش داشت (17 شهریور 75) در این باره واكنش جالبی نشان داد: «هشتاد درصد این سریال تخیل است كه در ارتباط با درك و دریافتم از تحقیقات در تاریخ اسلام به این نتایج رسیدهام. اگرچه بیست درصد مكتوب تاریخی اساس قرار گرفت، ولی چندان بیربط با تخیلات نیست و منشأ آن به اسناد تاریخی برمیگردد.»
میرباقری حتی با شگردهای خاص كارگردانی و فیلمنامهنویسیاش مشكل چگونگی نمایش معصومین (علیهالسلام) و خطوط قرمز مذهبی و عقیدتی را نیز رفع كرد. از جمله اینكه اندام علی (ع) از نماهای اورشولدر و اغلب بسته بود و سخنان آن حضرت نیز در قالب جملات اطرافیان و یاران صدیقش مطرح میشد.
میرباقری آنچه پیش از این در سریالهای دیدنی «رعنا» و «گرگها» اندوخته بود، به خوبی صرف سریال امام علی (ع) كرد كه بحق همچنان یكی از – و بیاغراق تنها- مجموعه مذهبی كم عیب و نقص و خوشساخت در تلویزیون ما به یادگار باقی مانده است.
حاشیهها
- طراح لوگوی سریال امام علی (ع) محمدرضا شریفینیا بود.
- ویشكا آسایش، بازیگر نقش قطام از سوی مازیار پرتو، مدیر تصویربرداری سریال به میرباقری معرفی شد و اتفاقاً با معیارهای كارگردان هم كاملاً همخوان بود. بد نیست بدانید، آسایش خواهرزاده پرتو است.
- میرباقری علاقهمند بود این مجموعه به شیوه 35 میلیمتری و روی نگاتیو ضبط شود تا ماندگاری بیشتری پیدا كند،
- تهیهكنندگی این سریال را محمد بیكزاده بر عهده داشت كه پس از آن كمتر نامی از او شنیده شد. طی روزهای گذشته نیز تماسهای متعدد خبرنگار ما با او برای گفتوگو درباره سریال، حاصلی در بر نداشت و تلفن همراه این تهیهكننده خاموش بود.
- نقش امام علی (ع) را در سكانسهایی كه از پشت و یا اینسرت (بسته دستها یا پاها) بودند، مرحوم مهدی فتحی بازی كرد. جالب آن كه او در بسیاری از سكانسها به نقش عمرو عاص در حال دسیسهچینی علیه امام علی (ع) بود!
- مدیریت دوبلاژ سریال را بهرام زند به عهده داشت. خود زند به جای عمار یاسر (سعید نیكپور) گویندگی كرد. دوبلور مالك اشتر هم منوچهر اسماعیلی بود. نقش ابوموسی اشعری (عباس امیری) را نیز پرویز بهرام گفت.
مرحوم فتحی، بهزاد فراهانی، پرویز پرستویی و ... از بازیگرانی بودند كه به جای خودشان صحبت كردند. در كل دوبله این مجموعه جزو بهترین كارهای مدیر دوبلاژ و گویندگانش است.
- كار عبدا... اسكندری در این سریال به عنوان طراح گریم، بسیار تحسینبرانگیز است. با این وصف برخی از منتقدان و مذهبیون، این ایراد را به گریم مجموعه وارد كردند كه چرا چهرههای شخصیتهای پلید همچون معاویه یا ولید به زیبایی چهره آنان كمك كرده، اما شخصیتهای مثبت چون ابوذر غفاری، عمار یاسر، سلمان فارسی و ... چهره شادابی ندارند.
البته این ایرادی بود كه درباره دیالوگهای شخصیتهای مذكور نیز مطرح شد!
- بودجه قطعی این سریال هیچگاه به صورت رسمی اعلام نشد.
- میرباقری كارگردان و نویسنده امام علی (ع) از پنج- شش سال قبل در تدارك ساخت سریال «مختارنامه» است و این روزها تدوین آن را دنبال میكند تا برای پخش در شبكه یك از اواخر امسال یا محرم سال آینده آماده شود.
بخش سینما و تلویزیون تبیان
منبع:تابناک